Pracownik, który kwestionuje zwolnienie z pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, może wystąpić do sądu pracy. Jeśli udowodni niezasadność wypowiedzenia, nie ma prawa do odprawy pieniężnej z ustawy o zwolnieniach grupowych.
Pracownik otrzymał wypowiedzenie umowy o pracę z powodu likwidacji stanowiska oraz odprawę. Chce się jednak odwołać do sądu, gdyż uważa, że przyczyna wypowiedzenia umowy o pracę była pozorna (tak naprawdę stworzono podobne stanowisko, na którym zatrudniono inną osobę). Obawia się jednak, że jeżeli wygra proces i zostanie przywrócony do pracy lub otrzyma odszkodowanie, będzie musiał zwrócić wypłaconą odprawę.
Po wygraniu sprawy o odszkodowanie lub przywrócenie do pracy wypłacona pracownikowi odprawa staje się świadczeniem nienależnym, ponieważ odpada przyczyna, która uzasadniała jej wypłatę. Podwładny, z którym pracodawca rozwiązał stosunek pracy z przyczyn ekonomicznych lub organizacyjnych, odwołując się do sądu pracy, podejmuje więc ryzyko utraty prawa do odprawy, gdy nie została jeszcze wypłacona, lub konieczności jej zwrotu, jeśli wypłata już nastąpiła.

Powód wypowiedzenia

Podstawą wykazywanej przez pracownika niezasadności dokonanego przez pracodawcę wypowiedzenia umowy o pracę jest w opisanym przypadku pozorność dokonywanych zmian organizacyjnych lub trudnej sytuacji ekonomicznej, która miała leżeć u podstaw wypowiedzenia. Wygranie procesu, równoznaczne z przywróceniem do pracy lub zasądzeniem odszkodowania, możliwe jest wtedy, gdy zwolnionej osobie uda się udowodnić, że rzeczywiste przyczyny wypowiedzenia mu umowy nie wynikały z trudnej sytuacji ekonomicznej lub zmian organizacyjnych. Odprawa wypłacana na podstawie przepisów ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. nr 90, poz. 844 z późn. zm.) bądź przepisów prawa zakładowego (jeśli te są korzystniejsze od zapisów ustawowych) należy się jednak tylko wtedy, gdy wypowiedzenia dokonano z takich właśnie przyczyn (dotyczących pracodawcy). Gdy przyczyny organizacyjne zostały wskazane przez pracodawcę w wypowiedzeniu umowy, to niezależnie od tego, czy były one prawdziwe, czy pozorne, w dniu rozwiązania stosunku pracy podwładny może domagać się wypłaty odprawy pieniężnej.

Nienależna odprawa

Jeśli powód zwolnienia wskazany w wypowiedzeniu był rzeczywisty, pracownik nie wygra procesu o odszkodowanie lub przywrócenie do pracy, ponieważ decyzja pracodawcy była prawidłowa i uzasadniona. Z kolei jeśli w postępowaniu sąd ustali, że nie wystąpiły przyczyny niedotyczące pracownika, które uzasadniałyby wypowiedzenie powodowi umowy o pracę, wypłata odprawy pieniężnej musi być uznana za bezpodstawną. W takim przypadku odprawa staje się świadczeniem nienależnym. Odpadła bowiem istniejąca w chwili ustania stosunku pracy podstawa do wypłaty tej należności. Świadczenie mające charakter nienależnego powinno być zaś zwrócone osobie, która dokonała jego wypłaty (wyrok Sądu Najwyższego z 5 października 2007 r., II PK 29/07, M. P. Pr. 2008/1/30). Pracodawca ma prawo domagać się w takiej sytuacji zwrotu nienależnie wypłaconej odprawy w odrębnym procesie. Może jednak już w procesie o zapłatę odszkodowania wytoczyć powództwo wzajemne.

Zwrot odprawy

W procesie o zwrot nienależnego świadczenia podstawowym zarzutem pozwanego pracownika jest zwykle ten dotyczący zużycia (wydatkowania) bezpodstawnie uzyskanej kwoty. Musi być to zużycie bezproduktywne, tzn. w jego wyniku majątek pracownika nie powinien powiększyć się o inne dobra. Kwota uzyskana z odprawy nie może być też przeznaczona na pokrycie innego długu.
Zarzut zużycia jest jednak wykluczony, gdy ten, kto go podnosi, powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu. W opisanym na wstępie stanie faktycznym pracownik składa pozew, w którym twierdzi, że przyczyna wypowiedzenia (dająca mu podstawę do odprawy) jest pozorna, więc liczy na wygranie takiego procesu, a co za tym idzie powinien liczyć się też z obowiązkiem zwrotu odprawy.
PRZYKŁAD
Pracownik będzie musiał zwrócić wyższą odprawę
W związku ze zwolnieniami z przyczyn organizacyjnych pracownikowi wypłacono odprawę (sześciokrotność miesięcznego wynagrodzenia). Świadczenie w takiej wysokości przewidywał układ zbiorowy pracy. W wygranym procesie o odszkodowanie zwolnionej osobie udało się wykazać pozorność przyczyny wypowiedzenia. Zyska więc ona odszkodowanie w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia, ale będzie musiała zwrócić odprawę w wysokości dwa razy wyższej.
PODSTAWA PRAWNA
Art. 405 – 410 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
Art. 300 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).