Pracownik socjalny bez decyzji sądu będzie mógł zabrać z domu dziecko zagrożone przemocą. Do kodeksu rodzinnego zostanie wprowadzony zakaz stosowania kar cielesnych wobec dzieci. Prokurator nakaże sprawcy przemocy opuszczenie mieszkania, które zajmuje wspólnie z ofiarą.
Jutro w Sejmie odbędzie się drugie czytanie rządowego projektu nowelizacji ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie Nad projektem posłowie pracowali rok. Może być uchwalony na tym posiedzeniu, a nowe przepisy zaczną obowiązywać od lipca.
Zdaniem ekspertów wprowadzone do uchwalonej w 2005 roku ustawy zmiany pozwolą na zapewnienie lepszej ochrony ofiarom przemocy i będą zapobiegać wzrostowi przypadków jej stosowania. Oznaczają też dodatkowe prawa i obowiązki dla gmin, rodziców i innych służb, w tym policji.
GMINA POWOŁA ZESPÓŁ Z POLICJĄ
Pierwszym z nowych zadań dla gminy będzie opracowanie i realizacja gminnego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy. Znajdą się w nim zapewne m.in. dane dotyczące liczby przypadków przemocy na danym terenie, rekomendacje, co można zrobić, aby im zapobiegać, i kto ma za to odpowiadać.
Drugim zadaniem gminy będzie stworzenie tzw. zespołu interdyscyplinarnego. Ten ma z kolei w praktyce realizować program. W jego skład wejdą przedstawiciele różnych służb, m.in. pomocy społecznej, policji, szkoły, służby zdrowia, organizacji pozarządowych. Posiedzenia zespołu będą się odbywać nie rzadziej niż raz na trzy miesiące.
Indywidualnymi przypadkami przemocy i pomocy jej ofiarom zajmą się powoływane doraźnie grupy robocze.
– Zespoły i grupy pozwolą koordynować działania i udzielanie pomocy rodzinom, w których występuje przemoc lub nią zagrożonym, przez służby, które obecnie nie zawsze współpracują – mówi Monika Sajkowska, dyrektor Fundacji Dzieci Niczyje.
Jadwiga Frasunkiewicz, dyrektor Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Turku, zwraca uwagę, że ustawa odpowiedzialność za tworzenie i organizowanie prac zespołu nakłada na ośrodki pomocy społecznej, a nie przewiduje dodatkowych środków na ten cel.
PLUSY
● Współpraca służb społecznych – lepsza prewencja i koordynacja interwencji.
● Większa obawa sprawców przemocy przez skutkami ich działań.
● Kontrola rady gminy nad działalnością zespołu.
MINUSY
● Niejasne zasady tworzenia programu.
● Brak sankcji za niepowołanie zespołu.
● Brak sankcji za małą aktywność zespołu.



PRACOWNIK SOCJALNY OCHRONI DZIECKO
Pracownik socjalny w przypadku bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka będzie miał prawo odebrać je z rodziny i umieścić: u innej wspólnie niezamieszkującej osoby najbliższej, w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo-wychowawczej.
Takie działanie będzie mógł podjąć przy współudziale jednej z tych osób: lekarza, ratownika medycznego, pielęgniarki lub policjanta. Pracownik ten będzie też miał obowiązek niezwłocznego, nie później niż w ciągu 24 godzin od odebrania dziecka rodzicom, zawiadomienia sądu rodzinnego o podjętej interwencji. To do sądu będzie należała ostateczna decyzja w tej sprawie.
– Pracownicy socjalni są osobami najlepiej przygotowanymi do podjęcia takich działań, zwłaszcza że nowelizacja wprowadza dodatkowe zabezpieczenia, które będą chronić przed arbitralnością ich decyzji – mówi Mirosława Kątna, przewodnicząca Komitetu Ochrony Praw Dziecka.
Zdaniem dr Marioli Kordas-Surowiec z Instytutu Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego obecnie, gdy pracownik socjalny zauważy, że dziecko jest krzywdzone, ma obowiązek wezwać policję, która zapewni mu bezpieczeństwo.
– Wśród osób towarzyszących pracownikowi socjalnemu powinien być psycholog, bo w tak delikatnej sprawie konieczna jest rozwaga, aby nie wyrządzić dziecku większej krzywdy – dodaje Mariola Kordas-Surowiec.
PLUSY
● Skuteczniejsza ochrona dziecka przed przemocą.
● Natychmiastowe odsunięcie ofiary przemocy od jej sprawcy.
● Dobre rozpoznanie pracowników w sytuacji rodzin zagrożonych.
MINUSY
● Pochopność wydawania decyzji, np. gdy w rodzinie jest bieda, a nie patologia.
● Traumatyczne przeżycie dziecka związane z zabraniem od rodziców.



RODZIC NIE MOŻE KARAĆ I PONIŻAĆ
Do kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wpisany zostanie zakaz stosowania kar cielesnych, zadawania cierpień psychicznych i innych form poniżania dziecka przez osoby wykonujące władzę rodzicielską lub sprawujące pieczę nad małoletnim. Za złamanie tego zakazu nie jest przewidziana w kodeksie żadna dodatkowa kara. Jednak w sytuacji złożenia zawiadomienia do sądu o tym, że dziecko jest krzywdzone, będzie on mógł orzec o zawieszeniu, ograniczeniu lub pozbawieniu rodziców władzy rodzicielskiej.
– Wprowadzenie tego przepisu nie jest nowym rozwiązaniem, bo nietykalność cielesna jest już chroniona na podstawie konstytucji. Z praktyki wynika jednak, że dzieci pod względem tej ochrony nie są traktowane na równi z dorosłymi – mówi Monika Sajkowska.
Dodaje, że taki przepis musi być połączony z kolejnymi kampaniami społecznymi, które będą uświadamiać i zachęcać rodziców do niestosowania przemocy wobec dzieci.
PLUSY
● Edukacja rodziców.
● Zmiana postawy społeczeństwa, które w dużej części akceptuje kary cielesne.
● Zapobieganie przemocy.
MINUSY
● Możliwość nadużywania przepisu podczas sporów rodziców, np. w trakcie rozwodu.
● Niejasne definicje i możliwość nadużyć.



EKSMITOWANY SPRAWCA PRZEMOCY
Prokuratur jako środek zapobiegawczy będzie mógł nakazać oskarżonemu o przemoc domową opuszczenie lokalu mieszkalnego zamieszkiwanego wspólnie z pokrzywdzonym. Stanie się tak, jeśli zajdzie obawa, że oskarżony ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy, a szczególnie gdy będzie groził takim działaniem.
– Nakaz eksmisji pozwoli na zmianę obecnej sytuacji, kiedy to sprawca przemocy jest lepiej chroniony niż jego ofiara, która musi uciekać z dziećmi i szukać schronienia u rodziny lub w specjalnych ośrodkach – uważa dr Mariola Kordas-Surowiec.
Nakaz opuszczenia mieszkania będzie obowiązywać nie dłużej niż trzy miesiące. Jeżeli jednak nie ustały przesłanki do jego stosowania, na wniosek prokuratora sąd będzie mógł przedłużyć jego stosowanie na kolejne trzymiesięczne okresy.
PLUSY
● Zapewnienie bezpieczeństwa ofiarom przemocy.
● Brak zastraszania ofiary przemocy przez jej sprawcę.
● Działania prewencyjne – obawa przed koniecznością opuszczenia mieszkania.
MINUSY
● Możliwość arbitralności decyzji prokuratora.



BEZPŁATNA POMOC DLA OFIAR
Osoby, wobec których doszło do użycia przemocy, mają zapewnioną bezpłatną pomoc obejmującą m.in. udzielenie schronienia, poradnictwo prawne, psychologiczne, zawodowe i rodzinne. Do tego katalogu dołączone zostanie wykonanie bezpłatnego badania w celu ustalenia przyczyn i rodzaju obrażeń związanych z użyciem przemocy w rodzinie. Badanie będzie mógł wykonać lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, który wyda też odpowiednie zaświadczenie.
– Obecnie bezpłatną obdukcję można wykonać na wniosek prokuratora lub sędziego u biegłego lekarza, w innym przypadku jej koszt sięga nawet 150 zł. Nie wszystkie osoby stać na taki wydatek – mówi Mirosława Kątna.
Dodaje, że utrudniony dostęp do lekarza, który ma uprawnienia do wykonywania obdukcji bezpośrednio po zdarzeniu, powoduje, że część obrażeń nie jest już widoczna.
PLUSY
● Bezpłatne badanie zachęci więcej osób do wykonywania obdukcji.
● Łatwiejsze udowodnienie w sądzie doznanych obrażeń.
MINUSY
● Sądy mogą sceptycznie podchodzić do wyników badania, którego nie wykona biegły lekarz.
Szersza perspektywa – walka z przemocą
Zakaz bicia dzieci
Obowiązuje w 25 krajach, m.in. Finlandii, Niemczech, Holandii, na Węgrzech. Jako pierwsza wprowadziła go w 1979 roku Szwecja, najpóźniej w 2009 roku. Luksemburg. Wprowadzenie zakazu zapowiedziały 23 kolejne kraje.
Izolowanie sprawcy
Rygorystyczne przepisy umożliwiające szybkie odseparowanie ofiar od sprawcy obowiązują m.in. w Austrii, Hiszpanii i Niemczech. W Austrii policjant, szczególnie gdy dochodziło już wcześniej do przemocy, może nakazać jej sprawcy opuszczenie domu. Nakaz obowiązuje dziesięć dni, a policja sprawdza skuteczność tego środka. Osoba zagrożona przemocą, która chce przedłużyć nakaz na kolejne trzy miesiące, musi złożyć wniosek w sądzie.
Uprawnienia urzędników
Możliwość zabrania dziecka z domu bez decyzji sądu obowiązuje np. w Szwecji i Niemczech. W Szwecji opieka społeczna może przydzielić opiekuna lub zabrać dziecko z domu i umieścić je w rodzinie zastępczej, domu dziecka, placówce o specjalnym nadzorze, kiedy rodzina dziecka wykazuje cechy patologiczne i niedostatecznie sprawuje opiekę.