Pracodawca może rozwiązać bez wypowiedzenia umowę o pracę kobiety w ciąży, nawet jeśli w firmie nie funkcjonuje zakładowa organizacja związkowa. Jest to także możliwe, gdy pracownica nie należy do związku działającego w przedsiębiorstwie.
Okazało się, że jedna z pracownic zatrudniona na stanowisku przedstawiciela handlowego wystawiała w imieniu naszej spółki fałszywe faktury. Pracodawca planuje rozwiązać z nią umowę o pracę dyscyplinarnie. Pracownica jest jednak w ciąży, a w zakładzie pracy nie działają związki zawodowe. Czy w takiej sytuacji możliwe jest zwolnienie pracownicy z pracy? Czy takie zwolnienie byłoby możliwe, gdyby w firmie działały związki zawodowe, ale pracownica by do nich nie należała?

Ochrona przed zwolnieniem

Zgodnie z art. 177 par. 1 kodeksu pracy pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży, a także w okresie urlopu macierzyńskiego pracownicy, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy.
W przeciwieństwie do zwykłej konsultacji związkowej w trybie art. 38 albo art. 52 par. 3 kodeksu pracy towarzyszącej wypowiedzeniu umowy o pracę lub jej rozwiązaniu bez wypowiedzenia rozwiązanie umowy o pracę z kobietą w ciąży z powodu jej zawinionego nagannego działania jest obwarowane wymogiem uzyskania zgody reprezentujących ją związków zawodowych. Taka zgoda lub jej brak są dla pracodawcy wiążące.
Jeśli pracodawca pomimo sprzeciwu związków zawodowych rozwiąże z pracownicą umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika, to nawet jeśli zawinienie pracownicy jest oczywiste i stanowi ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych, będzie dokonane z naruszeniem przepisów kodeksu pracy, a więc wadliwe.
Przepis dotyczący wymogu uzyskania zgody organizacji związkowej na rozwiązanie z pracownicą w ciąży umowy o pracę bez wypowiedzenia z jej winy budził wątpliwości interpretacyjne w praktycznym jego zastosowaniu. Pojawiało się bowiem pytanie, czy w sytuacji gdy w zakładzie pracy nie działają związki zawodowe albo co prawda związki takie działają, ale nie reprezentują interesów pracownicy, w ogóle możliwe jest rozwiązanie umowy w trybie art. 52 kodeksu pracy.
Na taką interpretację wskazywał bowiem spójnik „i” zawarty w art. 177 par. 1 wskazujący na dwa warunki umożliwiające takie rozwiązanie, tj. konieczność uzyskania zgody organizacji związkowej oraz zaistnienie okoliczności uzasadniających rozwiązanie tej umowy z winy pracownicy.

Sąd najwyższy zdecydował

Takie redakcyjne ujęcie przepisu wskazywało, że warunki te muszą wystąpić łącznie, by pracodawca mógł zgodnie z prawem zakończyć stosunek pracy z pracownicą w ciąży. Zagadnienie to stało się przedmiotem wykładni Sądu Najwyższego, który w uchwale z 18 marca 2008 roku (II PZP 2/08, OSNP 2008/15 – 16/211) ostatecznie rozstrzygnął, że „w sytuacji, gdy u pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa bądź taka organizacja funkcjonuje, ale nie reprezentuje interesów pracownicy, dopuszczalne jest rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia w okresie ciąży pracownicy”.
W uzasadnieniu do tej uchwały stwierdzono między innymi, że przyjęcie odmiennej wykładni prowadziłoby do uprzywilejowania pracownic niezrzeszonych w związkach zawodowych. Ta grupa pracownic w ciąży byłaby w korzystniejszej sytuacji niż te, które do związku zawodowego przystąpiły, ponieważ nie mogłaby zostać zwolniona dyscyplinarnie. Rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownicy byłoby natomiast dopuszczalne w odniesieniu do pracownic będących członkami organizacji związkowej, jako że nie można zasadnie twierdzić, iż zawsze organizacja związkowa odmawiałaby udzielenia zgody.
Tymczasem zdaniem Sądu Najwyższego intencje ustawodawcy były odwrotne, bo z zasady większą ochronę zapewnia się członkom związków zawodowych. Zatem udział organizacji związkowych w procesie zwalniania pracowników ma zwiększyć ochronę kobiet w ciąży, a nie tę ochronę zmniejszyć.
Z tego względu w opisanym stanie faktycznym możliwe jest rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownicy będącej w ciąży, pomimo że w zakładzie pracy nie działają związki zawodowe. Do ważności rozwiązania umowy o pracę wystarczy więc wręczyć pracownicy dokument zawierający oświadczenie woli pracodawcy o rozwiązaniu z nią umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownicy ze wskazaniem przyczyn zwolnienia.
PRZYKŁAD
Możliwe zwolnienie pracownicy nienależącej do związku
Z powodu ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych firma chce rozwiązać umowę o pracę z pracownicą w ciąży. W przedsiębiorstwie działa organizacja związkowa, ale kobieta, która ma być zwolniona bez wypowiedzenia, do niej nie należy ani nie wystąpiła o reprezentowanie jej interesów przed pracodawcą. Mimo to w takim przypadku pracodawca może rozwiązać z nią umowę w trybie dyscyplinarnym.
Podstawa prawna
Art. 177 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).