Tylko około 6 proc. uprawnionych mężczyzn skorzystało z urlopu ojcowskiego. Ojcowie dzieci z 2011 roku mogą skorzystać z dwóch, a nie jednego tygodnia wolnego. Więcej mężczyzn zyska prawo do dni wolnych w razie adopcji dziecka.
Z danych ZUS wynika, że od stycznia do końca października tego roku z urlopu ojcowskiego skorzystało tylko 14,5 tys. pracowników małych firm (zatrudniających poniżej 20 osób). Jeśli do tej liczby dodamy około 15 tys. pracowników dużych firm, którzy też wykorzystują to uprawnienie (szacunki DGP), okaże się, że dotychczas z urlopu ojcowskiego skorzystało zaledwie 30 tys. z około 0,5 mln uprawnionych. Co więcej wielu z nich straciło już prawo do wolnego tygodnia na opiekę nad dzieckiem.
– Dane te wskazują, jak duży wpływ na korzystanie z uprawnień rodzicielskich ma sytuacja na rynku pracy. Jeśli rodzice martwią się o zatrudnienie, rezygnują z dodatkowych praw – mówi Wanda Nowicka, przewodnicząca Federacji na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny.

Mała świadomość

Pracodawca nie może odmówić pracownikowi udzielenia urlopu ojcowskiego we wskazanym przez niego terminie, do ukończenia przez dziecko pierwszego roku życia.
– Wystarczy jednak, że będzie zniechęcał do tego pracowników. Wiedzą oni, kiedy dane zachowanie lub wykorzystanie uprawnień nie jest mile widziane w firmie – mówi prof. Irena Kotowska ze Szkoły Głównej Handlowej.
Dlatego z obawy o utratę pracy, pozycji w firmie lub opinii wydajnego pracownika mogą rezygnować z dodatkowego urlopu.
– Na pewno sytuacje takie mają częściej miejsce w małych firmach, bo ci pracodawcy mają większy problem z zastąpieniem pracownika korzystającego z urlopu – uważa Andrzej Radzikowski, wiceprzewodniczący OPZZ.
Podkreśla, że w tych firmach dochodzi też częściej do przypadków łamania prawa przez pracodawcę, m.in. dlatego, że zdecydowanie rzadziej działają tam związki zawodowe.
Zdaniem ekspertów problemem jest także niewielka świadomość prawna pracowników. Potrzebna jest m.in. kampania propagująca łączenie obowiązków pracowniczych z rodzicielskimi.
– Dobrym rozwiązaniem byłoby wydłużenie urlopu ojcowskiego. Dla mężczyzn byłaby to zachęta do korzystania z dni wolnych na opiekę nad dzieckiem, a matkom łatwiej byłoby w tym czasie wrócić do pracy – mówi prof. Irena Kotowska.
Podkreśla, że wydłużenie urlopu ojcowskiego np. do czterech tygodni na pewno poprawiłoby też sytuację kobiet na rynku pracy. Firmy nie postrzegałyby ich jako osoby, które z powodu rodzicielstwa korzystają ze znacznie szerszych przywilejów niż mężczyźni, a tym samym są mniej wydajnymi pracownikami.
– Żeby osiągnąć taki skutek, konieczne jest jeszcze stworzenie warunków umożliwiających młodym rodzicom powrót do pracy, czyli przede wszystkim tworzyć żłobki – dodaje Wanda Nowicka.



Lepiej poczekać

Obecnie mężczyźni mają prawo do tygodnia urlopu ojcowskiego, który trzeba wykorzystać do ukończenia przez dziecko pierwszego roku życia. Jednak począwszy od 2012 roku wymiar ten wzrośnie do dwóch tygodni. W praktyce z dłuższego urlopu będą mogli skorzystać już ojcowie dzieci urodzonych po 8 stycznia 2011 r. Jeśli tydzień urlopu rozpoczną 26 grudnia 2011r. (dziecko nie ukończy jeszcze wówczas pierwszego roku życia), ostatni dzień ich jednotygodniowego urlopu wypadnie 1 stycznia 2012 r. A wtedy obowiązywać już będą przepisy wydłużające ten urlop do dwóch tygodni. Zgodnie z przepisami w takiej sytuacji urlop można wydłużyć o kolejny tydzień (od 2 do 8 stycznia 2012 r.).
Pracownik wykorzysta zatem dwutygodniowe wolne, zanim jeszcze dziecko skończy pierwszy rok życia. Musi jednak pamiętać, że jeśli chce przedłużyć wolne, musi poinformować pisemnie o tym pracodawcę trzy dni przed rozpoczęciem korzystania z przedłużonej części wolnego. W omawianym przykładzie najbezpieczniejsze będzie jego złożenie do 30 grudnia.
Tylko z częściowo wydłużonego wolnego będą mogli korzystać ojcowie dzieci urodzonych od 3 do 8 stycznia 2011 r. Podobnie jak wyżej, jeśli rozpoczną urlop ojcowski 26 grudnia 2011 r., ostatni jego dzień przypadnie 1 stycznia 2012 r. Też będą mogli wówczas wydłużyć swój urlop, ale tylko o czas przed ukończeniem przez dziecko pierwszego roku życia. Jeśli więc dziecko urodziło się na przykład 3 stycznia 2011 r., ojciec będzie mógł wydłużyć urlop tylko o jeden dzień (2 stycznia 2012 r.). Jeśli natomiast dziecko przyszło na świat 8 stycznia 2011 r., ojciec będzie mógł skorzystać z sześciu dni wydłużonego urlopu (od 2 do 7 stycznia 2012 r.).
Pracownicy powinni pamiętać, że wniosek w sprawie udzielenia urlopu ojcowskiego należy przedstawić pracodawcy na co najmniej siedem dni przed rozpoczęciem korzystania z wolnego. Pracodawca musi go uwzględnić.

Adopcyjni na urlopie

Od 1 stycznia 2011 r. z urlopu ojcowskiego będzie mogło skorzystać więcej mężczyzn adoptujących dzieci. Zyskają prawo do wykorzystania takiego wolnego w ciągu roku od przysposobienia, ale nie później niż do momentu ukończenia przez dziecko 7. roku życia (lub 10 lat w przypadku adopcji dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego). Obecnie mężczyźni adoptujący dziecko mają prawo do tygodnia urlopu ojcowskiego tylko do momentu ukończenia przez nie 12 miesięcy. Tymczasem uregulowanie prawnej sytuacji dziecka adoptowanego (co często wiąże się z koniecznością pozbawienia praw rodzicielskich biologicznych rodziców) i procedura przysposobienia mogą trwać dłużej.
– Dzięki tym zmianom zrównane zostaną uprawnienia rodziców biologicznych i adopcyjnych – mówi Izabela Mrzygłocka, poseł PO, sprawozdawca projektu nowelizacji kodeksu pracy w tej sprawie.