Czy organ prowadzący powinien wcześniej ustalić z dyrektorami szkół, co powinno znaleźć się w arkuszu organizacyjnym? Jakie najczęściej błędy pojawiają się w arkuszach organizacyjnych? Jakie są konsekwencje dla samorządu, który nie porozumie się z dyrektorem szkoły i nie zatwierdzi arkusza organizacyjnego? Czy arkusz ułatwia zarządzanie oświatą przez gminy?
Dla organów prowadzących szkoły (przedszkola, domy kultury, schroniska młodzieżowe itp.) arkusz organizacyjny jest podstawowym dokumentem kształtującym zarówno organizację roku szkolnego, jak i wysokość środków finansowych niezbędnych do zrealizowania planu. Zatwierdzone arkusze organizacyjne potwierdzają realizację programów nauczania we właściwej liczbie godzin, obrazują politykę oświatową miasta i pozwalają planować budżet w sferze edukacji. Powinny być przyjęte do 31 maja, gdyż zgodnie z Kartą nauczyciela dyrektor szkoły nie może po tym terminie zwolnić nauczyciela z pracy czy postawić go w stan nieczynny.
Arkusz zawiera wszystkie informacje związane z organizacją pracy placówki: liczbę oddziałów, liczbę uczniów w oddziale, liczbę godzin przypisaną do danej klasy, wykaz wakatów i nazwiska nauczycieli z przydziałem godzin do poszczególnych klas z informacją o przedmiocie, którego dany nauczyciel uczy. W przypadku szkół podstawowych i gimnazjalnych (obowiązek szkolny) liczbę uczniów z tzw. rejonu, spoza rejonu i spoza gminy. Z arkusza wyczytać można sposób podziału klasy na grupy, liczbę nadgodzin przypisaną do danego nauczyciela i sumę nadgodzin w placówce. Zawiera także informację o wszystkich etatach pracowniczych: liczbę zatrudnionych nauczycieli biblioteki, psychologów, pedagogów, ewentualnie nauczycieli wspomagających w przypadku klas integracyjnych. W arkuszu organizacyjnym zatwierdzamy również pracowników niepedagogicznych, czyli pracowników administracji i obsługi. Przyjęty arkusz organizacyjny pozwala dyrektorowi podejmować odpowiednie decyzje kadrowe związane z zatrudnianiem lub zwalnianiem z pracy pracowników. Do arkusza organizacyjnego dołączona jest lista nauczycieli z informacją o kwalifikacjach i stopniu awansu zawodowego, a także przydział godzin przedmiotów do klas w całym cyklu edukacyjnym, co pozwala sprawdzić realizację godzin z tzw. ramówki. Arkusz pokazuje także, jak zostały rozdysponowane godziny do dyspozycji dyrektora i ewentualnie godziny przyznane dodatkowo przez gminę.
W ostatnich latach w czasie niżu demograficznego istotne stało się określenie liczby oddziałów klas pierwszych, które mogą powstać w danej szkole. Ponieważ promujemy wolny wybór szkoły, a rejon traktujemy jako mechanizm, który służy głównie do kontrolowania spełniania obowiązku szkolnego, to jednak zapewnić chcemy dobre warunki nauki wszystkim uczniom i staramy się nie dopuszczać do nadmiernego zapełniania jednych szkół kosztem innych. Zasady organizacji roku szkolnego ustalany wcześniej podczas spotkań z dyrektorami. W najtrudniejszej sytuacji są dyrektorzy szkół ponadgimnazjalnych, gdyż rekrutacja do tych szkół kończy się w lipcu i nie jest łatwo, gdy ubywa absolwentów gimnazjów, zaplanować liczbę oddziałów klas pierwszych. Kierujemy się doświadczeniami roku ubiegłego i dość często dyrektorzy tych szkół do końca maja uzgadniają z nauczycielami niepełne zatrudnienie lub stawiają ich w stan nieczynny, a następnie przywracają zatrudnienie po zakończeniu rekrutacji. Dość szczególnej sytuacji doświadczamy w przypadku szkół podstawowych i przedszkoli, przygotowując organizację najbliższego roku szkolnego, gdyż obowiązkiem tzw. „0” objęte zostały wszystkie dzieci pięcioletnie, mogą go też realizować zarówno w przedszkolu jak i szkole, natomiast rodzice dzieci 6-letnich ostatni rok wybierają między kl. I a „0”. Ostateczne liczby oddziałów klas. I (dla 6- i 7-latków) i klas „0” (dla 5- i 6-latków) będą się rozstrzygać do końca sierpnia, gdyż rodzice jeszcze wówczas zapisują dziecko do szkoły lub zmieniają wcześniejsze decyzje. Będzie to wymagało anektowania arkuszy i podejmowania decyzji o zatrudnieniu nauczycieli. Ta ostrożność jest koniecznością, gdyż łatwiej zatrudnić nauczyciela w sierpniu niż zapewnić pracę w sytuacji, gdy nie zostanie utworzona klasa.
Przyznanie jedynie organowi prowadzącemu prawa zatwierdzania arkusza organizacyjnego to dobra decyzja. Skróciła czas, w którym arkusz trafia do organu prowadzącego, zlikwidowała powielanie pracy, nałożyła wprawdzie większy zakres obowiązków, gdyż weryfikacji gminy (powiatu) podlegają takie kwalifikacje nauczycieli i realizacja ramowego planu w całym cyklu edukacyjnym, ale to organy prowadzące tworzą standard edukacyjny, ponoszą finansową odpowiedzialność i przeznaczają na edukację duże środki, znacznie przekraczające subwencję oświatową. Niezatwierdzenie arkusza organizacyjnego do końca maja może oznaczać, że utrzymany zostanie stan zatrudnienia, który okaże się ponad potrzeby danej szkoły, tymczasem z analiz demograficznych wynika, że powstanie mniejsza liczba oddziałów. Jako pracodawca konsekwencje będzie ponosił dyrektor placówki, finansowe zaś gmina. Konieczne jest więc porozumienie, które najczęściej potwierdzone jest wcześniejszymi uzgodnieniami.