Do końca stycznia pracodawcy mają czas na złożenie w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych informacji za 2006 rok o danych niezbędnych do ustalenia składki na ubezpieczenie wypadkowe w kolejnym roku składkowym. Niewywiązanie się z tego obowiązku może oznaczać znaczące podniesienie składki.

Składki na ubezpieczenie wypadkowe pracowników są zróżnicowane. Zależą od zagrożeń występujących w określonych branżach i od stopnia ryzyka istniejącego w danym zakładzie pracy. Dlatego co roku wymaga się od pracodawców przedstawienia odpowiednich danych za poprzedni rok, stanowiących podstawę obliczenia stopy procentowej należnych od nich składek w kolejnym roku składkowym. Rok składkowy rozpoczyna się 1 kwietnia i trwa do końca marca następnego roku kalendarzowego. Informację z niezbędnymi danymi składa się natomiast do 31 stycznia. Służy do tego formularz ZUS IWA (dostępny m.in. na stronie internetowej ZUS – www.zus.pl).

Kto jest zobowiązany

Dokument ZUS IWA ma obowiązek złożyć płatnik składek, który w roku, którego dotyczy składana informacja, zgłaszał do ubezpieczenia wypadkowego co najmniej 10 ubezpieczonych i sam był zgłoszony w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych jako płatnik składek na ubezpieczenie wypadkowe nieprzerwanie od 1 stycznia do 31 grudnia poprzedniego roku i co najmniej 1 dzień w styczniu nowego roku. Jeśli zdarzyło się, że choćby w jednym tylko miesiącu ani jeden ubezpieczony nie podlegał temu ubezpieczeniu, a zatem płatnik nie musiał płacić na nie składek (nie był ich płatnikiem), to w konsekwencji nie musi on składać rocznej informacji. Zasadą jest bowiem, że należy ją obowiązkowo przekazać ZUS, jeśli w każdym miesiącu danego roku chociaż jedna osoba podlega ubezpieczeniu wypadkowemu.

Jakie dane

W przekazywanej informacji podaje się liczbę osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem, poszkodowanych w wypadkach przy pracy śmiertelnych i ciężkich, a także zatrudnionych w warunkach zagrożenia. Ponadto liczbę ubezpieczonych zgłoszonych do ubezpieczenia wypadkowego oraz: • dane identyfikacyjne płatnika składek, określone w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych, • rodzaj działalności według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), • adres płatnika składek. Liczbę ubezpieczonych ustala się jako iloraz sumy ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniu wypadkowemu w ciągu poszczególnych miesięcy 2006 roku i liczby miesięcy, przez które płatnik składek był w 2006 roku zgłoszony w ZUS co najmniej 1 dzień. Suma ubezpieczonych za cały rok powinna być podzielona przez 12 z uwagi na wspomnianą zasadę, że informację ZUS IWA składa się wtedy, gdy w każdym miesiącu roku płatnik odprowadzał składki na ubezpieczenie wypadkowe (przykład 1). Dane o liczbie objętych ubezpieczeniem wypadkowym podaje się w części III formularza ZUS IWA. Daną osobę uznaje się jako jednego ubezpieczonego. Jeżeli ta sama osoba wykonała na przykład w danym miesiącu w okresie 10 dni dwa zlecenia i podlegała wówczas ubezpieczeniu wypadkowemu, to należy ją policzyć jako jednego ubezpieczonego. Podobnie będzie, jeśli ktoś wykonał zlecenie, a potem w tym samym miesiącu podjął u tego samego płatnika stałą pracę. Oliczając liczbę ubezpieczonych, nie należy uwzględniać osób: • objętych ubezpieczeniem społecznym, ale niepodlegające ubezpieczeniu wypadkowemu – np. osoby wykonujące zlecenie poza miejscem prowadzenia działalności przez płatnika, • przebywających przez cały miesiąc na urlopie bezpłatnym, wychowawczym, pobierających zasiłek macierzyński, zasiłek w wysokości macierzyńskiego lub osób powołanych do zasadniczej służby wojskowej oraz • za które za dany miesiąc są rozliczane składki lub wykazywane świadczenia po ustaniu tytułu do ubezpieczeń społecznych – tj. w miesiącu, za który składany jest imienny raport miesięczny za daną osobę, nie podlegała ona ubezpieczeniu wypadkowemu ani przez jeden dzień. Do liczby pracowników ubezpieczonych należy zaliczyć wszystkich zatrudnionych, którzy przynajmniej jeden dzień byli objęci ubezpieczeniem wypadkowym. Jeżeli na przykład w kwietniu 2006 roku w zakładzie pracy 10 pracowników podlegało ubezpieczeniu wypadkowemu, a jeden z nich tylko przez jeden dzień, to pracodawca w informacji ZUS IWA tego pracownika także musi uwzględnić i w odpowiednim polu wpisać liczbę 10. Przy ustalaniu liczby ubezpieczonych nie ma także znaczenia, czy pracownicy byli zatrudnieni w pełnym czy w niepełnym wymiarze czasu pracy (przykład 2).

Wypadki zarejestrowane

Jeżeli mowa o poszkodowanych w wypadkach przy pracy, bierze się pod uwagę tylko te wypadki, które zostały zarejestrowane w roku, za który składana jest informacja. Jeżeli wypadek zdarzył się na przykład pod koniec grudnia 2006 roku, ale protokół sporządzono i wypadek wpisano w rejestrze wypadków w pierwszym tygodniu stycznia 2007 roku, to tego zdarzenia nie uwzględnia się w ZUS IWA za 2006 rok. Załóżmy, że ten grudniowy wypadek był jedynym, do którego doszło w 2006 roku. W takiej sytuacji pracodawca wpisze cyfrę 0 w polach przeznaczonych na dane o wypadkach – w części IV formularza, gdzie podaje się informacje o wypadkach przy pracy ogółem (pole 02) oraz śmiertelnych i ciężkich (pole 03). Cyfrę 0 wpisuje się w przypadku, gdy ani jeden ubezpieczony podlegający ubezpieczeniu wypadkowemu nie został poszkodowany w wypadku. Wspomniany przykład należy tak właśnie potraktować z uwagi na podaną wcześniej regułę, że uwzględniany w informacji wypadek musi być zarejestrowany w roku, za który jest ona składana. Gdy z kolei mowa o zatrudnionych w warunkach zagrożenia, należy podać liczbę (w części IV, pole 04) osób pracujących tam, gdzie występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Dane muszą dotyczyć stanu na dzień 31 grudnia 2006 r. W informacji uwzględnia się wyłącznie pracowników, czyli osoby pozostające w stosunku pracy, a każdego pracownika liczy się tylko jeden raz.

Dane o płatniku

ZUS IWA liczy zaledwie dwie strony, a tak naprawdę tylko pierwszą wypełnia płatnik. Drugą przeznaczono na adnotacje ZUS. Informacja dzieli się na siedem części, z których ostatnia jest przeznaczona właśnie dla Zakładu. Dane o płatniku podaje się na początku, w pierwszych dwóch częściach. Pierwsza to dane organizacyjne, gdzie trzeba podać numer informacji i rok, za który jest składana oraz kod jednostki ZUS, do której jest ona kierowana. W polu 01 wpisuje się identyfikator informacji ZUS IWA (numer i rok), np. 01 2006. Dwie pierwsze cyfry, tj. 01 oznaczają, że płatnik składa informację pierwszy raz. Jeżeli płatnik będzie musiał złożyć korektę (w razie nieprawidłowego wypełnienia informacji), wówczas wpisze 02 i to będzie oznaczało złożenie informacji ZUS IWA korygującej – czyli w polu 01 jako identyfikator trzeba wpisać: 02 2006. Cztery ostatnie cyfry w tym polu identyfikatora to rok, za który składana jest informacja. Ponieważ takich korekt może być więcej niż jedna, wówczas płatnik będzie podawał ich kolejne liczby, np. 03, 04 itd. W drugim polu pierwszej części (w polu 02) płatnik wpisuje 6-znakowy kod terytorialny jednostki terenowej ZUS właściwej ze względu na siedzibę płatnika składek (również dostępne na stronie internetowej ZUS). Miejsce na wpisanie danych identyfikacyjnych znajduje się w części następnej. Tu podaje się przede wszystkim NIP i REGON albo PESEL (w przypadku osoby fizycznej, której nie nadano tych numerów, lub jednego z nich). Zamiast PESEL-u wpisuje się serię i numer dowodu osobistego albo paszportu. Ważne jest, aby płatnik wpisywał dane zgodne z aktualnymi danymi, z jakimi jest zarejestrowany w Zakładzie na podstawie zgłoszenia ZUS ZPA albo ZUS ZFA, oczywiście z uwzględnieniem zmian danych identyfikacyjnych (wprowadzonych na formularzu ZUS ZIPA). Kolejnych formalności płatnik dokonać musi jeszcze w dwóch częściach – piątej, przeznaczonej na adres do korespondencji (w tym adres poczty elektronicznej) oraz szóstej, w której płatnik, lub upoważniona osoba, podpisuje oświadczenie o podaniu danych zgodnych ze stanem faktycznym oraz znajomości odpowiedzialności karnej za podanie nieprawdziwych informacji. Część III i IV są przeznaczone na informacje o ubezpieczonych – wspomnianej liczbie osób zgłaszanych do ubezpieczenia wypadkowego oraz poszkodowanych w wypadkach.

PRZYKŁAD 1 KIEDY PRACODAWCA NIE JEST PŁATNIKIEM Osoba prowadzi działalność gospodarczą. Zgłosiła się jako płatnik składek w sierpniu 2006 r., zgłaszając do ubezpieczenia wypadkowego 12 osób. Nie musi składać ZUS IWA, pomimo zgłoszenia do ubezpieczenia więcej niż 10 osób, gdyż nie była jednak płatnikiem składek przez cały rok, a zaledwie przez pięć miesięcy.

OSOBY OBJĘTE OBOWIĄZKOWYM UBEZPIECZENIEM WYPADKOWYM Obowiązkowi ubezpieczenia wypadkowego podlegają osoby objęte ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi, tzn.: • pracownicy, • członkowie spółdzielni, • zleceniobiorcy oraz osoby z nimi współpracujące wykonujące pracę w siedzibie lub miejscu prowadzenia działalności zleceniodawcy, • prowadzący pozarolniczą działalność oraz osoby z nimi współpracujące, • posłowie i senatorowie, • stypendyści sportowi, • pobierający stypendium słuchacze Krajowej Szkoły Administracji Publicznej, • skazani lub tymczasowo aresztowani wykonujący odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy, • bezrobotni pobierający stypendium, • osoby pobierające stypendium w okresie odbywania stażu lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy, na które zostały skierowane przez inne niż powiatowy urząd pracy podmioty kierujące na staż lub przygotowanie zawodowe, • duchowni, • osoby odbywające służbę zastępczą, • funkcjonariusze Służby Celnej.

PRZYKŁAD 2 JAK ZAOKRĄGLAĆ DANE W całym 2006 roku płatnik zgłosił do ubezpieczenia wypadkowego 200 osób (od stycznia do sierpnia – po 15 osób miesięcznie, a od września do grudnia – po 20). Po podzieleniu tej liczby przez 12 miesięcy uzyskał wynik: 16,6666. W informacji (cześć III, pole 01) powinien wpisać liczbę 17, ponieważ w tym przypadku musi dokonać zaokrąglenia w górę.

Forma złożenia ZUS IWA

Informację przekazuje się do jednostki terenowej Zakładu właściwej dla siedziby płatnika i w takiej samej formie, jaka obowiązuje płatnika składek w przypadku składania przez niego innych dokumentów wymaganych w systemie ubezpieczeń społecznych. Jeżeli jest to teletransmisja danych drogą elektroniczną z aktualnego programu Płatnik, to także informację ZUS IWA trzeba przekazać w taki sposób.

Poprawienie błędów

Błędy popełnione w złożonym formularzu muszą być poprawione. Do tego celu służy wspomniana informacja ZUS IWA korygująca, czyli informacja sporządzona na nowo na takim samym formularzu, tyle że z kolejnym numerem identyfikatora (przypomnijmy – np. 02 2006) sam dokument. Korektę trzeba złożyć w ciągu 7 dni od: • chwili, w której płatnik sam stwierdzi, że w przekazanej informacji są nieprawidłowości, • otrzymania zawiadomienia o stwierdzeniu nieprawidłowości przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Jeżeli konieczność korekty danych wyniknie ze stwierdzenia nieprawidłowości przez ZUS: • w decyzji – płatnik powinien złożyć korektę informacji nie później niż w terminie 7 dni od uprawomocnienia się decyzji, • podczas kontroli – płatnik powinien złożyć korektę informacji nie później niż w terminie 30 dni od dnia otrzymania protokołu kontroli. Z ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tzw. wypadkowej) wynika, że ZUS może korygować z urzędu błędy stwierdzone w informacji ZUS IWA.

KARA ZA NIEPRAWDZIWE DANE Płatnik powinien liczyć się z przykrymi konsekwencjami nieprzekazania danych lub podania nieprawdziwych danych o ubezpieczonych i o poszkodowanych w wypadkach, jeżeli to spowoduje zaniżenie stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe. W takim przypadku ZUS ustali, w drodze decyzji, stopę procentową składki na cały rok składkowy w wysokości 150 proc. stopy procentowej ustalonej na podstawie prawidłowych danych. Ponadto płatnik będzie musiała opłacić zaległe składki wraz z odsetkami za zwłokę.

KTO PŁACI WEDŁUG 50-PROC. STOPY Składkę na ubezpieczenie wypadkowe obliczoną z zastosowaniem 50 proc. najwyższej stopy procentowej ustalonej na dany rok składkowy dla grup działalności opłacają płatnicy: • podlegający wpisowi do rejestru REGON i zgłaszający do ubezpieczenia wypadkowego nie więcej niż 9 ubezpieczonych, • niepodlegający wpisowi do rejestru REGON – bez względu na liczbę ubezpieczonych zgłoszonych do ubezpieczenia wypadkowego, • podlegający wpisowi do rejestru REGON, którzy zgłaszają do ubezpieczenia wypadkowego co najmniej 10 ubezpieczonych, ale przed upływem terminu płatności nie otrzymali zaświadczenia o wpisie do tego rejestru. Po otrzymaniu zaświadczenia muszą skorygować złożone wcześniej dokumenty rozliczeniowe według prawidłowej dla nich stopy procentowej.

JEDNA SKŁADKA W ZAKŁADZIE Składka ustalona dla danego płatnika musi być przez niego w takiej samej wysokości odprowadzana zarówno za pracowników, jak i zleceniobiorców. Nie zależy ona bowiem od tego, czy jakąś osobę łączy z płatnikiem stosunek pracy czy inna umowa. Obliczona stopa składki na ubezpieczenie wypadkowe dotyczy bowiem wszystkich osób podlegających temu ubezpieczeniu i zgłoszonych do niego przez danego płatnika.

WSKAŹNIK KORYGUJĄCY Wskaźnik korygujący jest ustalany indywidualnie dla każdego płatnika składek na podstawie różnicy pomiędzy kategorią ryzyka dla jego grupy działalności a kategorią ryzyka ustaloną dla płatnika na podstawie danych z informacji ZUS IWA. Wskaźnik ten zależy od stopnia wspomnianej różnicy i wynosi: • 0,8 – jeżeli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek (w oparciu o ZUS IWA) jest niższa o co najmniej 3 kategorie od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności, • 0,9 – jeżeli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek jest niższa o 2 kategorie od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności, • 1,1 – jeżeli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek jest wyższa o 2 kategorie od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności, • 1,2 – jeżeli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek jest wyższa o co najmniej 3 kategorie od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności, • 1,0 – w pozostałych przypadkach.



Stopa procentowa

Dane o ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniu wypadkowemu oraz o liczbie poszkodowanych w wypadkach przy pracy, podawane w części III i IV informacji ZUS IWA mają istotny wpływ na wysokość składki ustalanej dla danego płatnika. To m.in. na ich podstawie określa się stopę procentową tej składki, którą co miesiąc płatnik będzie stosował do podstawy jej wymiaru. Stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe ustala się na rok składkowy, rozpoczynający się 1 kwietnia danego roku, a kończący 31 marca następnego. Stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe dla płatnika składek zgłaszającego do ubezpieczenia wypadkowego nie więcej niż 9 ubezpieczonych (czyli dla płatnika, który nie ma obowiązku składania rocznej informacji ZUS IWA), wynosi połowę najwyższej stopy procentowej ustalonej na dany rok składkowy dla grup działalności. Od 1 kwietnia 2006 r. jest to 1,80 proc. podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie wypadkowe. Inaczej jest w przypadku płatników zgłaszających do ubezpieczenia wypadkowego co najmniej 10 ubezpieczonych. Stopę procentową ustala dla nich ZUS – jako iloczyn stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe określonej dla grupy działalności, do której należy płatnik składek, i wskaźnika korygującego ustalonego dla płatnika składek, z pewnym jednak zastrzeżeniem. Otóż dla płatników, którym Zakład nie ustalił kategorii ryzyka z uwagi na brak obowiązku przekazywania przez nich informacji ZUS IWA przez trzy kolejne, ostatnie lata kalendarzowe, wynosi tyle, co stopa procentowa określona dla tych grup działalności, do której należą. ZUS ustala bowiem tę stopę tylko tym, którzy za trzy ostatnie lata mieli obowiązek przesłania rocznej informacji i to zrobili. Inni ustalają ją dla siebie samodzielnie, tak jak to było przed 1 kwietnia 2006 r. Do 31 marca 2006 r., stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe określali dla siebie wszyscy płatnicy składek. Należy pamiętać, że grupą działalności dla danego płatnika składek, który zgłaszał co najmniej 10 ubezpieczonych, jest rodzaj przeważającej dla płatnika działalności według PKD ujęty w rejestrze REGON w dniu 31 grudnia poprzedniego roku. Jak ustala się liczbę ubezpieczonych, od której zależy wysokość stopy procentowej? Obowiązuje ta sama zasada, którą przyjmuje się przy podawaniu tej liczby w informacji ZUS IWA. Jest to iloraz sumy ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniu wypadkowemu w ciągu poszczególnych miesięcy poprzedniego roku kalendarzowego i liczby miesięcy, przez które płatnik składek był w poprzednim roku kalendarzowym zgłoszony w ZUS co najmniej 1 dzień. Gdy zatem mowa o liczbie miesięcy, chodzi o te, w których płatnik co najmniej jeden dzień był płatnikiem składek na to ubezpieczenie, czyli – jak już wspomnieliśmy wcześniej – przynajmniej jedna osoba mu podlegała. Ustawa wypadkowa określa także zasady ustalania liczby ubezpieczonych w przypadku, gdy płatnik zgłaszany jest w ZUS w danym roku kalendarzowym, a przed rozpoczęciem roku składkowego w kolejnym roku kalendarzowym, czyli w okresie od 1 stycznia danego roku do dnia 31 marca następnego roku. W takim przypadku liczbę ubezpieczonych ustala się w oparciu o liczbę ubezpieczonych podlegających zgłoszeniu do ubezpieczenia wypadkowego w miesiącu kalendarzowym, od którego płatnik składek został zgłoszony w Zakładzie. Dotyczy to płatników, którzy: • są zgłaszani po raz pierwszy do ZUS, przy czym – jak wynika z jego wyjaśnień – przy ustalaniu liczby ubezpieczonych uwzględnia się miesiąc, w którym podlega ubezpieczeniu pierwszy ubezpieczony, • w poprzednim roku kalendarzowym nie byli płatnikami składek na ubezpieczenie wypadkowe, czyli byli zarejestrowani w ZUS, ale nikogo nie zgłaszali do ubezpieczenia, • byli skreśleni z krajowego rejestru REGON na dzień 31 grudnia poprzedniego roku. Powyższa zasada może na przykład dotyczyć osoby, która prowadziła przez cały 2006 rok działalność gospodarczą, nie zatrudniając nikogo na etacie, jedynie od czasu do czasu zlecając komuś z zewnątrz wykonanie określonej usługi. Ponieważ ani zleceniobiorca, ani ta osoba nie podlegała ubezpieczeniom społecznym, nie było obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenie wypadkowe. Jeżeli w tym roku sytuacja się zmieni na tyle, że osoba ta przyjmie kogoś do pracy, wówczas powstanie obowiązek ubezpieczeniowy. Załóżmy, że zatrudni go 1 lutego. Wtedy liczbę ubezpieczonych w 2007 roku trzeba będzie ustalać od lutego. Ten płatnik będzie płacił składkę według stopy procentowej ustalonej dla grupy działalności obejmującej rodzaj jego działalności w lutym 2007 roku. Zasadą jest bowiem, że płatnik składek zgłoszony w ZUS w okresie od dnia 1 stycznia danego roku do dnia 31 marca następnego roku należy do grupy działalności ustalonej dla jego rodzaju działalności według PKD ujętego w rejestrze REGON w dniu, od którego płatnik składek jest zgłoszony w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych. Niektórzy płatnicy muszą wnieść składki zaliczkowo. Dotyczy to tych firm (zgłaszających do ubezpieczenie wypadkowego co najmniej 10 osób), które przed upływem terminu opłacania składek nie otrzymają z urzędu statystycznego zaświadczenia o wpisie do rejestru REGON zawierającego informację o rodzaju działalności według PKD. W takim przypadku stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe należy ustalić w wysokości połowy najwyższej stopy procentowej ustalonej na dany rok składkowy dla grup działalności. Obecnie jest to 1,80 proc. Po otrzymaniu zaświadczenia płatnik musi od początku roku składkowego skorygować stopę procentową do wysokości tej, która jest określona dla grupy działalności, do której jest on zaklasyfikowany.



Kategoria ryzyka

Stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe dla grupy działalności ustala się w zależności od kategorii ryzyka (wypadkowego) ustalonej dla tej grupy w oparciu o dane Głównego Urzędu Statystycznego za trzy ostatnie lata kalendarzowe, dostępne 31 stycznia danego roku. Kategorie ryzyka są określane maksymalnie na 3 lata składkowe. Pierwszy raz ustalono je na dzień 1 stycznia 2003 r. i obowiązywały do 31 marca 2006 r. (wtedy minęły trzy pierwsze lata składkowe od chwili wejścia w życie ustawy wypadkowej). Obecnie obowiązują kategorie ryzyka przyjęte w dniu 1 kwietnia 2006 r. O ustaleniu kategorii ryzyka dla danej grupy działalności decydują wskaźniki stwierdzonej w danych działach gospodarki częstości: • poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem, • poszkodowanych w wypadkach przy pracy śmiertelnych i ciężkich, • stwierdzonych chorób zawodowych, • zatrudnionych w warunkach zagrożenia. Wpływ każdego z tych wskaźników na ustalenie kategorii ryzyka jest równy. Ustalenie dla określonej branży kategorii ryzyka nie oznacza jednak, że wszyscy płatnicy z danej grupy działalności płacą składki według takiej samej stopy procentowej. Zasadą jest bowiem taka, że – przypomnijmy – stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe dla płatnika składek zgłaszającego do ubezpieczenia wypadkowego co najmniej 10 ubezpieczonych, ustalana dla niego przez ZUS, jest wynikiem pomnożenia stopy procentowej dla grupy działalności, do której należy płatnik składek, i przyjętego dla niego wskaźnika korygującego. Wskaźnik korygujący może obniżyć składkę w przypadku, gdy stan bezpieczeństwa u pracodawcy okaże się lepszy od przyjętego dla rodzaju prowadzonej przez niego działalności, a podwyższyć ją u tych płatników, u których stan ten będzie gorszy od normy ustalonej w jego grupie działalności. Te rozwiązania, w założeniu ustawodawców, mają zachęcić do poprawiania warunków i bezpieczeństwa pracy. Wysokość tego wskaźnika wynosi: • od dnia 1 kwietnia 2006 r. do 31 marca 2009 r. – od 0,8 do 1,2, • od 1 kwietnia 2009 r. – od 0,5 do 1,5 (szczegóły w tabeli na str. A6). Wskaźnik korygujący ustala się na rok składkowy w zależności od kategorii ryzyka ustalonej dla płatnika składek, która zależy od częstości: • poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem, • poszkodowanych w wypadkach przy pracy śmiertelnych i ciężkich, • zatrudnionych w warunkach zagrożenia. W tym przypadku wpływ pierwszych dwóch z powyższych wskaźników na ustalenie kategorii ryzyka dla płatników składek jest równy, natomiast trzeciego (czyli częstości zatrudnionych w warunkach zagrożenia) – dwukrotnie większy niż każdego z dwóch pierwszych. Kategorię ryzyka dla płatnika składek określa się na podstawie powyższych danych przekazanych w jego rocznych informacjach ZUS IWA za trzy kolejne, ostatnie lata kalendarzowe. Wskaźnik korygujący jest bowiem ustalany indywidualnie dla każdego płatnika na podstawie różnicy pomiędzy kategorią ryzyka dla grupy działalności, do której on należy, a kategorią ryzyka ustaloną przez Zakład w oparciu o dane z ZUS IWA.

Zawiadomienie do 20 kwietnia

O wysokości stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe obowiązującej w danym roku składkowym ZUS zawiadomi listownie płatników składek, którym on ustala tę stopę. Ma na to czas do 20 kwietnia. Jeżeli do 30 kwietnia płatnik nie otrzyma zawiadomienia, powinien zwrócić się do terenowej jednostki organizacyjnej ZUS, odpowiedniej dla jego siedziby, o podanie wysokości stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe. W przypadku wątpliwości co do wysokości stopy wskazanej w zawiadomieniu, można zwrócić się do ZUS o algorytm, na podstawie którego ją obliczono. Płatnicy ustalający stopę składkową samodzielnie nie otrzymają z Zakładu żadnego zawiadomienia o jej wysokości.

Jakie konsekwencje błędnych danych

Przekazanie nieprawdziwych danych, powodujące zaniżenie stopy procentowej, może oznaczać przykre konsekwencje dla płatnika. Jeżeli zarówno nie przekaże informacji albo przekaże nieprawdziwe dane o poszkodowanych w wypadkach i zatrudnionych w warunkach zagrożenia, skutkiem czego dojdzie do zaniżenia stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe, wtedy ZUS wyda decyzję, w której ustali dla niego wyższą stopę procentową składki na cały rok składkowy, bo w wysokości 150 proc. stopy procentowej, jaka obowiązywałaby w przypadku przekazania prawidłowych danych. Niezależnie od tego płatnik będzie musiał opłacić zaległe składki wraz z odsetkami za zwłokę. Natomiast gdy na skutek nieprzekazania danych lub przekazania niewłaściwych danych dojdzie do zawyżenia stopy procentowej, Zakład ustali płatnikowi stopę procentową składki na cały rok składkowy w wysokości wynikającej z prawidłowych danych. Zarówno w przypadku zaniżenia stopy, jak i jej zawyżenia płatnik składek musi złożyć brakującą informację lub dokonać korekty nieprawidłowej. Wspomniane konsekwencje zaniżenia bądź zawyżenia stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe dotyczą także płatników zgłaszających do ubezpieczenia nie więcej niż 9 osób i tych, którym ZUS stopy nie ustali, ponieważ nie mieli obowiązku przez trzy lata składać informacji ZUS IWA, a także tych, którzy czekają na wpis do rejestru REGON, czyli płatników zobowiązanych do samodzielnego obliczenia stopy składkowej, którzy nieprawidłowo ustalili liczbę ubezpieczonych lub grupę działalności. Jeżeli płatnik składek stwierdzi nieprawidłowość, ma obowiązek ponownie ustalić stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe we własnym zakresie.

Kontrola inspektora pracy

O nieprawidłowościach mogą zawiadomić Zakład Ubezpieczeń Społecznych także inspektorzy pracy, którzy wykryją je w trakcie kontroli przeprowadzanych u płatników składek. Są oni uprawnieni do powiadomienia ZUS-u o podaniu przez płatnika nieprawidłowych danych, zamieszczanych w informacji ZUS IWA, a dotyczących: • poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem, • poszkodowanych w wypadkach przy pracy śmiertelnych i ciężkich, • zatrudnionych w warunkach zagrożenia, • rodzaju działalności, • liczby ubezpieczonych zgłoszonych do ubezpieczenia wypadkowego. Inspektor, informując Zakład o nieprawidłowościach, podaje zarazem prawidłowe dane. Inspektor pracy może ponadto wystąpić do jednostki organizacyjnej ZUS, właściwej ze względu na siedzibę płatnika składek, z wnioskiem o podwyższenie stopy składkowej płatnikowi, u którego w czasie dwóch kolejnych kontroli stwierdzono rażące naruszenie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Może on złożyć wniosek o podwyższenie o 100 proc. stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe ustalanej na najbliższy rok składkowy. Decyzję w tej sprawie wydaje Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Różnicowanie stopy procentowej

Różnicowanie to precyzyjnie wskazane zostało w rozporządzeniu wykonawczym do ustawy wypadkowej. Określa ono: • grupy działalności w oparciu o rodzaj działalności PKD ujęty w rejestrze REGON, • zasady ustalania kategorii ryzyka w zależności od wskaźników częstości, kategorie ryzyka oraz stopy procentowe składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych dla grup działalności, • zasady ustalania kategorii ryzyka dla płatników składek na ubezpieczenie wypadkowe, w zależności od wskaźników częstości, • zasady ustalania wskaźnika korygującego. W rozporządzeniu tym jest także określony wzór informacji przekazywanej przez płatnika składek o danych do ustalenia składki na ubezpieczenie wypadkowe, czyli informacji ZUS IWA. Stopę procentową składki ustaloną w zależności od kategorii ryzyka określa załącznik nr 1 do rozporządzenia (patrz tabela: Stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe w zależności od kategorii ryzyka). Natomiast grupy działalności, kategorie ryzyka i stopy procentowe składki dla grup działalności określa załącznik nr 2 (patrz tabela).



Kategorie ryzyka dla płatników

Przy dokonywaniu obliczeń niezbędnych do ustalenia stopy procentowej kategorie ryzyka dla płatników składek są ustalane w oparciu o cząstkowe kategorie, tj. K1, K2 i K3, przez obliczenie średniej ważonej z tych cząstkowych kategorii ryzyka według wzoru:


gdzie: KZX – oznacza kategorię ryzyka dla danego płatnika składek; K1 – to kategoria ryzyka odpowiadająca wskaźnikowi poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem, K2 – to kategoria ryzyka odpowiadająca wskaźnikowi poszkodowanych w wypadkach przy pracy śmiertelnych i ciężkich, K3 – to kategoria ryzyka odpowiadająca wskaźnikowi zatrudnionych w warunkach zagrożenia, które występują w razie przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Aby ustalić powyższe cząstkowe kategorie ryzyka, najpierw określa się średnie arytmetyczne wskaźników częstości poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem, poszkodowanych w wypadkach przy pracy śmiertelnych i ciężkich oraz zatrudnionych w warunkach zagrożenia. Średnie arytmetyczne są obliczane z trzech kolejnych, ostatnich lat kalendarzowych. ZUS ustala je na podstawie danych z informacji ZUS IWA za te lata. Najpierw zatem wskaźniki: • częstości poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem (o przyjętym w rozporządzeniu symbolu W1), • poszkodowanych w wypadkach przy pracy śmiertelnych i ciężkich (W2), • zatrudnionych w warunkach zagrożenia, które występują w razie przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (W3)– są obliczane w przeliczeniu na umowną liczbę 1000 ubezpieczonych oraz ustalane odrębnie za pełny rok kalendarzowy dla płatników składek. Służą do tego następujące wzory: Wzór 1 – obliczenie wskaźnika częstości poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem


Ten wskaźnik należy zaokrąglić do jednego miejsca po przecinku. Wzór 2 – obliczenie wskaźnika częstości poszkodowanych w wypadkach śmiertelnych i ciężkich


Ten wskaźnik zaokrągla się do trzech miejsc po przecinku. Wzór 3 – obliczenie wskaźnika częstości zatrudnienia w warunkach zagrożenia


Ten wskaźnik zaokrągla się do pełnych jedności. We wzorach tych symbole: P1 – to liczba poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem podana w informacji ZUS IWA, P2 – to liczba poszkodowanych w wypadkach przy pracy śmiertelnych i ciężkich, podana w informacji ZUS IWA, P3 – to liczba zatrudnionych w warunkach zagrożenia, które występują w razie przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, podana w informacji ZUS IWA, U – to liczba ubezpieczonych podanych w informacji ZUS IWA, zaokrąglona do pełnych jedności zgodnie z zasadą matematyczną. Wzory te stosuje się do obliczenia wskaźników za każdy rok z osobna, po czym wynik sumuje i dzieli przez 3, uzyskując w ten sposób wspomnianą średnią arytmetyczną. Dopiero wynikom z tych obliczeń przyporządkowuje się płatnikowi poszczególne kategorie ryzyka (patrz tabela z przedziałami wartości wskaźników...) i dokonuje rachunku według podanego wyżej wzoru o symbolu Kzx dla ustalenia jego ogólnej kategorii ryzyka. Wtedy kategorię tę porównuje się z określoną dla grupy działalności, do której należy płatnik, po czym przypisaną do niej stopę procentową składki albo się zmniejsza, albo zwiększa – w zależności od stopnia różnicy między kategoria płatnika a grupą działalności – mnożąc ją jej przez odpowiedni wskaźnik korygujący (patrz tabela na str. A6). Jeżeli nie ma możliwości ustalenia cząstkowej kategorii ryzyka lub wskaźnika częstości, wspomniane średnie arytmetyczne i średnie ważone oblicza się odpowiednio z pozostałych cząstkowych kategorii ryzyka lub wskaźników częstości. Wartości obliczonych stóp procentowych składki, kategorii ryzyka i wskaźników częstości zaokrągla się zgodnie z zasadą matematyczną, z tym że stopę procentową z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku, a kategorie ryzyka – do pełnych jedności.