Ciąża i urodzenie dziecka są nadzwyczajnymi wydarzeniami w życiu kobiety. Nadzwyczajne są także uprawnienia przysługujące pracownicom związane z rodzicielstwem. Jednym z nich jest prawo do urlopu macierzyńskiego.

Głównym celem urlopu macierzyńskiego jest regeneracja sił po okresie ciąży i porodzie, a także umożliwienie sprawowania opieki nad nowo narodzonym dzieckiem w pierwszych miesiącach jego życia. Urlop ten przysługuje każdej pracownicy, bez względu na jej staż pracowniczy, wiek czy inne kryteria, od których spełnienia zależy nabycie innych uprawnień pracowniczych. Do nabycia prawa do urlopu macierzyńskiego wystarczy fakt urodzenia dziecka w czasie trwania stosunku pracy.

Ile urlopu

Wymiar urlopu macierzyńskiego jest zróżnicowany. Zależy on od tego, czy pracownica urodziła pierwsze swoje dziecko czy kolejne, a także od tego, czy poród był pojedynczy czy mnogi. Od 19 grudnia tego roku pracownice mogą korzystać z dłuższego macierzyńskiego. Zgodnie ze znowelizowanym art. 180 kodeksu pracy, pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 18 tygodni przy pierwszym porodzie. Przy każdym następnym porodzie jego wymiar rośnie do 20 tygodni. Urodzenie bliźniaków bądź większej liczby dzieci przy jednym porodzie uprawnia do 28 tygodni takiego urlopu.

ILE MACIERZYŃSKIEGO I DLA KOGO


■ Urodzenie pierwszego dziecka – 18 tygodni ■ Urodzenie drugiego i kolejnych dzieci – 20 tygodni ■ Urodzenie co najmniej bliźniąt – 28 tygodni ■ Urodzenie pierwszego dziecka przez kobietę, która wcześniej adoptowała inne dziecko – 20 tygodni ■ Oddanie dziecka po porodzie do adopcji – 8 tygodni ■ Urodzenie martwego dziecka – 8 tygodni ■ Śmierć dziecka po upływie 8 tygodnia życia – 7 dni od dnia zgonu

Ustawodawca pamiętał o kobietach, które są matkami adoptowanych dzieci i które urodziły własne dziecko. Kodeks pracy mówi, że w takim przypadku pracownicy, która wychowuje dziecko przysposobione lub która przyjęła dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej pełniącej zadania pogotowia rodzinnego, przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 20 tygodni również przy pierwszym porodzie. Oczywiście także przyjęcie obcego dziecka do swojej rodziny uprawnia pracowników do skorzystania z uprawnień związanych z rodzicielstwem, w tym do 18 tygodni urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego. Prawo to mają, zgodnie z art. 183 k.p., pracownicy, którzy przyjęli dziecko na wychowanie i wystąpili do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka. Prawo do takiego urlopu mają także pracownicy, którzy przyjęli dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem. Wiadomo, że do adopcji dzieci trafiają w różnym wieku, dlatego ustawodawca określił, kiedy przysposabiający może iść na macierzyński. Zgodnie z art. 183 k.p. z urlopu na warunkach macierzyńskiego można korzystać nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7 roku życia. W przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, pracownik przyjmujący je na wychowanie urlop ten może wykorzystać do czasu ukończenia przez dziecko 10 lat.

Urlop się zaczyna

Od 19 grudnia 2006 r. nie ma wątpliwości co do daty rozpoczęcia urlopu macierzyńskiego. Zgodnie z nowym art. 1831, jeżeli pracownica nie korzysta z urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu, pierwszym dniem urlopu macierzyńskiego jest dzień porodu. Rozwiązanie to potwierdza tylko stosowaną od lat praktykę, zgodnie z którą udzielenie pracownicy urlopu macierzyńskiego w przypadku nierozpoczęcia go przed porodem następowało na podstawie zaświadczenia wystawionego w szpitalu o dacie, w której odbył się poród. Jeżeli pracownica rozpoczęła urlop przed porodem, wówczas pierwszym jego dniem jest data wskazana przez pracownicę we wniosku urlopowym. Przepisy pozwalają na to, by pracownica mogła przed planowanym porodem wykorzystać co najmniej dwa tygodnie urlopu macierzyńskiego. Oznacza to, że pracownica teoretycznie może przed porodem wykorzystać większą część przysługującego jej urlopu. Ustawodawca nie określił bowiem, jaka część tego urlopu musi być wykorzystana po urodzeniu dziecka. Oczywiście urlop macierzyński wykorzystany przed porodem jest odliczany od wymiaru całego urlopu macierzyńskiego przysługującego kobiecie.

Urlop ojcowski

Pracownica po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu. Może się tak stać pod warunkiem, że pozostały urlop wykorzysta ojciec dziecka. Chyba że kobieta wykorzysta część urlopu, jaki przypadłby ojcu dziecka przed urodzeniem dziecka. W takim przypadku może skrócić swój czas przebywania na urlopie po urodzeniu dziecka do 14 tygodni bez angażowania ojca dziecka.

MOŻLIWA ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA


Urlop macierzyński jest uprawnieniem związanym z rodzicielstwem, które pracodawcy muszą szczególnie respektować, bo w przeciwnym razie narażają cię na odpowiedzialność karną. Zgodnie z art. 281 pkt 5 kodeksu pracy, kto będąc pracodawcą lub działając w jego imieniu narusza przepisy o uprawnieniach pracowników związanych z rodzicielstwem podlega karze grzywny. Sąd może wymierzyć grzywnę do 5 tys. zł.

Aby ojciec dziecka mógł zastąpić mamę na macierzyńskim, pracownica musi zgłosić pracodawcy pisemny wniosek w sprawie rezygnacji z części macierzyńskiego najpóźniej na siedem dni przed przystąpieniem do pracy. Do wniosku o skrócenie urlopu musi być dołączone zaświadczenie pracodawcy zatrudniającego pracownika – ojca wychowującego dziecko potwierdzające termin rozpoczęcia urlopu macierzyńskiego przypadający bezpośrednio po terminie rezygnacji z części urlopu przez pracownicę.

Urlop na raty

W przeciwieństwie do urlopu wychowawczego, który można wykorzystać nawet w 4 częściach, urlop macierzyński należy wykorzystać w jednym ciągu bez dzielenia. Jedyną okolicznością uzasadniającą podzielenie urlopu macierzyńskiego jest choroba nowo narodzonego dziecka i związany z nią pobyt w szpitalu. Zgodnie z art. 181 kodeksu pracy w razie urodzenia dziecka wymagającego opieki szpitalnej pracownica, która wykorzystała po porodzie 8 tygodni urlopu macierzyńskiego, pozostałą część tego urlopu może wykorzystać w terminie późniejszym, po wyjściu dziecka ze szpitala.

Koniec urlopu

Możliwość wcześniejszego zakończenia urlopu jest związania z przykrymi zdarzeniami, jakimi są śmierć dziecka lub oddanie go do adopcji. W razie urodzenia martwego dziecka lub jego zgonu przed upływem 8 tygodni życia, pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze ośmiu tygodni, nie krócej jednak niż przez okres 7 dni od śmierci dziecka. Jeżeli zgon dziecka nastąpił po upływie 8 tygodni życia, urlop przysługuje tylko przez 7 dni od dnia zgonu dziecka. Urlop może być skrócony, jeżeli matka rezygnuje z wychowania dziecka i oddaje je innej osobie w celu przysposobienia lub do domu małego dziecka. W takiej sytuacji przypada jej ta część urlopu należna po oddaniu dziecka. Niezależnie od tego, czy małe dziecko zostanie oddane do adopcji, jego naturalna matka musi wykorzystać co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego w celu zregenerowania sił po ciąży i porodzie.