Od stycznia 2009 r. o zatrudnieniu sekretarza decyduje kierownik urzędu, a nie jak wcześniej rada. Nie jest już zatrudniany na podstawie powołania, ale zawierana z nim jest umowa o pracę. Z kolei o zatrudnieniu skarbnika wciąż decyduje rada gminy. Od tego okresu nie ma też mianowań na stanowiska urzędnicze. Ci pracownicy, którzy wcześniej nabyli takie prawo, zachowają je jeszcze do końca 2011 roku.
Ponad rok temu zmieniły się zasady zatrudniania pracowników samorządowych. Nadal jednak pracują oni na podstawie wyboru, powołania i umowy o pracę. W nowej ustawie zrezygnowano z mianowania. Zmianie uległy zasady zatrudnienia na kierowniczych stanowiskach.

Sekretarz bez rady

Na podstawie wyboru zatrudniani są m.in. marszałkowie województw i ich zastępcy. Podobnie jest w przypadku starostów i ich zastępców. Z kolei w urzędzie gminy z wyboru jest tylko wójt, burmistrz i prezydent miasta. Natomiast ich zastępcy zatrudniani są na podstawie powołania. Wójt sam decyduje, kogo może powołać na swojego zastępcę. Nie może to jednak trwać dłużej niż okres trwania jego kadencji.
Na podstawie powołania zatrudniany jest też skarbnik. Tu jednak ostatecznie o jego powołaniu decyduje rada gminy. Może ona na wniosek wójta podjąć decyzję o zatrudnieniu skarbnika. Nowa ustawa o pracownikach samorządowych zmieniła jednak formę nawiązania stosunku pracy z sekretarzem. Na podstawie poprzednio obowiązujących przepisów sekretarz był zatrudniany na takich samych zasadach jak skarbnik. Obecnie na dobór kandydata na stanowisko sekretarza nie ma już żadnego wpływu rada gminy, ale wyłącznie kierownik urzędu (wójt). Nie oznacza to, że wójt może zatrudnić na tym stanowisku np. partyjnego kolegę. Nowa ustawa o pracownikach samorządowych wprowadziła określone wymogi na to stanowisko, m.in. obowiązek apolityczności. Dlatego te osoby, które po wejściu w życie ustawy zajmowały stanowisko sekretarza i należały do partii, aby zachować miejsce pracy musiały zrezygnować z członkostwa. Wątpliwość budzi fakt, że stanowiska sekretarza i skarbnika uważane są przez samorządowców za równorzędne i o podobnym stopniu odpowiedzialności. Skarbnik odpowiada za finanse gminy, a sekretarz za politykę kadrową.

Na umowie urzędnicy

Najwięcej spośród 222 tys. osób pracujących w samorządzie to pracownicy zatrudnieni na postawie umowy o pracę. Ta grupa pracowników może być zatrudniona na czas określony lub nieokreślony.
W rozporządzeniu o wynagradzaniu pracowników zostały określone szczegółowe wymagania na poszczególne stanowiska w samorządach. Głównie jest to staż pracy i wykształcenie. Na przykład na stanowisku głównego specjalisty wymagane jest wykształcenie wyższe wraz z czteroletnim stażem pracy. W rozporządzeniu przewidziano jednak możliwość ominięcia wymogu związanego z doświadczeniem zawodowym. Zgodnie z par. 4 tego rozporządzenia pracownikowi może być skrócony w uzasadnionych przypadkach staż pracy wymagany na danym stanowisku. Nie jest to jednak możliwe w przypadku sekretarza lub kierowniczego stanowiska urzędniczego. Na sekretarza może być zatrudniona osoba z co najmniej czteroletnim stażem pracy w administracji samorządowej, w tym co najmniej dwuletnim na stanowisku kierowniczym. W przypadku kierowniczych stanowisk urzędniczych wymagany jest co najmniej trzyletni staż pracy lub prowadzenie w tym samym okresie działalności gospodarczej, która jest związana ze stanowiskiem, o które się ubiega.

Asystent wójta

Nowa ustawa o pracownikach samorządowych przewidziała też możliwość zatrudniania przez kierowników urzędów asystentów i doradców. Te stanowiska nie są jednak stanowiskami urzędniczymi. Tak więc ich staż pracy w gminie nie jest uwzględniany przy ubieganiu się np. o stanowisko sekretarza. Asystenta i doradcę wójt może zatrudnić bez przeprowadzania konkursu. Taka osoba nie podlega ocenie okresowej ani też nie odbywa służby przygotowawczej i egzaminu końcowego, który w przypadku innych stanowisk w urzędzie decyduje o dalszym zatrudnieniu. Aby na te stanowiska nie trafiały całkowicie przypadkowe osoby, w rozporządzeniu wprowadzono dla nich minimalne wymagania kwalifikacyjne. Tak więc doradca powinien mieć wykształcenie wyższe i pięć lat stażu pracy. W przypadku asystenta wystarczy tylko wykształcenie średnie bez jakiegokolwiek doświadczenia zawodowego.
Asystenci i doradcy są zatrudniani na czas trwania kadencji wójta. Ten jednak w każdym czasie może z nimi rozwiązać umowę o pracę z zachowaniem dwutygodniowego okresu wypowiedzenia. W celu ograniczenia liczby pracujących w samorządach asystentów i doradców ich liczbę uzależniono od wielkości gminy. Liczba zatrudnionych doradców i asystentów nie może przekroczyć trzech osób w gminie do 20 tys. mieszkańców. Z kolei w gminie do 100 tys. i w powiatach maksymalnie może być ich pięciu. Najwięcej, bo aż siedmiu można zatrudnić w dużych gminach i województwach.



Mniej ochrony

Wśród pracujących w gminach osób są też pracownicy mianowani. W nowej ustawie o pracownikach samorządowych postanowiono ze statusu urzędnika mianowanego całkiem zrezygnować. Mimo że od 1 stycznia 2009 r. nie ma już nowych mianowań, wciąż pracownicy mianowani korzystają m.in. z ochrony stosunku pracy. Dopiero od stycznia 2012 r. ich dotychczasowy stosunek pracy zostanie przekształcony w umowę o pracę na czas nieokreślony. Pracodawca nie musi w tym celu zawierać lub zmieniać im umowy o pracę. Przekształcenie nastąpi z mocy prawa. Nie oznacza to, że w tym okresie przejściowym wójt nie może takiego pracownika zwolnić. Wypowiedzieć umowę może tylko wtedy, gdy wystąpi jeden z pięciu powodów:
● likwidacja lub reorganizacja gminy, jeżeli nie jest możliwe przeniesienie pracownika na inne stanowisko,
● niezawiniona utrata uprawnień do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku,
● stwierdzenie przez lekarza orzecznika ZUS trwałej niezdolności do pracy na zajmowanym stanowisku, jeżeli nie jest możliwe przeniesienie pracownika na inne stanowisko,
● nabycie prawa do renty lub emerytury,
● utrata nieposzlakowanej opinii.
W niektórych okolicznościach można też zwolnić pracownika mianowanego dyscyplinarnie. Może to nastąpić m.in. w przypadku popełnienia przez pracownika w czasie trwania stosunku pracy przestępstwa uniemożliwiającego dalsze zatrudnienie, jeżeli jest ono oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem albo w sytuacji zawinionej utraty przez pracownika uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku lub ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych.
Od stycznia 2012 r. wójt będzie mógł wypowiedzieć umowę o pracę pracownikom mianowanym, którzy wcześniej korzystali z tego statusu i np. nie angażowali się w swoją pracę. Muszą jednak zachować trzymiesięczny okres wypowiedzenia.
Wymagane warunki
Pracownikiem samorządowym zatrudnionym na podstawie wyboru i powołania może być osoba, która:
● jest obywatelem polskim,
● ma pełną zdolność do czynności prawnych,
● w pełni korzysta z praw publicznych,
● nie jest skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne.
Pracownik samorządowy zatrudniony na umowę o pracę powinien dodatkowo:
● posiadać co najmniej wykształcenie średnie,
● cieszyć się nieposzlakowaną opinią.
Formy zatrudnienia w samorządach
● wybór (marszałek województwa, zastępca marszałka, starosta, zastępcy starosty, wójt),
● powołanie (zastępca wójta, skarbnik),
● na podstawie umowy o pracę (sekretarz, stanowiska urzędnicze, w tym kierownicy, pomocnicze i obsługi, doradcy i asystenci).
Podstawa prawna
Ustawa z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. nr 223, poz. 1458).
Rozporządzenie Rady Ministrów z 18 marca 2009 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych (Dz.U. nr 50, poz. 398).