Emerytura przyznana z urzędu obliczana jest na jeden z dwóch sposobów – według dotychczasowych lub nowych zasad. W żadnym jednak przypadku nie może być niższa od renty pobieranej dotychczas przez uprawnionego z tytułu niezdolności do pracy
Zakład Ubezpieczeń Społecznych może przyznać z urzędu emeryturę zarówno renciście urodzonemu przed 1 stycznia 1949 r. (na podstawie art. 27a ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych), jak i osobie urodzonej po 31 grudnia 1948 r. (na podstawie art. 24a tej ustawy). W zależności od tego, na podstawie którego przepisu świadczenie to przysługuje, odmiennie kształtują się zasady ustalenia jego wysokości.

Na starych zasadach

Osobom urodzonym przed 1 stycznia 1949 r. ZUS oblicza emeryturę przyznaną z urzędu na tzw. dotychczasowych zasadach. Przewidziane są one m.in. w art. 53 ustawy emerytalnej, zgodnie z którym emerytura stanowi sumę trzech składników:
● 24 proc. kwoty bazowej (tzw. część socjalna świadczenia),
● po 1,3 proc. podstawy wymiaru emerytury za każdy rok okresów składkowych (tzw. część należna za okresy składkowe),
● po 0,7 proc. podstawy wymiaru emerytury za każdy rok okresów nieskładkowych (tzw. część należna za okresy nieskładkowe).

Kiedy liczy się stan konta

W odmienny sposób ustalana jest emerytura z urzędu przyznawana na podstawie art. 24a ustawy emerytalnej osobom urodzonym po 31 grudnia 1948 r. ZUS oblicza to świadczenie w całości na nowych zasadach przewidzianych w art. 25 – 26 ustawy emerytalnej, a więc w oparciu o stan indywidualnego konta ubezpieczonego.
Emerytura z urzędu wyliczana jest poprzez podzielenie podstawy jej obliczenia przez tzw. średnie dalsze trwania życia dla wieku, w którym wnioskodawca przechodzi na emeryturę. Podstawą ustalenia wysokości emerytury jest zaś suma zwaloryzowanego kapitału początkowego oraz składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na indywidualnym koncie ubezpieczonego w ZUS, z uwzględnieniem ich waloryzacji.
Należy jednak podkreślić, że już po obliczeniu emerytury w ten sposób przepisy przewidują dwie możliwości ponownego jej wyliczenia na wniosek świadczeniobiorcy. Pierwsza z nich dotyczy osób, którym przyznano z urzędu emeryturę w latach 2009 – 2013. Na ich wniosek ZUS dokona tego na tzw. mieszanych zasadach przewidzianych w art. 183 ustawy emerytalnej.
ZUS może również ponownie obliczyć emeryturę przyznaną z urzędu osobie urodzonej po 1948 roku, stosując dotychczasowe zasady ustalania wysokości emerytury przewidziane dla urodzonych przed 1949 rokiem. Taka możliwość odnosi się do uprawnionych, którzy spełnili warunki wymagane do uzyskania wcześniejszej emerytury określone w art. 46 i 50 ustawy emerytalnej, jednakże nie wystąpili z wnioskiem o jej przyznanie.

Gwarancja emerytury

W odniesieniu do emerytury przyznawanej z urzędu przepisy przewidują pewne gwarancje, które mają zapewnić osobom tracącym prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy co najmniej taką kwotę świadczenia, którą dotychczas otrzymywały.
Przede wszystkim emerytura przyznana z urzędu nie może być niższa od kwoty najniższej emerytury (obecnie 728,18 zł). Jeśli więc faktycznie wyliczona kwota świadczenia jest niższa od tego minimum, wówczas podlega podwyższeniu do tej kwoty.
Należy jednak pamiętać, że omawiana gwarancja nie dotyczy:
● osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r., które udowodniły staż ubezpieczeniowy niższy niż 20 lat okresów składkowych i nieskładkowych w przypadku kobiety lub 25 lat tych okresów w przypadku mężczyzny,
● osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r., które nie spełniają warunków podwyższenia emerytury do minimum przewidzianego w art. 87 ustawy emerytalnej.

Nie mniej niż renta

W przypadku emerytury przyznawanej z urzędu ustawodawca wprowadził jeszcze jedną gwarancję wysokości świadczenia. Emerytura ta nie może być bowiem niższa od pobieranej dotychczas renty z tytułu niezdolności do pracy. Zasada ta dotyczy zarówno osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r., jak i urodzonych po 1948 r.
PRZYKŁAD
ZUS zwiększy emeryturę z urzędu do kwoty dotychczas pobieranej renty
Uprawniony (urodzony w grudniu 1945 r.) pobierał rentę z tytułu niezdolności do pracy w wysokości 930 zł. Udowodnił 17 lat składkowych i nieskładkowych. Mimo iż miał on krótszy staż od ogólnie wymaganego, ZUS przyznał mu emeryturę z urzędu. Wyliczona kwota świadczenia okazała się niższa od minimalnej emerytury, jak również od pobieranej wcześniej renty. Ze względu na brak wymaganego 25-letniego stażu ubezpieczeniowego ZUS nie mógł podwyższyć nowo przyznanego świadczenia do wysokości minimalnej emerytury. Zastosował jednak drugą gwarancję – podwyższenie emerytury przyznanej z urzędu do ustalonej wcześniej renty z tytułu niezdolności do pracy.
PODSTAWA PRAWNA
Art. 24a, 27a, 53, 54a, 87 i 183 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 153, poz. 1227 z późn. zm.).