Osoby zajmujące kierownicze stanowiska w strukturach państwowych i samorządowych mają zakaz zasiadania w radach nadzorczych i zarządach spółek, spółdzielni i fundacji. Nie mogą one także pracować w prywatnych przedsiębiorstwach przed upływem roku od zaprzestania zajmowania stanowisk publicznych.
W celu ochrony prawidłowej działalności gospodarczej wolnej od stronniczości, a także w celu zwalczania zjawisk korupcyjnych do polskiego porządku prawnego wprowadzono ograniczenia w zakresie prowadzenia przez niektóre podmioty prywatnych firm. Jedną z grup zawodowych, które muszą się tym ograniczeniom podporządkować, są pracownicy samorządowi.
Osoby pełniące ważne funkcje w strukturach samorządowych mają zakaz przede wszystkim bycia członkiem rady nadzorczej, zarządu i komisji rewizyjnej spółek prawa handlowego, spółdzielni i fundacji prowadzących działalność gospodarczą. Zakaz ten odnosi się również do posiadania w spółkach prawa handlowego więcej niż 10 proc. akcji lub udziałów oraz zakazu prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami, a także zarządzanie takiej działalności lub bycia przedstawicielem czy pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności.
Jeżeli funkcjonariusz publiczny nie przestrzega tych zakazów, podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej. Może on na tej podstawie doprowadzić do rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika lub odwołania ze stanowiska. Odwołanie albo rozwiązanie umowy o pracę powinno nastąpić najpóźniej po upływie miesiąca od dnia, w którym organ uzyskał informację o przyczynie odwołania albo rozwiązania umowy o pracę. Jeżeli zakaz zajmowania określonych stanowisk w podmiotach gospodarczych zostanie złamany przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, to ich mandat ulega wygaszeniu.

Zakaz zatrudnienia

Innym zakazem prowadzenia działalności gospodarczej, który powoduje odpowiedzialność służbową, jest zakaz zajmowania przez funkcjonariuszy publicznych, jak np. wójt, burmistrz, prezydent miasta, skarbnik gminy, sekretarz gminy, członek zarządu powiatu czy województwa, stanowiska lub pełnienia funkcji u przedsiębiorcy przed upływem roku od zaprzestania zajmowania stanowiska. Zakaz ten obowiązuje wyłącznie wówczas, gdy funkcjonariusz publiczny uczestniczył w wydaniu rozstrzygnięcia w sprawach indywidualnych dotyczących tego przedsiębiorcy. Nie dotyczy to decyzji administracyjnych w sprawie ustalenia wymiaru podatków i opłat lokalnych na podstawie odrębnych przepisów, z wyjątkiem decyzji dotyczących ulg i zwolnień w tych podatkach lub opłatach.
W uzasadnionych przypadkach może być jednak wydana zgoda na zatrudnienie przed upływem roku. Może ją wyrazić komisja powołana przez prezesa Rady Ministrów. Komisja ta rozpatruje sprawy w składach trzyosobowych. Jej decyzje są podejmowane w terminie 30 dni od dnia złożenia wniosku o wyrażenie zgody. Swoje postępowanie prowadzi ona w trybie kodeksu postępowania administracyjnego.



Oświadczenia o małżonkach

Najważniejsze osoby w państwie, do których zalicza się m.in. wojewodę, wicewojewodę i zastępcę kierownika urzędu centralnego, zobowiązane są także do złożenia przełożonemu oświadczenia o działalności gospodarczej prowadzonej przez małżonka oraz o zamiarze podjęcia takiej działalności lub zmianie jej charakteru. Oświadczenie takie powinno być złożone przed powołaniem na stanowisko lub w trakcie jego pełnienia.
Podanie nieprawdy w oświadczeniu o działalności gospodarczej prowadzonej przez małżonka stanowi przestępstwo. Popełnienie tego przestępstwa możliwe jest nie tylko poprzez podanie nieprawdy, ale także poprzez przeinaczenie informacji lub jej zatajenie. Przestępstwo to zagrożone jest karą do pięciu lat pozbawienia wolności. Zgodnie z kodeksem karnym najniższy wymiar tej kary może wynieść miesiąc. Jeżeli popełniony przez funkcjonariusza publicznego czyn zabroniony będzie miał charakter mniejszej wagi, np. podana w oświadczeniu informacja będzie fałszywa w wyniku błędu, to sąd może orzec karę grzywny, karę ograniczenia wolności albo karę pozbawienia wolności do roku.

Dane o majątku

Innym przestępstwem, którego może dopuścić się funkcjonariusz publiczny w związku z zakazem podejmowania działalności gospodarczej, jest przestępstwo podania nieprawdy w swoim oświadczeniu majątkowym. Obowiązek jego złożenia ciąży m.in. na wojewodzie, wicewojewodzie, pracownikach urzędów państwowych, członkach korpusu służby cywilnej, pracownikach regionalnych izb obrachunkowych czy pracownikach samorządowych kolegiów odwoławczych. Oświadczenie to powinno dotyczyć majątku odrębnego oraz objętego małżeńską wspólnością majątkową. Powinno ono zawierać w szczególności informacje o posiadanych zasobach pieniężnych, nieruchomościach, udziałach i akcjach w spółkach prawa handlowego, a ponadto o nabytym od Skarbu Państwa, innej państwowej osoby prawnej, jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków mieniu, które podlegało zbyciu w drodze przetargu. Oświadczenie powinno również zawierać dane dotyczące prowadzenia działalności gospodarczej oraz pełnienia funkcji w spółkach lub spółdzielniach.
Przestępstwo podania nieprawdy w oświadczeniu majątkowym może być popełnione nie tylko poprzez wpisanie nieprawdziwej informacji, ale także poprzez jej sfałszowanie lub zatajenie. Podobnie jak przestępstwo sfałszowania oświadczenia o działalności gospodarczej małżonka, także przestępstwo podania nieprawdy w oświadczeniu majątkowym zagrożone jest karą pozbawienia wolności do lat pięciu. Także i w tym przypadku sąd zamiast kary pozbawienia wolności może orzec karę grzywny lub karę ograniczenia wolności.



Kogo dotyczą ograniczenia
Spośród pracowników samorządowych zakaz prowadzenia działalności gospodarczej obejmuje:
● wójtów, burmistrzów, prezydentów miast oraz ich zastępców,
● skarbników, sekretarzy oraz kierowników jednostek organizacyjnych gmin,
● osoby zarządzające i członków organów zarządzających gminnymi osobami prawnymi,
● inne osoby wydające decyzje administracyjne w imieniu wójta, burmistrza, prezydenta miasta,
● członków zarządów powiatów,
● skarbników, sekretarzy oraz kierowników jednostek organizacyjnych powiatów,
● osoby zarządzające i członków organów zarządzających powiatowymi osobami prawnymi,
● inne osoby wydające decyzje administracyjne w imieniu starosty,
● członków zarządów województw,
● skarbników i sekretarzy województw oraz kierowników wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych,
● osoby zarządzające i członków organów zarządzających wojewódzkimi osobami prawnymi,
● inne osoby wydające decyzje administracyjne w imieniu marszałka województwa.
Podstawa prawna
Ustawa z 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (Dz.U. z 2006 r. nr 216, poz. 1584).