W układzie zbiorowym lub w regulaminie pracy pracodawca może rozszerzyć katalog osób mogących korzystać ze zwolnień z powodów osobistych oraz zwiększyć liczbę dni wolnych od pracy.

W przepisach prawa pracy nie występuje pojęcie urlopu okolicznościowego. Jest to potoczna nazwa zwolnienia udzielanego przez pracodawcę pracownikowi w związku z ważnymi wydarzeniami rodzinnymi i osobistymi. Zasady udzielania tzw. zwolnień okolicznościowych oraz sposobu wynagradzania za czas tych zwolnień określają przepisy przywołane w podstawie prawnej.
W wymienionych w ramce sytuacjach pracodawca nie ma prawa odmówić pracownikowi udzielenia zwolnienia od pracy. Pracownik powinien jednak zgłosić wniosek o zwolnienie - nie może nie stawić się do pracy bez uprzedniego poinformowania o nieobecności. Nie ma przeszkód, aby pracownik połączył dni wolne z urlopem wypoczynkowym albo bezpłatnym.
Trzeba pamiętać, że gdy zdarzenie, które usprawiedliwiałoby nieobecność w pracy, miało miejsce w okresie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika, dni wolne nie przysługują. Tak będzie np. wtedy, gdy pracownik bierze ślub w czasie urlopu wypoczynkowego.
Katalog uprawnionych
W rozporządzeniu w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy wyczerpująco wskazano, kto, w jakich okolicznościach i przez jaki czas ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Oznacza to, że inne osoby niż wyliczone, czy wymienione, ale w innych okolicznościach nie mają prawa do zwolnienia.
Przepisy przywołanego rozporządzenia wskazują na minimum uprawnień, jakie przysługują pracownikowi w związku z ważnymi wydarzeniami rodzinnymi i osobistymi. W układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy pracodawca może korzystniej uregulować te kwestie.
Sposób udzielania zwolnienia
W przepisach nie określono, w jaki sposób i w jakim terminie udzielać zwolnień okolicznościowych oraz czy i jakich dokumentów należy żądać od pracownika. Zwolnienie nie musi pokrywać się z datą zdarzenia, ale pracownik powinien wykazać związek przyczynowy między zdarzeniem a terminem skorzystania ze zwolnienia.
Uprawniony do dwóch dni wolnych nie ma obowiązku wykorzystania ich dzień po dniu. W przypadku udzielenia dwóch dni należy je, zgodnie z wnioskiem pracownika, przyznać razem lub osobno. Przykładowo wolne dni w razie urodzenia dziecka można udzielić na dzień powrotu matki i dziecka ze szpitala i dzień następny. Udzielenie zwolnienia w terminie późniejszym mogłoby być uzasadnione jedynie wówczas, gdyby pracownik udowodnił, że w tym właśnie czasie ma załatwić sprawy związane z urodzeniem dziecka (np. w urzędzie stanu cywilnego).
W razie pogrzebu jeden dzień powinien przypadać na dzień pogrzebu, a drugi w jeden z dni poprzedzających lub następujących po pogrzebie.
Przy zwolnieniu od pracy w razie ślubu należy pamiętać o tym, że dotyczy ono małżeństwa wywierającego skutki prawne. Zatem w razie zawarcia ślubu kościelnego jakiś czas po ślubie cywilnym, pracownik nie ma prawa do zwolnienia, nawet jeśli nie korzystał ze zwolnienia w związku ze ślubem cywilnym.
Dokumentowanie uprawnień
Dokumentem uprawniającym do zwolnienia okolicznościowego może być każdy dokument, poświadczający, że dane zdarzenie miało miejsce, np. odpis skróconego aktu urodzenia dziecka, odpis aktu małżeństwa, w przypadku ślubu konkordatowego - wydane przez duchownego zaświadczenie stanowiące podstawę sporządzenia aktu małżeństwa.
Warto zauważyć, że niektóre zaświadczenia wydawane są jakiś czas po zaistnieniu zdarzenia, zatem pracownik zgłaszający wniosek o zwolnienie może jedynie zobowiązać się do późniejszego przedstawienia zaświadczenia. Pracodawca może także odstąpić od żądania zaświadczenia, jeżeli np. sam uczestniczy w pogrzebie czy ślubie.
Wynagrodzenie za dni wolne
W myśl par. 5 rozporządzenia z 29 maja 1996 r. przy ustalaniu wynagrodzenia za czas zwolnienia od pracy oraz za czas niewykonywania pracy, gdy przepisy przewidują zachowanie przez pracownika prawa do wynagrodzenia, stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop, z tym że składniki wynagrodzenia ustalane są w wysokości przeciętnej (czyli tzw. zmienne składniki) oblicza się z miesiąca, w którym przypadło zwolnienie od pracy lub okres niewykonywania pracy.
Z uwagi na powyższe należy zastosować zasady, o których mowa w rozporządzeniu w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop, z tą różnicą, że dla zmiennych składników wynagrodzenia wypłacanych za okresy nie dłuższe niż miesiąc nie ustala się trzymiesięcznej podstawy, lecz bierze pod uwagę wynagrodzenie uzyskane w miesiącu, w którym przypadł okres niewykonywania pracy.
Ważne!
Mimo, że pracodawca ma obowiązek udzielić tzw. urlopu okolicznościowego pracownik musi złożyć wniosek w tej sprawie
DNI WOLNE OD PRACY Z POWODÓW OSOBISTYCH
Pracodawca ma obowiązek zwolnić od pracy pracownika na czas obejmujący:
  • dwa dni w razie ślubu pracownika lub urodzenia się jego dziecka albo zgonu i pogrzebu małżonka pracownika lub jego dziecka, ojca, matki, ojczyma lub macochy,
  • jeden dzień w razie ślubu dziecka pracownika albo zgonu i pogrzebu jego siostry, brata, teściowej, teścia, babki, dziadka, a także innej osoby pozostającej na utrzymaniu pracownika lub pod jego bezpośrednią opieką.
PRZYKŁAD:
BRAK PRAWA DO DNI WOLNYCH
Annie K. zmarła babcia. Jej mąż zatrudniony na podstawie umowy o pracę wystąpił do swojego pracodawcy o udzielenie mu dnia wolnego od pracy na jej pogrzeb. Pracodawca odmówił. Jego stanowisko jest uzasadnione. Pracownik nie ma prawa do zwolnienia od pracy w przypadku śmierci babki żony, chyba że pozostawała ona na jego utrzymaniu lub pod jego bezpośrednią opieką.
EWA DRZEWIECKA
Podstawa prawna
■ Rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz.U. nr 60, poz. 281).
■ Rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy (Dz.U. nr 62, poz. 289 z późn. zm.).
■ Rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz.U. nr 2, poz. 14 z późn. zm.).