Kto i na jakich zasadach może się ubiegać o zasiłek z pomocy społecznej? Jakie są obowiązki ośrodka pomocy społecznej i pracowników socjalnych z tym związane?
Pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej w szczególności z powodu ubóstwa, sieroctwa, bezdomności, bezrobocia, niepełnosprawności, ciężkiej i długotrwałej choroby, przemocy w rodzinie oraz w sytuacji klęski żywiołowej lub ekologicznej. Rozmiar i formę świadczenia ustala się w odniesieniu do kryterium dochodowego. Obecnie wynosi ono 351 zł miesięcznie w przeliczeniu na członka rodziny oraz 477 zł w przypadku osoby samotnie gospodarującej, przez którą rozumiana jest osoba prowadzącą jednoosobowe gospodarstwo domowe. Od wysokości dochodu jest też uzależniona wysokość niektórych świadczeń, np. zasiłku stałego lub zasiłku okresowego. Natomiast w przypadku niektórych świadczeń osiąganie dochodów nieprzekraczających kryterium nie dotyczy np. zasiłku celowego, który przysługuje w sytuacji zdarzenia losowego, klęski żywiołowej oraz rodzin zastępczych, które bez względu na dochód otrzymują świadczenia na wszystkie dzieci oraz wynagrodzenie.
W celu otrzymania świadczenia z pomocy społecznej osoba go potrzebująca powinna złożyć wniosek w ośrodku pomocy społecznej właściwym ze względu na miejsce zamieszkania. Decyzje o przyznaniu lub odmowie przyznania pomocy wymagają wcześniejszego przeprowadzenia przez pracownika socjalnego rodzinnego wywiadu środowiskowego z tymi osobami. Odmowa jego przeprowadzenia może stanowić podstawę do odmowy przyznania świadczeń. Wywiad powinien być przeprowadzony nie później niż w ciągu 14 dni od otrzymania wniosku. Przeprowadza się go w celu ustalenia sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej osoby lub rodziny ubiegającej się o pomoc. Wzór wywiadu jest określony w rozporządzeniu ministra pracy i polityki społecznej. W przypadku osób korzystających z zasiłku w sposób stały wywiad wymaga aktualizacji nie rzadziej niż raz na sześć miesięcy.
Zadaniem pracowników socjalnych jest też praca socjalna z rodzinami i osobami na rzecz poprawy ich funkcjonowania w środowisku społecznym. Dotyczy to w szczególności rozwinięcia ich aktywności i samodzielności życiowej. Praca socjalna może być prowadzona w oparciu o kontrakt socjalny. Jest on specjalną umową zawieraną między osobą zainteresowaną a pracownikiem socjalnym, w której obie strony zobowiązują się w określonym czasie do podjęcia konkretnych działań. Na przykład osoba długotrwale bezrobotna zobowiąże się do poszukiwania pracy, a pracownik socjalny do pomocy przy wypełnianiu dokumentów, które trzeba złożyć w urzędzie pracy. Odmowa pracy socjalnej lub podpisania kontraktu może stanowić podstawę odmowy przyznania świadczeń pieniężnych. Podejmowanie tych działań ma na celu spowodowanie, aby korzystanie z pomocy społecznej było zjawiskiem czasowym.