Nauczyciele mogą przejść na tzw. emeryturę bez względu na wiek albo z tytułu wykonywania pracy w szczególnym charakterze. Różnice w warunkach wymaganych do ich przyznania dotyczą m.in. wymiaru czasu pracy nauczycielskiej, konieczności rozwiązania stosunku pracy, charakteru ostatniego zatrudnienia.

Nauczyciel, wychowawca lub inny pracownik pedagogiczny wykonujący pracę nauczycielską wymienioną w ustawie Karta Nauczyciela może przejść na emeryturę wcześniejszą:
  •  bez względu na wiek, na podstawie art. 88 ustawy Karta Nauczyciela albo
  •  o pięć lat wcześniej niż w powszechnie obowiązującym wieku emerytalnym, na podstawie par. 15 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
Przy ustalaniu okresów zatrudnienia w szczególnym charakterze - pracy nauczycielskiej - nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z powodu choroby lub macierzyństwa.
Emerytura bez względu na wiek
Nauczyciele urodzeni przed 1 stycznia 1949 r., mający 30-letni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym char akterze, zaś nauczyciele szkół, placówek, zakładów specjalnych oraz zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich - 25-letni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym, mogą - po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy - przejść na emeryturę. Nauczyciele spełniający powyższe warunki dotyczące stażu ogólnego i stażu szczególnego mogą przejść na emeryturę również w wypadku rozwiązania stosunku pracy lub wygaśnięcia stosunku pracy w następujących okolicznościach:
  •  w przypadku całkowitej likwidacji szkoły,
  •  w przypadku częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć,
  •  z upływem sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczynnym,
  •  odmowy podjęcia przez nauczyciela w stanie spoczynku.
Emerytura bez względu na wiek, na powyższych warunkach, przysługuje także ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r., jeżeli warunek dotyczący stażu ogólnego i stażu szczególnego zostanie spełniony nie później niż do 31 grudnia 2008 r., a także gdy nauczyciel nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego albo złożył wniosek o przekazanie składek zgromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym za pośrednictwem ZUS na dochody budżetu państwa.
Rozwiązanie stosunku pracy
Rozwiązanie stosunku pracy jest warunkiem niezbędnym do przyznania emerytury nauczycielskiej bez względu na wiek. W przypadku ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r. warunki dotyczące stażu ogólnego i stażu szczególnego muszą być spełnione nie później niż do 31 grudnia 2008 r. Nie dotyczy to natomiast rozwiązania stosunku pracy. Może być on rozwiązany po tej dacie.
Gdy nauczyciel jest zatrudniony w kilku szkołach lub placówkach, w celu nabycia prawa do emerytury na podstawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, stosunek pracy musi być rozwiązany we wszystkich szkołach (placówkach).
Praca w szczególnym charakterze
Dla celów ustalenia uprawnień do emerytury w wieku niższym niż powszechnie obowiązujący wiek emerytalny, za pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze uważa się nauczycieli, wychowawców lub innych pracowników pedagogicznych wykonujących pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 Karty Nauczyciela. Wiek emerytalny oraz warunki, na podstawie których nauczycielom przysługuje prawo do emerytury ustala się na podstawie rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnych charakterze.
Nauczyciel, wychowawca lub inny pracownik pedagogiczny wykonujący pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 Karty Nauczyciela nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:
  •  osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,
  •  ma wymagany okres zatrudnienia, tj. 20 lat - w przypadku kobiet i 25 lat - w przypadku mężczyzn, w tym co najmniej 15 lat pracy nauczycielskiej wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.
Możliwość wcześniejszego przejścia na emeryturę na podstawie rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze mają zarówno nauczyciele urodzeni przed 1 stycznia 1949 r., jak i nauczyciele urodzeni po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r. Jednakże dla tej grupy ubezpieczonych, którzy urodzili się po 31 grudnia 1948 r., warunkiem dodatkowym, którego spełnienie daje prawo do emerytury, jest ukończenie wieku 55 lat (kobieta) i 60 lat (mężczyzna) jak również stażu ogólnego i stażu szczególnego - do 31 grudnia 2008 r., a także nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego lub złożenie wniosku o przekazanie składek na dochody budżetu państwa. Mężczyzna urodzony po 31 grudnia 1948 r. nie ma szans na skorzystanie z emerytury przewidzianej w rozporządzeniu, ponieważ nie ukończy do 31 grudnia 2008 r. 60 lat.
Warto zapamiętać, że z możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę na podstawie rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze mogą skorzystać również ci nauczyciele, dla których ostatnim zatrudnieniem nie jest praca nauczycielska.
Długi staż w 1999 roku
Osobom urodzonym po 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura z tytułu wykonywania pracy w szczególnym charakterze po osiągnięciu wieku 55 lat w przypadku kobiet i 60 lat w przypadku mężczyzn, jeżeli 1 stycznia 1999 r., osiągnęli:
  •  15 lat pracy nauczycielskiej oraz
  •  okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze 20 lat w przypadku kobiet i 25 lat - w przypadku mężczyzn.
Emerytura przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.
PRZYKŁAD: SPEŁNIENIE WARUNKÓW DO KOŃCA 2008 R.
Anna Z. pracowała jako nauczycielka przez 18 lat. Zatrudnienie ustało w 2000 roku. Od 2003 roku jest osobą współpracującą przy prowadzeniu pozarolniczej działalności. Anna Z. wiek 55 lat ukończy w czerwcu 2008 r. Nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego. Anna Z. w dniu ukończenia 55 lat spełni warunki do przyznania emerytury nauczycielskiej na podstawie rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Ma już dzisiaj wymagany 20-letni okres składkowy i nieskładkowy, w tym co najmniej 15-letni okres pracy nauczycielskiej, wykonywanej w pełnym wymiarze czasu pracy. Warunki stażu ogólnego, stażu nauczycielskiego i wieku spełni nie później niż do 31 grudnia 2008 r. Nie jest członkiem OFE.
PRZYKŁAD: STAŻ EMERYTALNY DO KOŃCA 2008 R.
Joanna L. ma ustalone prawo do wcześniejszej emerytury pracowniczej od 5 maja 1999 r. Wiek 55 lat ukończyła w czasie pobierania renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Posiada ponad 25-letni okres składkowy i nieskładkowy, podczas gdy wymagany do przyznania emerytury wcześniejszej wynosił 20 lat tych okresów. Od 1 września 1999 r. Joanna L. podjęła pracę w charakterze nauczyciela, którą wykonuje do chwili obecnej. W szkolnictwie przepracowała prawie 24 lata. Ma zamiar przejść na emeryturę nauczycielską bez względu na wiek w marcu 2008 r., po zakończeniu semestru. Joanna L. spełnia warunki do przyznania emerytury nauczycielskiej bez względu na wiek, gdyż posiada ponad 30-letni okres składkowy i nieskładkowy, w tym co najmniej 20-letni okres pracy nauczycielskiej.
PRZYKŁAD: PRAWA NAUCZYCIELI SZKÓŁ SPECJALNYCH
Elżbieta K. urodziła się 31 grudnia 1954 r. Jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego. Obecnie ma 26 lat okresów składkowych i nieskładkowych, w tym 19 lat i 4 miesiące w szkolnictwie specjalnym. Aktualnie jest zatrudniona w szkole specjalnej w pełnym wymiarze czasu zajęć. Elżbieta K. ma zamiar przejść na emeryturę we wrześniu 2009 r. Będzie miała wówczas 53 lata. Jeżeli Elżbieta K. dopracuje do końca 2008 roku brakujący do 20 lat ośmiomiesięczny okres pracy w charakterze nauczyciela w szkolnictwie specjalnym będzie miała prawo do emerytury, po rozwiązaniu stosunku pracy na swój wniosek i złożeniu, wraz z wnioskiem o emeryturę, wniosku o przekazanie środków zgromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym na dochody budżetu państwa.
PRZYKŁAD: 20 LAT PRACY NAUCZYCIELSKIEJ
Mariola P. ma 50 lat. Od 15 lat pracuje jako nauczyciel w szkole zawodowej. Posiada 30-letni okres składkowy i nieskładkowy. Mariola P. nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego. Mariola P. nie spełni warunków do przyznania emerytury nauczycielskiej bez względu na wiek. Mimo posiadania 30-letniego okresu składkowego i nieskładkowego do 31 grudnia 2008 r. nie osiągnie 20 lat pracy w szczególnym charakterze.
PRZYKŁAD: ROZWIĄZANIE UMOWY W OBU SZKOŁACH
Włodzimierz O. jest zatrudniony w liceum w pełnym wymiarze czasu zajęć i w technikum w wymiarze 1/4 etatu. Ma zamiar przejść na emeryturę we wrześniu 2010 r. Będzie miał wówczas ukończone 55 lat. Włodzimierz O. ma już obecnie 30-letni okres składkowy i nieskładkowy. Jako nauczyciel pracuje od 21 lat. Jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego. Włodzimierz O. może przejść na emeryturę nauczycielską bez względu na wiek po rozwiązaniu na swój wniosek stosunków pracy w obydwu szkołach w 2010 roku i złożeniu wniosku o przekazanie składek zgromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym za pośrednictwem ZUS na dochody budżetu państwa. Warunki stażu ogólnego i stażu nauczycielskiego zostaną spełnione do 31 grudnia 2008 r.
PRZYKŁAD: STAŻ OGÓLNY I SZCZEGÓLNY
Ludwik D. w grudniu 2007 r. ukończył 60 lat, a więc urodził się przed 1949 r. Pracę nauczycielską w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał przez 15 lat. Obecnie jest zatrudniony na podstawie stosunku pracy, ale nie wykonuje pracy nauczycielskiej. Ludwik D. posiada 19 lat i 8 miesięcy okresów składkowych i 4 lata okresów nieskładkowych. Łączny staż ogólny wynosi zatem 23 lata i 8 miesięcy. Do przyznania emerytury nauczycielskiej na podstawie rozporządzenia brakuje Ludwikowi D. do wymaganego 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego - 1 rok i 4 miesiące. Jeżeli Ludwik D. dopracuje brakujący okres, to spełni warunki do przyznania emerytury.
PRZYKŁAD: WIEK EMERYTALNY W 2015 ROKU
Dariusz D. na 1 stycznia 1999 r. posiadał 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych, w tym 15 lat pracy nauczycielskiej. W charakterze nauczyciela nie pracuje od 2001 roku. Wiek 60 lat ukończy w 2015 roku. Nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego. Dariusz D. spełni warunki do przyznania wcześniejszej emerytury (na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej) w dniu ukończenia 60 lat i po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli będzie pozostawał w stosunku pracy.
Mariusz wolski
Podstawa prawna
  •  Art. 88 ustawy z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2006 r. nr 97, poz. 674 z późn. zm.).
  •  Art. 32, 46, 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
  •  Par. 15 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8, poz. 43 z późn. zm.).