Zgodnie z ustawą emerytalną prawo do wcześniejszej emerytury przysługuje ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., którzy nie osiągnęli powszechnego wieku emerytalnego. Zakład Ubezpieczeń Społecznych niekiedy jednak kwestionuje prawo do uzyskania takiego świadczenia z uwagi na charakter ostatniego zatrudnienia.

Osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r. mogą przejść na wcześniejszą emeryturę po spełnieniu określonych warunków: • kobieta – po osiągnięciu wieku 55 lat, jeżeli ma co najmniej 30-letni okres składkowy i nieskładkowy albo jeżeli ma co najmniej 20-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz została uznana za całkowicie niezdolną do pracy; • mężczyzna – po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli ma co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy. Emerytura, o której mowa przysługuje ubezpieczonym, którzy: • ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, byli pracownikami oraz • w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym pozostawali w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy, chyba że w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę są uprawnieni do renty z tytułu niezdolności do pracy. Spełnienia tych ostatnich warunków nie wymaga się od ubezpieczonych, którzy przez cały wymagany okres do nabycia tej emerytury podlegali ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pozostawania w stosunku pracy.

Sąd bada przesłanki

W praktyce dość często zdarza się, że ZUS odmawia przyznania wcześniejszej emerytury, twierdząc, że ostatnie (przed złożeniem wniosku o emeryturę) zatrudnienie osoby ubiegającej się o przyznanie świadczenia emerytalnego nie miało charakteru pracowniczego, lecz opierało się na cywilnoprawnej podstawie (najczęściej umowie zlecenia). W wyniku wniesionego odwołania od takich odmownych decyzji ZUS, sądy okręgowe – sądy pracy i ubezpieczeń społecznych badają, czy wnioskodawcy spełniają warunki, o których mowa w przepisie art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a w szczególności, czy ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, byli pracownikami. Wykładnia art. 29 ustawy emerytalnej prowadzi bowiem do wniosku, iż osoba objęta niepracowniczym ubezpieczeniem społecznym nie może nabyć prawa do wcześniejszej emerytury, mimo posiadania wymaganego stażu i wieku emerytalnego, zaś uprawnienie takie przysługuje jedynie osobie mającej ostatnio – przez zgłoszeniem wniosku o emeryturę – status pracownika (wyrok SN z 7 grudnia 2001 r., II UKN 646/00, OSNP z 2003 r., nr 18, poz. 445).

Charakter zatrudnienia

Nie ulega wątpliwości, że o pracowniczym charakterze zatrudnienia decyduje nie tyle nazwa zawartej przez strony umowy, czy fakt wydania świadectwa pracy, ile rzeczywista treść łączącego strony stosunku prawnego. Może się zatem zdarzyć, że zatrudnienie formalnie niemające źródła w umowie o pracę, lecz objęte zawartą przez strony umową prawa cywilnego (umową zlecenia, umową o dzieło) w istocie będzie musiało zostać potraktowane jako zatrudnienie w ramach stosunku pracy, ze względu na charakterystyczne dla takiego stosunku prawnego elementy. Z drugiej strony, dopuszczalne jest także (między innymi w procesie mającym za przedmiot prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego) dowodzenie przez organ rentowy, iż zatrudnienie formalnie na podstawie umowy o pracę w rzeczywistości nie powinno wywoływać właściwych dla niego skutków prawnych.

Obejście prawa

Dość często ZUS – odmawiając prawa do wcześniejszej emerytury – powołuje się na pozorność oświadczeń woli stron w tym zakresie lub też na ich dążenie do obejścia prawa, skutkujące nieważnością takiej umowy z mocy art. 58 k.c. w zw. z art. 300 k.p. Niejednokrotnie zdarzyć się bowiem może, iż strony, zawierając umowę o pracę, nie mają woli faktycznego realizowania jej postanowień i w efekcie jej nie wykonują, dążą jedynie do osiągnięcia tym sposobem określonego, obranego przez siebie celu. W stosunkach z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych szczególne znaczenie ma zamiar obejścia prawa przez fikcyjne zawarcie umowy, tj. takie, które nie wiąże się ze świadczeniem pracy, gdy dokonanie zgłoszenia do ubezpieczenia następuje jedynie pod pozorem zatrudnienia. Przyjmuje się, że czynnością prawną podjętą w celu obejścia ustawy jest czynność wprawdzie bezpośrednio nieobjęta zakazem prawnym, ale przedsięwzięta w celu osiągnięcia skutku zakazanego przez prawo. Sąd Najwyższy stwierdził, że czynności mające na celu obejście ustawy zawierają jedynie pozór zgodności z ustawą. Czynność prawna mająca na celu obejście ustawy polega na takim ukształtowaniu jej treści, która z punktu widzenia formalnego (pozornie) nie sprzeciwia się ustawie, ale w rzeczywistości zmierza do zrealizowania celu, którego osiągnięcie jest przez nią zakazane. Rzeczywisty charakter pracowniczego zatrudnienia wymaga bowiem nie tylko stwierdzenia braku formalnych zakazów do zatrudnienia danej osoby w ramach stosunku pracy, ale ustaleń i przekonującej oceny, że zostały spełnione formalne i realne warunki do podjęcia zatrudnienia. Obejście prawa mogłoby polegać na tym, że rzeczywistym celem zawarcia umowy o pracę nie była wola realizowania przez wnioskodawczynię obowiązków pracowniczych, ale stworzenie warunków dla uzyskania przez nią statusu pracowniczego, a w konsekwencji uzyskania prawa do wcześniejszej emerytury. Dążenie do tego skutku można by zatem oceniać w kontekście zamiaru obejścia prawa, prowadzącego do nieważności umowy. Z takim stanowiskiem nie można się jednak zgodzić. Skorzystanie ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego – w tym przypadku z prawa do wcześniejszej emerytury – nie może być bowiem uznane za cel, którego osiągnięcie jest sprzeczne z prawem. Uzyskanie objęcia ubezpieczeniem społecznym i nabycie prawa do świadczeń z tego ubezpieczenia jest natomiast w pełni legalnym celem zawierania umów o pracę. Może ono nawet być głównym motywem nawiązania stosunku pracy, zamiast wykonywania tej pracy na innych podstawach prawnych. Zawierając umowy o pracę, strony kierują się bowiem różnymi motywami indywidualnymi. Kwalifikacji dokonania czynności prawnej w celu obejścia prawa nie można zatem przypisać umowie o pracę zawartej zgodnie z art. 22 k.p. i spełniającej wymagania stawiane dla tego typu stosunku zobowiązaniowego, nawet gdy jej cel dyktowany był wyłącznie chęcią uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego (wyrok SN z 25 stycznia 2005 r., II UK 141/04, OSNP z 2006 r. nr 15-16, poz. 249). W konsekwencji trudno uznać, że zawarcie umowy o pracę tuż przed osiągnięciem wieku wymaganego do uzyskania wcześniejszej emerytury, nawet na krótki okres, jest sprzeczne z prawem lub służy obejściu prawa. Rozumując w powyższy sposób, Sąd Najwyższy w wyroku z 5 października 2005 r. (I UK 32/05, niepubl.) nie podzielił poglądu, że zamiar zawarcia umowy o pracę polegający na uzyskaniu świadczeń z ubezpieczenia społecznego jest sprzeczny z ustawą lub zmierza do jej obejścia. Zdaniem SN cel taki, choćby jedyny, realizowany przez uzyskanie statusu pracownika, nie jest sprzeczny z ustawą ani nie prowadzi do jej obejścia.

ZATRUDNIENIE PRACOWNICZE Prawo do wcześniejszej emerytury ma tylko osoba, która przed złożeniem wniosku o emeryturę była zatrudniona na podstawie umowy o pracę.

Więcej Kogo można przyjąć na miejsce nieobecnego pracownika