Od 1 marca 2008 r. ZUS po raz ostatni będzie podwyższał kwoty bazowe przyjęte do obliczenia emerytur i rent z tzw. starego portfela. Świadczenia osób urodzonych po 31 grudnia 1929 r. zostaną wówczas obliczone od 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia obowiązującego w dacie ich przyznania.

Likwidacja starego portfela polega na podwyższeniu emerytur i rent przyznanych lub przeliczonych w latach 1993 - 1998 od kwoty bazowej niższej niż 100 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Kwota bazowa na początku lat 90. została obniżona. 1 marca 1993 r. wynosiła 91 proc., i choć była następnie stopniowo podwyższana, to dopiero od 1999 roku obowiązuje w wysokości 100 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.
Kolejność przeliczeń
Podwyższanie emerytur i rent rozpoczęto w 2005 roku. W pierwszej kolejności - od 1 marca 2005 r. i od 1 marca 2006 r. ZUS przeliczył emerytury i renty dla najstarszych osób, urodzonych przed 1 stycznia 1930 r. Natomiast od 1 marca 2007 r. pierwszą część podwyżki swoich świadczeń otrzymały osoby urodzone po 31 grudnia 1929 r. Przysługujące im emerytury i renty zostały wówczas ustalone od 94,5 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia obowiązującego w dacie przyznania świadczenia.
Zmiana zasad
Zgodnie z pierwotnym brzmieniem art. 194a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wprowadzającego likwidację starego portfela, kolejne podwyżki emerytur i rent dla osób urodzonych po 31 grudnia 1929 r. miały następować stopniowo w latach 2008- -2010. ZUS obliczyłby im świadczenia kolejno od 96 proc. - od 1 marca 2008 r., 98 proc. - od 1 marca 2009 r. oraz od 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia - od 1 marca 2010 r.
Powyższe zasady ulegną zmianie w wyniku wejścia w życie 1 stycznia 2008 r. ustawy z 7 września 2007 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Nowelizacja ta przewiduje skrócenie okresu podwyższania emerytur i rent obliczonych od obniżonej kwoty bazowej dla osób urodzonych po 31 grudnia 1929 r. ZUS podwyższy im bowiem świadczenia jednorazowo - od 1 marca 2008 r. - w oparciu o kwotę bazową wynoszącą 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia przyjętego do ustalenia wysokości świadczenia w dniu jego przyznania.
Z uwagi na powyższe, już w marcu 2008 r., a nie w 2010 r. zostanie zakończony proces podwyższania świadczeń z tzw. starego portfela. Jedynie te świadczenia, których wypłata będzie wówczas wstrzymana, będą przeliczane w późniejszym czasie, tj. z chwilą wznowienia ich wypłaty.
Wysokość emerytur i rent
Przypomnieć trzeba, że na kwotę emerytury lub renty składa się tzw. część socjalna świadczenia (24 proc. kwoty bazowej), część należna za okresy składkowe (1,3 proc. podstawy wymiaru za każdy rok okresów składkowych), część należna za okresy nieskładkowe (0,7 proc. podstawy wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych).
Przy ustalaniu wysokości renty uwzględnia się także tzw. staż hipotetyczny (po 0,7 proc. podstawy wymiaru za każdy rok okresu brakującego do pełnych 25 okresów składkowych i nieskładkowych, przypadających od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia ukończenia przez wnioskodawcę 60 lat).
Podstawa wymiaru emerytury lub renty może być ustalona z:
  •  10 kolejnych lat kalendarzowych, wybranych z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o świadczenie,
  •  20 lat kalendarzowych, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu, przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku o świadczenie.
Podstawa wymiaru renty z tytułu niezdolności do pracy może być ustalona z faktycznego okresu podlegania ubezpieczeniu w przypadku, gdy osoba zainteresowana nie może udowodnić wynagrodzenia (dochodu, przychodu, uposażenia) z 10 kolejnych lat, gdyż:
  •  stała się niezdolna do pracy w wieku do 30 lat,
  •  pełniła zastępczą służbę wojskową, odbywała czynną służbę wojskową albo korzystała z urlopu wychowawczego.
W celu ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty należy:
  •  obliczyć sumę kwot podstaw wymiaru składek oraz kwot niestanowiących podstawy wymiaru składek wliczanych jednak do podstawy wymiaru świadczeń oddzielnie dla każdego roku z wybranych przez zainteresowanego lat kalendarzowych,
  •  obliczyć stosunek każdej z tych sum kwot do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia, ogłoszonej za dany rok kalendarzowy, wyrażając go w procentach, z zaokrągleniem do setnych części procentu,
  •  obliczyć średnią arytmetyczną tych procentów, która stanowi indywidualny wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury lub renty,
  •  pomnożyć przez ten wskaźnik kwotę bazową.
Z powyższego wynika, że kwota bazowa jest uwzględniana przy obliczaniu tzw. części socjalnej świadczenia oraz podstawy jego wymiaru.
W przypadku emerytur przyznanych osobom, które prowadziły gospodarstwo rolne lub pracowały w tym gospodarstwie, może przysługiwać tzw. część składkowa emerytury rolniczej lub tzw. zwiększenie świadczenia.
Ważne!
Emerytury i renty przelicza się z urzędu, a jeżeli wypłata świadczenia jest wstrzymana - po jej wznowieniu
Podwyższanie świadczeń
Ustalając wymienione wyżej części świadczenia, ZUS uwzględni wymiar okresów składkowych i nieskładkowych, wskaźnik wysokości podstawy wymiaru oraz ewentualnie część składkową i zwiększenie według stanu obowiązującego 29 lutego 2008 r. Zarówno podstawa wymiaru emerytury lub renty, jak i część socjalna świadczenia zostaną ustalone od kwoty bazowej podwyższonej do 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia obowiązującego w dacie ich przyznania (przeliczenia).
Po ustaleniu emerytury lub renty od 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia ZUS zwaloryzuje ich wysokość w ramach wszystkich waloryzacji przypadających do dnia, od którego przysługuje prawo do świadczenia w przeliczonej wysokości.
Przeliczenie rent rodzinnych
W marcu 2008 r. podwyższone zostaną również renty rodzinne przyznane po osobach, które urodziły się po 31 grudnia 1929 r. i miały obliczone świadczenia od kwoty bazowej niższej niż 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia.
W celu ponownego obliczenia renty rodzinnej ZUS dokona najpierw przeliczenia emerytury lub renty zmarłego i ustali jego wysokość od kwoty bazowej podwyższonej do 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia, uwzględniając kolejne podwyżki świadczenia aż do dnia śmierci świadczeniobiorcy.
Wysokość renty rodzinnej zostanie obliczona na dzień jej przyznania, a następnie zwaloryzowana we wszystkich terminach podwyżek, jakie miały miejsce od dnia przyznania tej renty do dnia, od którego przysługuje prawo do tego świadczenia w przeliczonej wysokości.
Emerytura po rencie
Od 1 marca 2008 r. zostaną przeliczone również emerytury i renty przyznane osobom urodzonym po 31 grudnia 1929 r., których podstawę wymiaru stanowi podstawa wymiaru wcześniej przyznanego świadczenia, a podstawa ta została obliczona od obniżonej kwoty bazowej. Może się zdarzyć, że podstawa wymiaru świadczenia była obliczona od obniżonej kwoty bazowej, a część socjalna została przeliczona przy zastosowaniu nowej kwoty bazowej. W takim przypadku ZUS ustala od kwoty bazowej podwyższonej do 100 proc. jedynie podstawę wymiaru przeliczanego świadczenia.
Natomiast część socjalna świadczenia będzie ustalona od kwoty bazowej z daty ostatniego przeliczenia emerytury.
PRZYKŁAD:
PRZELICZANIE WYSOKOŚCI EMERYTURY
Maria L. (urodzona w 1936 roku) ma ustalone prawo do emerytury od października 1996 r. Jej wysokość obliczono od kwoty bazowej obniżonej do 94 proc. przeciętnego wynagrodzenia, tj. 804,03 zł. Od 1 marca 2007 r. ZUS przeliczył jej emeryturę przy uwzględnieniu 94,5 proc. przeciętnego wynagrodzenia obowiązującego w dacie przyznania świadczenia, tj. od kwoty 808,31 zł. Od 1 marca 2008 r. świadczenie Marii L. zostanie jeszcze raz przeliczone, tym razem przy zastosowaniu pełnej kwoty bazowej z daty przyznania emerytury, tj. 855,35zł.
PRZYKŁAD:
EMERYTURA OD PEŁNEJ KWOTY BAZOWEJ
Waldemar K. (urodzony 15 marca 1933 r.) ma ustalone prawo do emerytury od października 1998 r. Od tego czasu nie była ona przeliczana. Przy obliczaniu świadczenia ZUS zastosował kwotę bazową obniżoną do 98 proc. przeciętnego wynagrodzenia (1196,47 zł). Przeliczając emeryturę w marcu 2008 r. ZUS ustali zarówno część socjalną, jak i część należną za okresy składkowe i nieskładkowe od pełnej kwoty bazowej z daty przyznania świadczenia, tj. 1220,89 zł. Tak wyliczoną emeryturę podwyższy w ramach wszystkich waloryzacji, które miały miejsce po przyznaniu świadczenia, a przed marcem 2008 r. Emerytura zostanie więc kolejno podwyższona przy zastosowaniu następujących wskaźników: 108,7 proc., 104,3 proc., 112,7 proc., 100,5 proc., 103,7 proc., 101,8 proc. oraz 106,2 proc.
PRZYKŁAD:
NOWA WYSOKOŚĆ RENTY RODZINNEJ
Piotr K., urodzony w 1985 r., jako jedyny członek rodziny od lipca 2002 r. ma prawo do renty rodzinnej po zmarłym ojcu, który w chwili śmierci (10 lipca 2002 r.) miał ustalone prawo do emerytury. Emerytura ta została przyznana od sierpnia 1997 r. i obliczona w oparciu o kwotę bazową obniżoną do 95 proc. przeciętnego wynagrodzenia (936,05 zł). W marcu 2008 r. ZUS obliczy najpierw emeryturę zmarłego przy zastosowaniu kwoty bazowej podwyższonej do 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia w dacie jej przyznania (985,32 zł), a następnie podwyższy świadczenie w ramach wszystkich waloryzacji, jakie miały miejsce do lipca 2002 r. Od tak obliczonej kwoty emerytury ustali następnie rentę rodzinną (85 proc. świadczenia zmarłego), którą zwaloryzuje w ramach wszystkich waloryzacji, które miały miejsce przed 1 marca 2008 r.
PRZYKŁAD:
OBLICZENIE EMERYTURY PO RENCIE
Od marca 2007 r. Anna P,. urodzona w 1947 r., ma ustalone prawo do emerytury. ZUS obliczył jej świadczenie od podstawy wymiaru pobieranej wcześniej renty z tytułu niezdolności do pracy. Renta została jej przyznana w kwietniu 1998 r. i obliczona od kwoty bazowej obniżonej do 97 proc. przeciętnego wynagrodzenia (1147,29 zł). Ponieważ po przyznaniu renty uprawniona podlegała ubezpieczeniom społecznym przez 30 miesięcy, we wrześniu 2007 r. złożyła wniosek o przeliczenie świadczenia. ZUS przychylił się do tego wniosku, ustalając część socjalną emerytury od aktualnej kwoty bazowej, tj. 2059,92 zł. W marcu 2008 r. ZUS przeliczy Annie P. emeryturę od podstawę wymiaru renty obliczonej przy zastosowaniu pełnej kwoty bazowej obowiązującej w dacie jej przyznania (1182,77 zł).
Marek Opolski
gp@infor.pl
Podstawa prawna
■ Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
■ Ustawa z 7 września 2007 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. nr 191, poz. 1368).
Ile wynosiła kwota bazowa / DGP