Funkcjonariusz publiczny, który przyjmuje łapówkę, może trafić do więzienia nawet na 12 lat. Przestępstwo popełnia także pracownik samorządowy, który przekraczając swoje uprawnienia lub niedopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego.
Korupcja to jedno z najpoważniejszych przestępstw, na popełnienie których narażeni są pracownicy sektora publicznego, a więc także jednostek samorządu terytorialnego. Pomimo że odpowiedzialność za tego typu przestępstwa jest bardzo surowa – nawet do 12 lat pozbawienia wolności, to liczba osób, która się ich dopuszcza każdego roku, jest bardzo duża. Przykładowo tylko w 2008 roku policja wszczęła blisko 6 tys. śledztw w sprawie przestępstw korupcyjnych.

Łapownictwo bierne

Zgodnie z art. 228 kodeksu karnego każdy, kto w związku z pełnieniem funkcji publicznej przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę, podlega karze pozbawienia wolności od sześciu miesięcy do lat ośmiu. Jednocześnie, kto w związku z pełnieniem funkcji publicznej przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę za zachowanie stanowiące naruszenie przepisów prawa, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat dziesięciu. Takiej samej karze podlega, kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, uzależnia wykonanie czynności służbowej od otrzymania korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy lub takiej korzyści żąda. Jeżeli przyjęta np. przez pracownika samorządowego korzyść majątkowa jest znacznej wartości, to sprawca może ponieść karę nawet 12 lat pozbawienia wolności.
Zgodnie z tymi przepisami funkcjonariusz publiczny odpowiada nie tylko za przyjęcie korzyści majątkowej w postaci pieniędzy. Przekazana mu korzyść majątkowa może być wyrażona także w innych wartościowych przedmiotach, jak np. drogie pióro, drogi alkohol czy zaproszenie na wycieczkę. Ważne, aby przekazywane przedmioty nie były rzeczami zwyczajowo wręczanymi w ramach podziękowania, jak np. kwiaty, bombonierki czy kawa. Przyjmowanie takich przedmiotów wdzięczności nie jest bowiem przestępstwem.
Przestępstwo łapownictwa polega nie tylko na przyjęciu korzyści majątkowej, ale także osobistej. Korzyścią osobistą jest natomiast świadczenie o charakterze niemajątkowym, które polepsza sytuację osoby, która je uzyskuje, jak np. obietnica awansu. Przyjęcie korzyści majątkowej lub osobistej może nastąpić zarówno dla siebie, jak i dla kogoś innego. Osoby publiczne, jak np. pracownicy samorządowi, powinni pamiętać także o tym, że przestępstwo z art. 228 kodeksu karnego popełnia nie tylko ten, kto przyjął już korzyść majątkową lub osobistą, ale także ten, kto akceptuje, że w zamian za załatwienie jakiejś sprawy daną korzyść przyjmie.
Do pociągnięcia funkcjonariusza publicznego do odpowiedzialności za przestępstwo korupcji konieczne jest wykazanie, że przyjął on korzyść majątkową w związku z pełnioną przez siebie funkcją publiczną. Przestępstwo łapownictwa biernego jest bowiem przestępstwem indywidualnym, które może być popełnione jedynie przez funkcjonariusza publicznego. Dla uznania, że przyjęcie korzyści majątkowej pozostaje w związku z pełnioną funkcją publiczną, wystarczające jest, że pełniący ją może wpływać na końcowy efekt załatwienia sprawy, a czynność służbowa stanowiąca okazję do przyjęcia korzyści choćby w części należy do kompetencji sprawcy. W wypadku żądania korzyści majątkowej sprawca nie musi w ogóle ingerować w proces podejmowania decyzji, bo okazją do żądania jest właśnie ogólna kompetencja żądającego, stwarzająca zawsze możliwość do uzyskania korzyści od podmiotu, którego ofertę przyjęto.

Płatna protekcja

W związku z zajmowanymi przez siebie stanowiskami pracownicy jednostek samorządu terytorialnego narażeni są także na popełnienie przestępstwa tzw. płatnej protekcji. Przestępstwo to polega na powoływaniu się na wpływy w instytucji państwowej, samorządowej, organizacji międzynarodowej albo krajowej lub w zagranicznej jednostce organizacyjnej, dysponującej środkami publicznymi oraz podjęcie się pośredniczenia w załatwianiu sprawy w zamian za korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę. Przestępstwa tego może dopuścić się każdy, bowiem ma ono charakter powszechny, jednak w związku z wykonywanymi przez siebie zadaniami publicznymi, to m.in. pracownicy samorządowi są najbardziej narażeni na wypełnienie znamion tego czynu.
Do popełnienia tego przestępstwa nie jest ważne, czy samorządowiec ma wpływy, na które się powołuje. Ważne jest jedynie to, aby o tych wpływach informował osoby, które chcą załatwić daną sprawę. Nawet jeżeli faktycznie wprowadza je w błąd, sprawiając wrażenie, jakoby posiadał wpływy w tych instytucjach. Nie jest też konieczne, aby pracownik samorządowy bezpośrednio oznajmiał o takich wpływach. Wystarczy, że pośrednio będzie eksponował okoliczności, które są w stanie wzbudzić przekonanie o istnieniu takich wpływów.
Płatna protekcja jest przestępstwem formalnym. Jego dokonanie następuje bowiem już z chwilą podjęcia się pośrednictwa w załatwianiu sprawy. Nie ma znaczenia, jakie jest dalsze zachowanie się sprawcy, a więc np. czy załatwił on sprawę w taki sposób, w jaki obiecał.
Jeżeli popełnione przestępstwo ma charakter czynu mniejszej wagi, to jego sprawca może zostać ukarany grzywną, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do dwóch lat.



Niedopełnienie obowiązków

Pracownicy jednostek samorządu terytorialnego jako funkcjonariusze publiczni mają obowiązek rzetelnego wykonywania swoich obowiązków służbowych, tak aby nie narazić na szkodę interesów państwa i określonych osób. Jeżeli przy wykonywania swoich zadań funkcjonariusz publiczny przekroczy swoje uprawnienia lub nie dopełni nałożonych na niego obowiązków i w ten sposób będzie działał na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, to popełni przestępstwo, za które może zostać skazany na karę pozbawienia wolności do trzech lat.
Samorządowiec może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej za działanie na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, jeżeli zostanie mu udowodnione, że obejmował swoim zamiarem zarówno przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków, jak też działanie na szkodę. Przekroczenie uprawnień może przejawiać się jako działanie w ramach uprawnień, lecz niezgodne z prawnymi warunkami czynności funkcjonariusza publicznego, bądź też jako działanie nieleżące w ramach uprawnień funkcjonariusza publicznego, lecz pozostające w związku z pełnioną przez niego funkcją publiczną i stanowiące wykorzystanie wynikających z niej uprawnień. Niedopełnienie obowiązku może natomiast polegać na zaniechaniu wykonania obowiązku bądź nienależytego wykonania obowiązku.
Dla zaistnienia tego przestępstwa nie jest konieczne wystąpienie szkody. Wystarczy jedynie, iż jest realne niebezpieczeństwo powstania tej szkody.

Nadużycie władzy

Kwalifikowaną formą przestępstwa niedopełnienia obowiązków jest tzw. przestępstwo nadużycia władzy w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej. Zgodnie z art. 231 par. 2 kodeksu karnego funkcjonariusz publiczny, który przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego i robi to w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat dziesięciu.
Przestępstwo nadużycia władzy polega więc na tym, że wykorzystując zajmowane przez siebie stanowisko, np. w gminie, określona osoba świadomie decyduje się na to, że nie wykona należących do niej zadań, jak np. wysłanie faktury. Jego zachowania wywoła szkodę po stronie np. gminy, jednak jemu samemu przyniesie korzyść. Korzyści tej nie musi odnieść sam działający bezprawnie urzędnik, lecz inny podmiot, np. podmiot, na rzecz którego wydawana jest np. korzystna decyzja administracyjna o zezwoleniu na budowę w miejscu do tego nieprzeznaczonym czy uchwała organu samorządowego o oddaniu atrakcyjnego gruntu w nieodpłatne użytkowanie wieczyste, gdy grunt taki można było atrakcyjnie sprzedać i uzyskać środki dla budżetu miasta.



Kto ściga przestępstwa
Organy wyspecjalizowane w ściganiu przestępstw korupcyjnych to:
● Policja, która ma 14 wydziałów i trzy samodzielne sekcje na szczeblu wojewódzkim wyspecjalizowane w walce z korupcją.
● Centralne Biuro Antykorupcyjne, które powstało jako służba specjalna do przeciwdziałania korupcji w życiu publicznym i gospodarczym, w szczególności w instytucjach państwowych i samorządowych. Ma także za zadanie zwalczać działalność godzącą w interesy ekonomiczne państwa.
● Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, do jej zadań należy m.in. walka z przestępczością zorganizowaną i korupcją.
Korupcja w samorządzie
Najczęściej spotykanymi działaniami o charakterze korupcyjnym są:
● przekupstwo (łapownictwo),
● wykorzystywanie środków budżetowych i majątku publicznego do celów prywatnych lub osobistych korzyści,
● płatna protekcja,
● handel wpływami, np. poparcie w wyborach lub finansowanie partii politycznej w zamian za zdobycie wpływów,
● nieprawidłowości dotyczące zamówień publicznych, kontraktów, koncesji czy decyzji sądów,
● uchylanie się przed obowiązkiem celnym, podatkowym itp.,
● świadome, niezgodne z prawem dysponowanie środkami z budżetu państwa i majątkiem, który jest dobrem publicznym,
● faworyzowanie,
● nepotyzm, kumoterstwo.
Szczególna odpowiedzialność osób publicznych
Funkcjonariuszem publicznym jest:
● prezydent,
● poseł, senator, radny,
● poseł do Parlamentu Europejskiego,
● sędzia, ławnik, prokurator, funkcjonariusz finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, notariusz, komornik, kurator sądowy, syndyk, nadzorca sądowy i zarządca, osoba orzekająca w organach dyscyplinarnych działających na podstawie ustawy,
● osoba będąca pracownikiem administracji rządowej, innego organu państwowego lub samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe, a także inna osoba w zakresie, w którym uprawniona jest do wydawania decyzji administracyjnych,
● osoba będąca pracownikiem organu kontroli państwowej lub organu kontroli samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe,
● osoba zajmująca kierownicze stanowisko w innej instytucji państwowej,
● funkcjonariusz organu powołanego do ochrony bezpieczeństwa publicznego albo funkcjonariusz Służby Więziennej,
● osoba pełniąca czynną służbę wojskową.
Podstawa prawna
Art. 228, 230 i 231 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. nr 88, poz. 553 z późn. zm.).