Tylko do końca roku samorządowe placówki oświatowe mogą być prowadzone w formie zakładu budżetowego. Po tym terminie będą funkcjonować jako jednostki budżetowe. Proces transformacji wymaga m.in. przekazania majątku, zmiany statutu placówki oraz zaproponowania pracownikom nowych warunków pracy i płacy.
Od 1 stycznia 2011 r. przedszkola, szkoły i placówki publiczne zakładane i prowadzone przez ministrów i jednostki samorządu terytorialnego mogą być tylko jednostkami budżetowymi. Tak wynika ze zmian, które nastąpiły wskutek ustawy wprowadzającej ustawę o finansach publicznych. Znowelizowała ona m.in. art. 79 ustawy o systemie oświaty. Zgodnie z nim obecnie samorządowe placówki oświatowe mogą być także zakładami budżetowymi. Jeśli samorząd prowadzi w ten sposób przedszkola, centra kształcenia ustawicznego, to zgodnie z ustawą wprowadzającą musi je przekształcić w jednostki do 31 grudnia 2010 r.
Natomiast zgodnie z art. 16 pkt 5 ustawy o finansach publicznych przekształcenie samorządowego zakładu budżetowego w inną formę organizacyjnoprawną wymaga uprzednio jego likwidacji. Część samorządów obawiała się, że taka likwidacja musi być przeprowadzona zgodnie z art. 59 ustawy o systemie oświaty. To oznaczałoby, że rada gminy ma obowiązek podjęcia do końca lutego uchwały o zamiarze likwidacji, wysłania jej do zaopiniowania kuratorowi oświaty i przeprowadzenia szerokich konsultacji z rodzicami. Taka procedura byłaby czasochłonna i kosztowna.
Ministerstwo Finansów podkreśla, że likwidacja przewidziana w ustawie o systemie oświaty oznacza całkowite zaprzestanie działalności przedszkola czy innej placówki.

Bez opinii kuratora

Tymczasem likwidacja zakładu budżetowego w celu jego przekształcenia nie oznacza zakończenie jego działalności w rozumieniu ustawy o systemie oświaty. Resort wyjaśnia, że należy zastosować par. 69 rozporządzenia w sprawie gospodarki finansowej jednostek budżetowych. Wynika z niego, że likwidacja zakładu budżetowego w celu przekształcenia polega na zamknięciu rachunku bankowego i ksiąg rachunkowych oraz sporządzeniu bilansu.
Zgodnie z ustawą wprowadzającą, gminne i powiatowe zakłady budżetowe likwiduje właściwy organ stanowiący samorządu. Zatem rada gminy czy rada powiatu musi podjąć uchwałę w sprawie likwidacji zakładu budżetowego w celu jego przekształcenia w jednostkę budżetową. Uchwała powinna również:
● określać datę przekształcenia w jednostkę,
● określać datę rozpoczęcia i zakończenia likwidacji zakładu budżetowego.
● ustanowić likwidatora,
● zawierać postanowienia dotyczące należności i zobowiązań likwidowanej jednostki, a także przejęcia mienia,
● określać kwestie natury finansowo-księgowej, np. dotyczące bilansów, przejęcia należności, zobowiązań i środków pieniężnych (protokołem zdawczo-odbiorczym),
● zawierać postanowienia dotyczące stosunków pracy zatrudnionych tam pracowników.
Warto również zamieścić w uchwale ustalenia regulujące zasady przechowywania dokumentacji archiwalnej likwidowanej jednostki.
Nowa ustawa o finansach publicznych zezwala na prowadzenie rachunków dochodów własnych placówkom oświatowym, jeżeli organ stanowiący podejmie odpowiednią uchwałę. Zatem jednocześnie z uchwałą o likwidacji w celu przekształcenia rada gminy czy powiatu może podjąć uchwałę o dochodach, które jednostka budżetowa może gromadzić na wydzielonym rachunku.



Przeniesienie pracowników

Sprawy pracowników zakładów likwidowanych w celu przekształcenia reguluje również ustawa wprowadzająca. Zgodnie z nią organ likwidujący, czyli rada gminy lub powiatu, powinien przedstawić pracownikom likwidowanych zakładów 30 dni przed terminem utworzenia nowej jednostki, najpóźniej do 30 listopada 2010 r. nowe warunki pracy lub płacy. Z dniem następującym po dniu zakończenia likwidacji, najpóźniej 1 stycznia 2011 r., pracownicy likwidowanych zakładów, którzy przyjęli nowe warunki pracy lub płacy, stają się pracownikami właściwych jednostek budżetowych.

Wniosek do TK

Stosunki pracy z pracownikami, którzy nie otrzymają nowych warunków pracy, wygasają najpóźniej 31 grudnia 2010 r. Oznacza to zatem, że samorządy otrzymały możliwość racjonalizacji zatrudnienia, bez podawania przyczyn zwolnienia. Warto jednak pamiętać, że przepisy te Rzecznik Praw Obywatelskich zaskarżył do Trybunału Konstytucyjnego. Podkreśla on, że wprowadzenie możliwości swobodnego zwalniania pracowników, bez konieczności stosowania wypowiedzenia, jest niezgodne z konstytucyjnym prawem sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy przez sąd. Jeśli bowiem pracownik, który straci pracę, zwróci się do sądu, to ten nie będzie mógł ustalić przyczyn niezaproponowania nowych warunków pracy. Rzecznik wskazuje, że zgodnie z kodeksem pracy w przypadku zmiany właściciela, tu formy organizacyjnej, nowy pracodawca automatycznie przejmuje pracowników.
Ponadto stosunki pracy wygasają z tymi osobami, które w terminie 15 dni od złożenia propozycji nie przyjmą jej.
Pracownikom, którym nie zaproponowano nowych warunków pracy lub ich nie przyjęli, przysługują świadczenia przewidziane dla pracowników, z którymi stosunek pracy rozwiązywany jest z przyczyn niedotyczących pracowników. W takim przypadku, zgodnie z ustawą o zwolnieniach grupowych, takim pracownikowi przysługuje odprawa w wysokości:
● jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż dwa lata;
● dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli był zatrudniony u danego pracodawcy od dwóch do ośmiu lat;
● trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli był zatrudniony u danego pracodawcy ponad osiem lat.
Warto jednak pamiętać, że zgodnie z ustawą o pracownikach samorządowych pracownikowi mianowanemu, którego zatrudnienie ustało z powodu likwidacji zakładu pracy, przysługuje świadczenie pieniężne w okresie między ustaniem zatrudnienia a podjęciem pracy lub działalności gospodarczej. Okres jego pobierania nie może być jednak dłuższy niż sześć miesięcy. Jego wysokość oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy.
Ponadto pracodawca jest obowiązany powiadomić na piśmie pracowników o zmianach, jakie mają nastąpić w zakresie ich stosunków pracy, w tym o skutkach nieprzyjęcia nowych warunków pracy lub płacy.



Przekształcenie krok po kroku
Aby przekształcić placówkę oświatową będącą zakładem budżetowych w jednostkę budżetową, należy:
● podjąć uchwałę o likwidacji placówki w celu przekształcenia w jednostkę budżetową,
● zamknąć rachunek bankowy i księgi rachunkowe zakładu, sporządzić jego bilans księgowy,
● przekazać majątek organowi likwidującemu lub nowej jednostce oraz zmienić jej statut,
● 30 dni przed terminem przekształcenia zakładu w jednostkę poinformować na piśmie pracowników o przyczynach i skutkach tej zmiany, w szczególności dotyczących warunków pracy. Podpisaną przez pracownika kopię pisma, należy zachować w aktach personalnych,
● 30 dni przed terminem utworzenia jednostki, najpóźniej do 30 listopada 2010 r., zaproponować pracownikom zakładów nowe warunki pracy w jednostkach. Stosunki pracy z pracownikami, którzy nie otrzymają nowych warunków pracy, wygasają najpóźniej 31 grudnia 2010 r.,
● wypłacić pracownikom, którym wygasły stosunki pracy, oraz tym, którzy nie przyjęli nowych warunków pracy, przysługujące świadczenia.
Podstawa prawna
Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o finansach publicznych (Dz.U. nr 157, poz. 1241).
Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. nr 157, poz. 1240).
Ustawa z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. nr 223, poz. 1458).
Rozporządzenie ministra finansów z 29 czerwca 2006 r. w sprawie gospodarki finansowej jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych oraz trybu postępowania przy przekształcaniu w inną formę organizacyjno-prawną.