Pracownicy przed sądem II instancji twierdzą niekiedy, że w niższej instancji byli pozbawieni możliwości obrony swych praw. Jest to zrzut poważny. Jeśli zostanie potwierdzony, prowadzi do nieważności postępowania. Kiedy zatem strona jest pozbawiona obrony swych praw?
O nieważności postępowania z omawianej przyczyny można mówić tylko wówczas, gdy strona została pozbawiona uprawnień procesowych wskutek wadliwego postępowania sądu, a nie wtedy, gdy strona na skutek własnego działania z uprawnień tych nie skorzystała (por. postanowienie SN z 8 marca 2002 r., III CKN 461/99, niepubl.). Pozbawienie strony możności obrony swych praw polega na tym, że z powodu wadliwości procesowych sądu lub strony przeciwnej, będących skutkiem naruszenia konkretnych przepisów kodeksu postępowania cywilnego, strona nie mogła brać i nie brała udziału w postępowaniu lub jego istotnej części, jeśli skutki tych wadliwości nie mogły zostać usunięte na następnych rozprawach przed wydaniem wyroku w danej instancji.
Do pozbawienia strony możliwość obrony jej praw może dojść poprzez rozpoznanie sprawy i wydanie wyroku pod nieobecności strony, która przed rozprawą wykazała zaświadczeniem lekarskim niemożność stawienia się w sądzie i wnosiła o odroczenie rozprawy (por. wyrok SN z 18 marca 1981 r., I PRN 8/81, OSPiKA 1981/10/187). Także przeprowadzenie rozprawy, na której wydany został wyrok, we wcześniejszym terminie niż oznaczony w zawiadomieniu skierowanym do strony, pozbawia ją możności obrony praw bez względu na to, czy udział strony w tej rozprawie mógł wywrzeć wpływ na wyrok sądu (zob. wyrok SN z 15 grudnia 2005 r., I PK 122/05, OSNP 2006/21-22/325).
Dość często też ma miejsce sytuacja, w której pełnomocnik (adwokat lub radca prawny) strony wnosi o odroczenie rozprawy z powodu choroby, a w sytuacji, gdy sąd nie uwzględni tego wniosku w apelacji, podnosi zarzut nieważności postępowania ze względu na pozbawienie strony możliwości obrony jej praw. Nie zawsze jednak choroba pełnomocnika może być powodem odroczenia rozprawy. Z pewnością będzie nią choroba nagła, uniemożliwiająca ustanowienie przez pełnomocnika substytuta (zastępcy - np. innego adwokata lub radcę prawego (por. wyrok SN z 6 października 1995 r., I CRN 150/95). Strona nie będzie pozbawiona możliwości obrony swych praw w sytuacji, gdy nie była prawidłowo zawiadomiona o rozprawie, na której sąd dopuścił dowód z uzupełniającej opinii biegłego, jeśli na następnych rozprawach strona zarzucająca nieważność brała udział i mogła zgłosić swoje zastrzeżenia (por. postanowienie SN z 28 października 1997 r., I CKN 283/97, OSNC 1998/4/64).
Andrzej Marek
sędzia Sądu Okręgowego w Legnicy
