Do 31 sierpnia 2011 roku rady gmin mają czas na zmianę uchwał w sprawie odpłatności za pobyt dzieci w przedszkolu. W nowych przepisach samorządy muszą precyzyjnie wskazać, za jakie zajęcia przekraczające podstawę programową będą pobierały opłaty.
Samorządy mają obowiązek zapewnienia wychowania przedszkolnego dzieciom w wieku od trzech do sześciu lat. Jest to ich zadanie własne, a na jego realizację gminy nie otrzymują, inaczej niż w przypadku szkół, subwencji z budżetu państwa. Dlatego większość z nich pobiera dodatkowe opłaty od rodziców.

Bezpłatna podstawa

Gminy mogą pobierać opłaty od rodziców za umieszczenie dziecka w przedszkolu dopiero po pięciu godzinach ich pobytu w placówce. W tym czasie nauczyciele powinni realizować z nimi program wychowania przedszkolnego, który uwzględnia podstawę programową. Doprecyzowania tych obowiązków domagały się przede wszystkim gminy, którym wojewodowie lub sądy administracyjne kwestionowali uchwały określające zasady ponoszenia opłat za pobyt dzieci w przedszkolu. Nowe rozwiązania zostały wprowadzone ustawą z 5 sierpnia 2010 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty, która wskazuje, kiedy i za co samorządy mogą pobierać opłaty za pobyt dzieci w przedszkolu. Nowelizacja weszła w życie 1 września 2010 r. Dzięki zmianom gminy nie mogą określić dla wszystkich rodziców jednej kwoty za pobyt dziecka w przedszkolu. Samorządowe uchwały dotyczące odpłatności za edukację przedszkolną muszą wskazać, że pięć godzin zajęć jest bezpłatnych. Dopiero po tym czasie mogą przewidywać np. opłatę godzinową za pobyt dziecka w przedszkolu. W tym przypadku mogą być zawierane z rodzicami umowy, które określą, za jakie zajęcia będą pobierane opłaty. Należy jednak pamiętać, że za świadczenia prowadzonych przez gminę przedszkoli publicznych pobiera się opłaty w wysokości określonej uchwałą organu stanowiącego gminy. Reguluje to art. 14 ust. 5 ustawy o systemie oświaty. Na tej podstawie zwolnione z opłat są świadczenia nauczania i wychowania w zakresie co najmniej podstawy programowej wychowania przedszkolnego. Ponadto, zgodnie z par. 10 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia ministra edukacji narodowej z 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół czas przeznaczony na realizację podstawy programowej wychowania przedszkolnego nie może być krótszy niż pięć godzin. Dlatego rodzice, którzy zdecydują się na pozostawienie dziecka wyłącznie na pięć godzin (gdy jest realizowana podstawa programowa), nie powinni ponosić żadnych kosztów z tego tytułu. Innymi słowy opłaty ustalane przez gminy muszą być określone za konkretne świadczenie wykraczające poza podstawę programową i czas jej realizacji. Uchwała powinna więc wskazywać rodzaj i liczbę świadczeń według stawek godzinowych. Oznacza to, że uprawnienie rady gminy obejmuje jedynie ustalenie wysokości należności za świadczenia prowadzonych przez gminę przedszkoli publicznych, przekraczające podstawę programową.

Roczne uchwały

Ostatnia nowelizacja ustawy o systemie oświaty wprowadziła przepis przejściowy, który nakazuje, bez względu na poprawność dotychczasowych rozwiązań w tym zakresie, wydanie przez każdą gminę nowych uchwał. Samorządy mają na to czas do końca sierpnia 2011 r. Gminy w nowych uchwałach będą mogły wskazać, że pobierają opłaty za prowadzenie zwykłych zajęć, np. nauki samodzielnego korzystania z toalety, mycia zębów, jedzenia, nauki poprawnego wyrażania się, a nie tylko za nadzwyczajne – typu nauka języka angielskiego. Takie opłaty samorządy będą mogły jednak wprowadzić z wyraźnym wskazaniem, że pobierane one będą dopiero po piątej godzinie zajęć.
Przy wydaniu nowych uchwał trzeba pamiętać, że nie można już wskazać na przykład, że rodzic za pobyt dziecka w przedszkolu ponosi opłatę stałą w wysokości 150 zł miesięcznie. W dotychczasowym orzecznictwie sądów administracyjnych i wojewodów w tej sprawie takie określenie opłaty było przyjmowane za sprzeczne z zasadą równości wyrażoną w art. 32 konstytucji. Od zasady równości konstytucja nie zna żadnych wyjątków i ustępstw. W efekcie rodzic posyłający dziecko na pięć bezpłatnych godzin nie powinien ponosić takich samych kosztów jak inny rodzic, który pozostawia je w przedszkolu na dłuższy okres.

Granice swobody

Nowelizacja ustawy nie rozstrzyga, czy rodzice mogą ustalać, że np. w jednym dniu dziecko pozostanie w przedszkolu siedem godzin, a w kolejnym tylko pięć. Nie jest też określone, od której godziny będą odbywały się bezpłatne zajęcia. Ustawodawca nie określa również zasady rekrutacji do przedszkola. Oznacza to, że gminy przykładowo mogą wskazać, że pierwszeństwo w uzyskaniu miejsca w przedszkolu mają ci rodzice, którzy zadeklarują, że ich dziecko będzie przebywało w przedszkolu dłużej niż pięć godzin. W przypadku rodzin wielodzietnych gminy w uchwałach mogą też wprowadzić ulgi przewidujące niższe opłaty za pobyt w przedszkolu dla kolejnych dzieci z tej samej rodziny.
W przedstawionych wyżej sytuacjach samorządy mogą ustalić, że w godzinach porannych pobierana jest opłata za pobyt dziecka w przedszkolu, a w godzinach popołudniowych jest realizowana podstawa programowa, czyli bezpłatne zajęcia. W każdym jednak przypadku rozwiązanie takich problemów będzie zależało od uchwały podjętej przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego. Tak określony harmonogram zajęć w przedszkolu nie powinien być kwestionowany przez nadzór wojewody lub sądy administracyjne.

Opłaty za posiłki

Dzięki zmianom gminy nie mogą już pobierać opłat za przygotowanie posiłków od rodziców, ale wyłącznie za tzw. wsad do kotła. Do ustalania kwot należności za korzystanie z wyżywienia w przedszkolu ma zastosowanie art. 67a ustawy o systemie oświaty. A to oznacza, że dzieci będą płacić tylko za posiłki w stołówce. Wysokość opłat za korzystanie z niej ustali gmina.
Dodatkowo do należności wnoszonych za korzystanie przez rodziców z posiłku w stołówce przedszkolnej nie będzie można wliczać wynagrodzeń pracowników i składek naliczanych od tych wynagrodzeń oraz kosztów utrzymania stołówki. Jeśli opłata będzie w uchwale określała, że jest pobierana za na przykład częściowe przygotowanie posiłku, to organ nadzorczy (wojewoda) na podstawie art. 91 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym może ją uchylić.
60 proc. dzieci w wieku od 3 – 6 lat uczęszcza do przedszkoli
Placówki publiczne i niepubliczne
Przedszkole publiczne:
● prowadzi bezpłatne nauczanie i wychowanie w zakresie co najmniej podstawy programowej wychowania przedszkolnego,
● przeprowadza rekrutację na zasadzie powszechnej dostępności,
● zatrudnia nauczycieli posiadających określone kwalifikacje.
Przedszkole niepubliczne może:
● pobierać opłaty od rodziców nawet za zajęcia obejmujące podstawę programową,
● określać warunki rekrutacji.
Podstawa prawna
Ustawa z 5 sierpnia 2010 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty (Dz.U. nr 148, poz. 991).
Art. 91 ust. 1 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591 z późn. zm.).
Par. 10 ust. 2 pkt 1 ramowego statutu publicznego przedszkola, stanowiącego załącznik nr 1 do rozporządzenia ministra edukacji narodowej z 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz.U. nr 61, poz. 624 z późn. zm.).