W art. 25 ustawy o pracownikach samorządowych brak jest zapisu, że polecenie przełożonego powinno dotyczyć tylko pracy. Czy przełożony może wydawać dowolne polecenia? Kiedy pracownik może odmówić wykonania polecenia?
Marek Chmaj
prof. dr hab.
Kancelaria Radcowska Chmaj i Wspólnicy
Do obowiązku pracownika samorządowego należy sumienne i staranne wykonywanie poleceń przełożonych. Sumienność w świadczeniu pracy oznacza postępowanie zgodnie z przyjętymi standardami, ze szczególnym uwzględnieniem cech indywidualnych danej osoby, takich jak: doświadczenie zawodowe, kwalifikacje czy rodzaj zajmowanego stanowiska. Staranne wykonywanie pracy to z kolei dołożenie przez pracownika staranności niezbędnej dla danego rodzaju pracy. Przy badaniu tej przesłanki nie uwzględnia się cech indywidualnych pracownika, biorąc pod uwagę całokształt okoliczności faktycznych związanych z wykonywaniem obowiązków pracowniczych.
W literaturze przedmiotu wskazuje się, że polecenie służbowe jest szczególnym aktem administracyjnym stosowanym w trakcie wykonywania zadań administracji zawierającym „rozkaz” przełożonego wykonania lub zaniechania określonej czynności lub wykonania jej w określony sposób, w sprawach wynikających ze stosunku pracy pracownika administracji. Z językowej wykładni art. 25 ustawy można by wywnioskować, że pracodawca ma kompetencje do wydawania pracownikowi samorządowemu dowolnych poleceń wykraczających poza zakres wynikający ze stosunku pracy. Takie stanowisko należy uznać za błędne i niedopuszczalne. Dyspozycja art. 22 par. 1 k.p. jednoznacznie wskazuje, iż przedmiotem zobowiązania pracownika jest wykonywanie pracy określonego rodzaju. Oznacza to, że koniecznym elementem stosunku pracy jest uzgodniony przez strony typ czynności składających się na świadczoną pracę. Jest to tzw. essentialia negotii stosunku pracy, bez którego stosunek ten nie może istnieć.



Władztwo służbowe pozostaje w ścisłej korelacji ze stosunkiem pracy, dlatego też polecenia służbowe nie mogą wykraczać poza czynności związane z zajmowanym stanowiskiem oraz ustalony przez strony sposób, czas i miejsce ich wykonywania. Powinny się odnosić wyłącznie do sfery relacji wynikających z zatrudnienia.
Podobnie sytuacja będzie się kształtowała w przypadku, gdy pracownik samorządowy jest przekonany, że wydane przez przełożonego polecenie jest niezgodne z prawem albo stanowi pomyłkę. W takim przypadku jest on zobowiązany przedstawić na piśmie bezpośredniemu przełożonemu swoje zastrzeżenia. Przekonanie pracownika nie podlega weryfikacji, dlatego odmowa wykonania polecenia w tym trybie nie powinna być oceniana jako niewykonanie obowiązków służbowych. Jednakże w przypadku pisemnego potwierdzenia polecenia jest on zobowiązany je wykonać, zawiadamiając równocześnie kierownika jednostki, w której jest zatrudniony. Wówczas wykonanie bezprawnego polecenia wydanego pracownikowi przez przełożonego zwalnia go od ponoszenia odpowiedzialności z tego tytułu.
Warto także podkreślić, iż pracownik samorządowy jest związany bezwzględnym zakazem wykonania polecenia przełożonej osoby, w przypadku gdy w jego subiektywnej ocenie, wykonanie tej czynności będzie prowadziło do popełnienia przestępstwa, wykroczenia lub groziłoby niepowetowanymi stratami. Odmowa pracownika samorządowego w tym przypadku będzie nie tyle uprawnieniem pracownika, ile jego obowiązkiem, który w żadnym razie nie może być uchylony za pomocą pisemnego potwierdzenia. Warto także wskazać, iż pracownik mający świadomość bezprawności polecenia nie jest zobowiązany do wskazywania konkretnej normy prawnej, która mogłaby zostać naruszona, albowiem wystarczającym uzasadnieniem jest świadomość istnienia takiego przepisu.
Ponadto należy wskazać, iż pracownicy samorządowi z odmowy wykonania polecenia powinni korzystać bardzo ostrożnie. Zbytnia gorliwość w kwestii zgodności z prawem danego polecenia może zostać ocenione jako niewywiązywanie się przez pracownika samorządowego z obowiązków wynikających z zakresu powierzonych czynności i tym samym prowadzić do wystawienia negatywnej oceny okresowej (art. 27 ustawy).