Pracownik zatrudniony w samorządzie powinien realizować obowiązki wynikające z kodeksu pracy i ustawy pragmatycznej dotyczącej tej grupy pracowników. Ich naruszenie może bowiem skutkować odpowiedzialnością materialną, a nawet rozwiązaniem stosunku pracy w trybie natychmiastowym.
Zadaniem nowej ustawy o pracownikach samorządowych – w założeniu ustawodawcy – miało być nowoczesne i spójne uregulowanie ich obowiązków. Dotyczyło to głównie pracowników zatrudnionych na stanowiskach urzędniczych. Ustawa ta miała się także przyczynić do ukształtowania sprawnej, służącej społeczeństwu lokalnemu administracji.

Preambuła do ustawy

Powyższe założenia wyraźnie zostały zaakcentowane w art. 1 ustawy o pracownikach samorządowych, który stanowi jej preambułę. Zgodnie z tym przepisem w celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego i bezstronnego wykonywania zadań publicznych przez samorząd terytorialny ustanawia się przepisy prawa pracy określające status prawny pracowników samorządowych. Artykuł ten określa standardy, które mają być przez nich przestrzegane. Sposób wykonywania obowiązków pracowniczych został rozwinięty w rozdziale trzecim ustawy.

Interes lokalny i indywidualny

Zgodnie z treścią art. 24 ustawy do podstawowych obowiązków pracownika samorządowego należy dbałość o wykonywanie zadań publicznych oraz o środki publiczne, z uwzględnieniem interesu publicznego oraz indywidualnych interesów obywateli.
Zadania publiczne poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego określone zostały w ustawach regulujących ich ustrój. Określenie zadań własnych gmin, powiatów i województw w tych ustawach następuje przez wskazanie dziedzin lub sfer działania. Nie są to działy lub gałęzie gospodarki narodowej, ponieważ wymieniane są zarówno ekonomiczne działy gospodarki, jak i formy aktywności (np. ochrona praw konsumenta, współpraca z organizacjami pozarządowymi, przeciwdziałanie bezrobociu). Dopiero ustawy szczegółowe z zakresu materialnego prawa administracyjnego wskazują konkretnie na istotę zadania własnego danej jednostki samorządu terytorialnego, a także na to, czy zadanie to ma charakter obowiązkowy, czy tylko fakultatywny. Inne ustawy wskazują natomiast, jakie zadania mogą być zlecone i której jednostce samorządu terytorialnego jako zadanie administracji rządowej.
Pojęcie środki publiczne zostało natomiast wyjaśnione w art. 5 ustawy o finansach publicznych z 27 sierpnia 2009 r. (Dz.U. nr 157, poz. 1240 ze zm.). Do nich przykładowo można zaliczyć przychody budżetów jednostek samorządu terytorialnego pochodzące m.in. ze sprzedaży papierów wartościowych, z prywatyzacji majątku jednostek samorządu terytorialnego, ze spłat pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych itd.
Przepis art. 24 nakłada na pracowników samorządowych obowiązek równoczesnego przestrzegania interesu publicznego i indywidualnych interesów obywateli. Nie można wobec tego wykluczyć, że w praktyce wystąpi ich sprzeczność i powstanie wątpliwość, któremu z nich dać pierwszeństwo. W literaturze proponuje się zastosowanie wówczas ogólnej reguły postępowania, zgodnie z którą pracownik samorządowy powinien dać pierwszeństwo temu interesowi, który w jego ocenie w największym stopniu w danej sytuacji zasługuje na ochronę. Urzędnik, jak się podkreśla w sytuacji kolizji tych dwóch interesów, powinien jednak przyznać prymat interesowi lokalnemu.



Sposób wykonywania zadań

Wśród szczególnych obowiązków pracownika samorządowego na pierwszy plan został wysunięty obowiązek przestrzegania Konstytucji RP i innych przepisów prawa, a tym samym obowiązek ich znajomości.
Kolejny obowiązek dotyczący sumiennego i sprawnego działania odnosi się do techniki i organizacji pracy pracownika. Powinna ona być wydajna, a zadania wykonywane na wysokim poziomie. Natomiast zachowanie bezstronności oznacza zakaz kierowania się własnymi poglądami i partykularnymi interesami przy wykonywaniu zadań. Bezstronność określa się w piśmiennictwie jako niezależność polityczną i światopoglądową.
Sprawne wykonywanie zadań oznacza zaś dokładne i bez zwłoki wykonywanie pracy, przestrzeganie ustalonych reguł i procedur postępowania w celu osiągnięcia jak najlepszego efektu pracy.

Udzielanie informacji

Obowiązkiem pracownika samorządowego jest również udzielanie informacji organom, instytucjom i osobom fizycznym oraz udostępnianie dokumentów znajdujących się w posiadaniu jednostki, w której pracownik jest zatrudniony. Jego granice wyznaczają obowiązujące przepisy prawa, w szczególności ustawa z 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz.U. nr 112, poz. 1198 ze zm.). Obowiązek zachowania tajemnicy ustawowo chronionej wiąże się z unormowaniami zawartymi w ustawie o ochronie informacji niejawnych. Obejmuje ona ochroną informacje stanowiące tajemnicę państwową lub służbową.
Tajemnicą państwową jest informacja określona w wykazie rodzajów informacji niejawnych, stanowiącym załącznik do powołanej ustawy, której nieuprawnione ujawnienie może spowodować istotne zagrożenie dla podstawowych interesów RP dotyczących porządku publicznego, obronności, bezpieczeństwa, stosunków międzynarodowych lub gospodarczych państwa (art. 2 pkt 1 ustawy z 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych – t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 196, poz. 1631 ze zm.). Tajemnicą służbową jest natomiast informacja niejawna niebędąca tajemnicą państwową, uzyskana w związku z czynnościami służbowymi albo wykonywaniem prac zleconych, której nieuprawnione ujawnienie mogłoby narazić na szkodę interes państwa, interes publiczny lub prawnie chroniony interes obywateli albo jednostki organizacyjnej (art. 2 pkt 2 ustawy o ochronie informacji niejawnych).



Zachowanie z godnością

Obowiązki pracownika samorządowego, które w kodeksie pracy obejmuje się pojęciem przestrzegania zasad współżycia społecznego, to nakaz uprzejmego i życzliwego zachowania się w kontaktach z obywatelami, zwierzchnikami, podwładnymi oraz współpracownikami, a także zachowania się z godnością w miejscu pracy i poza nim. Przykładami naruszenia tego obowiązku są: formułowanie niepochlebnych opinii dotyczących miejsca pracy, lekceważący stosunek do instytucji państwowych lub samorządowych, niestosowne zachowanie się pracownika w miejscu swego zamieszkania, nadużywanie alkoholu, znęcanie się nad członkami rodziny.
Pracownik samorządowy jest zobowiązany do stałego podnoszenia umiejętności i kwalifikacji zawodowych. Już na etapie uchwalania omawianej ustawy wskazywano, iż poprzednia regulacja nie sprzyjała w wielu jednostkach samorządu terytorialnego docenieniu znaczenia polityki szkoleniowej. Zwracano uwagę na brak zrozumienia tej kwestii przez organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego na etapie uchwalania odpowiednich środków w budżetach samorządowych. Podkreślano, że podniesienie rangi rozwoju zawodowego pracowników samorządowych jest warunkiem koniecznym do skutecznego wykonywania zadań przez samorządy oraz realizuje postulaty Strategii Lizbońskiej.

Skutki naruszenia obowiązków

Skutkiem naruszenia omawianych obowiązków jest odpowiedzialność porządkowa uregulowana w kodeksie pracy. Ponadto pracownik może odpowiadać karnie, w przypadku gdy jego zachowanie wyczerpuje równocześnie znamiona czynu zabronionego.
Dodatkowo można mieć również do czynienia z odpowiedzialnością materialną określoną w art. 114 k.p. Z pracownikiem może zostać również rozwiązany stosunek pracy (niezwłocznie albo za wypowiedzeniem).
Obowiązki pracownika samorządowego
Do obowiązków pracownika samorządowego należy w szczególności:
● przestrzeganie Konstytucji RP i innych przepisów prawa,
● wykonywanie zadań sumiennie, sprawnie i bezstronnie,
● udzielanie informacji organom, instytucjom i osobom fizycznym oraz udostępnianie dokumentów znajdujących się w posiadaniu jednostki, w której pracownik jest zatrudniony, jeżeli prawo tego nie zabrania,
● dochowanie tajemnicy ustawowo chronionej,
● zachowanie uprzejmości i życzliwości w kontaktach z obywatelami, zwierzchnikami, podwładnymi oraz współpracownikami,
● zachowanie się z godnością w miejscu pracy i poza nim,
● stałe podnoszenie umiejętności i kwalifikacji zawodowych.
Podstawa prawna
Ustawa z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. nr 223, poz. 1458).