Powierzenie pracownikowi mienia o dużej wartości z obowiązkiem jego zwrotu lub wyliczenia się jest związane z ryzykiem pracodawcy. Może on ponieść nawet znaczne straty finansowe w razie niewywiązania się przez pracownika z tego obowiązku.

Odzyskanie od pracowników równowartości straconych towarów nie jest wcale prostą sprawą. Postępowania sądowe o odszkodowanie zwykle ciągną się latami i łączą się z dodatkowymi kosztami oraz stratą czasu. Dobrym rozwiązaniem w tego typu sytuacjach jest stosowanie przez pracodawców weksla in blanco. Jego podpisanie przez pracownika zabezpiecza ich ewentualne roszczenia odszkodowawcze, a jednocześnie działa dyscyplinująco na osobę, która złożyła na nim swój podpis. Ponadto podpisanie przez pracownika weksla umożliwia znaczne przyśpieszenie i ułatwienie ewentualnego postępowania przed sądem.
Zabezpieczenie roszczenia
Zdaniem Sądu Najwyższego przepisy kodeksu pracy nie wyłączają możliwości wekslowego zabezpieczenia roszczeń pracodawcy w stosunku do swoich pracowników o naprawienie szkody powstałej w mieniu powierzonym z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się i realizacji tych roszczeń w drodze postępowania nakazowego (wyrok SN z 21 maja 1981 r., IV PRN 6/81, OSNCP 11/1981/225).
Kodeks pracy normuje odpowiedzialność materialną pracowników za szkody wyrządzone zakładom pracy na odmiennych zasadach niż prawo cywilne. Brak jest jednak w przepisach kodeksowych wyraźnej normy wyłączającej zastosowanie prawa wekslowego do roszczeń wynikających ze stosunku pracy. Należy zatem uznać, że stosunek prawa wekslowego do prawa pracy w rozważanym zakresie jest taki sam jak do prawa cywilnego, co pozwala pracodawcom na zastosowanie weksli w celu lepszego zabezpieczenia swoich roszczeń.
Deklaracja wekslowa
Do zabezpieczania należności pracodawców najlepiej nadają się weksle własne in blanco, podpisywane przez pracowników. Wekslem własnym in blanco jest dokument, który nie zawiera wszystkich określonych w prawie wekslowym elementów treści weksla. Zazwyczaj składa się on jedynie z podpisu pracownika będącego wystawcą weksla, złożonego na przedniej stronie niewypełnionego blankietu weksla. Podpis ten musi dotyczyć całej treści weksla i dlatego powinien być umieszczony poniżej tekstu, w lewym dolnym rogu. Podpis pracownika powinien obejmować jego nazwisko, podanie imienia nie jest konieczne, choć na ogół stosowane. Pracownik może podpisać się także w sposób nieczytelny, pod warunkiem jednak że jest to podpis zwykle przez niego używany. Najlepiej jednak żądać złożenia czytelnego podpisu, tak aby nie było później problemów z identyfikacją wystawcy.
Celowe jest także żądanie umieszczenia na wekslu klauzuli bez protestu przed słowem zapłacę, gdyż zwalnia to posiadacza weksla (pracodawcę lub osobę, na którą przeniesie on weksel) od potrzeby sporządzania protestu, który jest warunkiem zwrotnego poszukiwania zapłaty (ma to szczególne znaczenie, gdy weksel ma być przedmiotem obrotu).
Weksel in blanco pozwala pracodawcy na późniejsze uzupełnienie jego treści, czyli na wpisanie daty i miejsca wystawienia, daty płatności, a przede wszystkim sumy wekslowej odpowiadającej powstałej szkodzie (np. wartość powierzonego pracownikowi towaru brakującego w magazynie).
Określenie okoliczności uprawniających pracodawcę do uzupełnienia weksla powinna zawierać umowa stron. Zwykle jest to odrębny dokument określany jako deklaracja wekslowa. Należy podkreślić, że ważność weksla in blanco nie jest uzależniona od jej istnienia. Ma ona przede wszystkimi znaczenie dowodowe. Deklaracja wekslowa ułatwia bowiem odbiorcy weksla (pracodawcy) odparcie ewentualnych zarzutów wystawcy, że weksel został uzupełniony niezgodnie z zawartym w tym względzie porozumieniem. Dlatego warto pamietać o jej wcześniejszym sporządzeniu.
Dochodzenie roszczeń
W razie wystąpienia okoliczności uprawniających pracodawcę do wypełnienia weksla in blanco pracodawca może wypełnić weksel na sumę odpowiadającą ustalonej szkodzie oraz wpisać termin płatności weksla. Następnie wezwać pracownika do zapłaty tej kwoty w oznaczonym na wekslu terminie. W razie odmowy przez niego zapłaty tej kwoty pracodawca może skorzystać z szybkiego postępowania nakazowego uregulowanego w art. 4841 - 497 k.p.c. Postępowanie to jest stosunkowo łatwym i tanim sposobem dochodzenia należności, charakteryzuje się bowiem znacznie uproszczonym, zwłaszcza pod względem dowodowym, badaniem sprawy przed wydaniem orzeczenia.
Do pozwu o wydanie nakazu zapłaty należy dołączyć oryginał należycie wypełnionego weksla, oraz ewentualnie deklarację wekslową i dowód zawiadomienia dłużnika o wypełnieniu weksla. Nie jest konieczne składanie dokumentów uzasadniających zobowiązanie będące podstawą wręczenia weksla, np. umowy o odpowiedzialności materialnej, na zabezpieczenie której wystawiono weksel. Wynika to bezpośrednio z abstrakcyjnego charakteru weksla. Jednakże złożenie tych dokumentów może być korzystne dla powoda. W sytuacji gdyby weksel okazał się nieważny, sąd może rozpoznać sprawę właśnie na podstawie tych dokumentów w postępowaniu zwyczajnym.
W ramach postępowania nakazowego sąd orzeka jednoosobowo na posiedzeniu niejawnym, na podstawie przedstawionych mu dokumentów. Sąd nie jest zobowiązany do badania merytorycznej zasadności powództwa, nie sprawdza też, czy weksel in blanco został wypełniony zgodnie z porozumieniem stron, gdyż ewentualne zastrzeżenia w tym zakresie pozwany może podnieść w zarzutach od nakazu zapłaty (wyrok SN z 31 grudnia 1970 r., III PRN 106/70, OSNCP 1971/10/176). Natomiast sąd bada treść weksla, a więc czy posiada on elementy składowe, określone w art. 101 prawa wekslowego. Brak jakiegokolwiek z wymienionych tam elementów (jeżeli nie znajdują zastosowania normy art. 102 prawa wekslowego) powoduje nieważność weksla, co skutkuje niemożnością wydania nakazu zapłaty.
Jeżeli pozew odpowiada wymogom formalnym i został należycie opłacony oraz gdy dołączono do niego właściwie wypełniony weksel, sąd wyda nakaz zapłaty. Wówczas pozwany ma obowiązek zaspokojenia roszczenia wraz ze wszystkimi kosztami w ciągu dwóch tygodni od doręczenia mu nakazu zapłaty. Może również wnieść w tym terminie zarzuty wobec wydanego nakazu.
PRZYKŁAD
NAKAZ ZAPŁATY NA PODSTAWIE WEKSLA
Pracownik był zatrudniony na stanowisku magazyniera. Pracodawca powierzył mu towary, które znajdowały się w magazynie, z obowiązkiem rozliczenia się z nich. Ponadto zobowiązał pracownika do podpisania weksla in blanco oraz deklaracji wekslowej. W deklaracji zamieszczono upoważnienie dla pracodawcy do wypełnienia weksla na kwotę stwierdzonego niedoboru w powierzonym mieniu. Pracownik podpisał zarówno weksel in blanco, jak i deklarację wekslową. Po czterech miesiącach przeprowadzono inwentaryzację magazynu. Stwierdzono w nim niedobory na kwotę 11 tys. zł. Ponieważ pracownik odmówił jej zapłaty, pracodawca wypełnił weksel na kwotę 11 tys. zł i skierował pozew do sądu pracy, wnosząc o wydanie nakazu zapłaty. Sąd po zbadaniu, że weksel odpowiada wymogom formalnym, wydał nakaz zapłaty zobowiązując pracownika do zapłacenia w terminie dwóch tygodni należnej kwoty. Pracownik jednak nie wpłacił pracodawcy kwoty wskazanej w nakazie zapłaty. W tej sytuacji pracodawca na podstawie nakazu zapłaty wystąpił do komornika z wnioskiem o wszczęcie postępowania egzekucyjnego.
Ryszard Sadlik
sędzia Sądu Rejonowego w Kielcach
PODSTAWA PRAWNA
■ Ustawa z 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (Dz.U. nr 37, poz. 282 z późn. zm.).