W razie niewydania przez pracodawcę w terminie świadectwa pracy pracownik może żądać jego wydania oraz domagać się od pracodawcy zapłaty odszkodowania. Ponadto pracodawca może z tego powodu ponosić odpowiedzialność karną.
Jeżeli pracodawca nie wydał w terminie świadectwa pracy, pracownik może wystąpić do sądu pracy z żądaniem jego wydania. W razie uzyskania korzystnego wyroku może on dochodzić jego realizacji na drodze egzekucji sądowej. W toku postępowania sąd może wymusić wydanie świadectwa pracy poprzez stosowanie grzywien wobec pracodawcy. Sąd, wymierzając pracodawcy grzywnę, orzeka jednocześnie o zamianie grzywny na areszt na wypadek nieściągnięcia kary. Ostatecznie więc wobec pracodawcy odmawiającego wykonania wyroku nakazującego wydanie świadectwa pracy sąd może zastosować areszt. Areszt ten maksymalnie może trwać sześć miesięcy (art. 1053 k.p.c.).

Prawo do odszkodowania

W razie niewydania przez pracodawcę w terminie świadectwa pracy pracownik może domagać się od niego odszkodowania za powstałą na skutek tego szkodę. Pracownik może zatem dochodzić przed sądem pracy nie tylko wydania mu świadectwa pracy zgodnego z prawdą, ale i odszkodowania, jeśli na skutek niewydania lub wydania świadectwa o niewłaściwej treści poniósł on szkodę polegającą na niemożności w związku z taką sytuacją podjęcia nowego zatrudnienia. Stanowi o tym art. 99 kodeksu pracy, w myśl którego pracownikowi przysługuje roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej przez pracodawcę wskutek niewydania w terminie świadectwa pracy lub też wydania niewłaściwego świadectwa. Przy czym zgodnie z par. 2 tego przepisu pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy z tego powodu, jednakże nie dłuższy niż sześć tygodni.



Udowodnienie strat

Ciężar dowodu odnośnie do powstałej szkody spoczywa na pracowniku. Musi on wykazać, że nie mógł podjąć pracy właśnie z powodu braku świadectwa pracy lub dlatego, że wydane mu świadectwo zawierało dane niezgodne z rzeczywistością (np. co do sposobu rozwiązania stosunku pracy). Wskazywał na to Sąd Najwyższy w wyroku z 10 listopada 1978 r. (sygn. akt I PRN 107/78 PiZS 1980/5/69), podnosząc, że zgodnie z art. 99 par. 2 k.p. odszkodowanie z powodu niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy przysługuje pracownikowi tylko wówczas, gdy nie mógł uzyskać z tego powodu nowej pracy pomimo podejmowanych w tym kierunku starań, co sam powinien udowodnić.
Przykładowo więc odszkodowania będzie mógł dochodzić pracownik, któremu niewydano świadectwa z firmy, gdzie przez ostatnie pięć lat pełnił funkcję głównego księgowego, a właśnie wykazanie posiadanego doświadczenia na tym stanowisku było podstawowym warunkiem zatrudnienia u innego pracodawcy. Podobnie odszkodowania mógłby żądać pracownik, któremu wpisano na świadectwie, niezgodnie z prawdą, że rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło na skutek rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika na skutek ciężkiego naruszenia przez niego podstawowych obowiązków pracowniczych i który tylko z tego powodu nie został zatrudniony przez innego pracodawcę.
Pracownik może otrzymać odszkodowanie maksymalnie za okres sześciu tygodni pozostania bez pracy z powodu wydania mu niewłaściwego świadectwa lub niewydania w ogóle tego dokumentu. Jest to więc odszkodowanie limitowane. Zatem, nawet w przypadku gdyby pracownik zdołał wykazać, że z powodu niewydania mu świadectwa był bez pracy przez okres np. osiem miesięcy, to i tak odszkodowanie będzie mu przysługiwać tylko w wysokości wynagrodzenia za okres sześciu tygodni.



Naprawienie szkody

Oprócz odszkodowania określonego w kodeksie pracy pracownik może dochodzić od pracodawcy naprawienia szkody wyrządzonej niewydaniem w terminie świadectwa pracy innej niż utrata zarobków w związku z pozostawaniem bez pracy. Tak też wskazywał Sąd Najwyższy w wyroku z 13 października 2004 r. (sygn. akt II PK 36/04, OSNP 2005/8/106). Wynika to z faktu, że tylko szkoda poniesiona przez pracownika w postaci nienawiązania stosunku pracy, jako najczęściej spotykana, została wprost wymieniona w art. 99 k.p. Natomiast w pozostałych przypadkach wyrządzenia szkody odpowiedzialność pracodawcy także istnieje, tyle że wynika ona z ogólnych zasad określonych przez przepisy prawa cywilnego (art. 471 k.c. w związku z art. 300 k.p.).
Szkoda pracownika oprócz niemożności podjęcia pracy może bowiem polegać np. na odmowie przyznania mu świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Świadectwo pracy stanowi bowiem istotny środek dowodowy przy dochodzeniu przez pracownika uprawnień ze stosunku pracy wynikających z przepisów prawa pracy lub ubezpieczeń społecznych. Zatem brak świadectwa pracy może uniemożliwiać pracownikowi uzyskanie należnej mu emerytury lub renty. Ponadto może go to pozbawić również szans wykazania odpowiedniego stażu pracy i uzyskania z tego tytułu np. dodatku stażowego lub nagrody jubileuszowej u kolejnego pracodawcy. Pracownik mógłby też dochodzić od pracodawcy odszkodowania za szkodę powstałą wskutek nieotrzymania z powodu braku świadectwa pracy zasiłku dla bezrobotnych. Musiałby jednak wykazać, że spełniał wszelkie warunki do uzyskania tego zasiłku, a jedynie brak świadectwa pracy pozbawił go tego świadczenia.
Pracodawca mógłby uwolnić się od odpowiedzialności z tytułu niewydania świadectwa pracy, gdyby wykazał, że powstała szkoda jest następstwem okoliczności, za które nie ponosi on odpowiedzialności (art. 471 k.c. w związku z art. 300 k.p.). Pracodawca mógłby w szczególności wskazywać na okoliczności od niego niezależne, jak np. powódź czy pożar uniemożliwiające wydanie świadectwa pracy lub zamieszczenie niewłaściwych danych w świadectwie pracy na podstawie informacji przekazanych przez pracownika.



Odpowiedzialność karna

Pracodawca, nie wydając świadectwa pracy w terminie, naraża się także na odpowiedzialność karną. Zgodnie bowiem z art. 282 par. 2 k.p. ten, kto wbrew obowiązkowi nie wydaje pracownikowi świadectwa pracy, podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 tys. zł. Odpowiedzialności tej podlega pracodawca lub inna osoba, na której spoczywa obowiązek wydania świadectwa pracy pracownikowi. Istotne jest przy tym, że odpowiedzialność ta jest niezależna od tego, czy pracownik wskutek braku świadectwa poniósł jakąkolwiek szkodę. Karalne jest samo zawinione niewydanie świadectwa pracy w terminie. Nie jest natomiast wykroczeniem wadliwe sporządzenie świadectwa pracy.
Przykład: Odmowa prawa do emerytury
Pracownik był zatrudniony w okresie od 5 maja 1985 r. do 2 września 1992 r. Po rozwiązaniu umowy pracodawca nie wydał mu świadectwa pracy. Pracownik starał się później o uzyskanie emerytury, ale ZUS z powodu braku wymaganego stażu pracy odmówił mu tego świadczenia. Wtedy pracownik zwrócił się do byłego pracodawcy o wydanie świadectwa pracy. Ten jednak odmówił, podnosząc, że brak jest dokumentów potwierdzających zatrudnienie pracownika. Pracownik wystąpił wówczas do sądu pracy z roszczeniem o ustalenie, że był zatrudniony u tego pracodawcy na podstawie stosunku pracy. Sąd po przeprowadzeniu postępowania dowodowego uwzględnił jego żądanie. Po uprawomocnieniu się wyroku pracodawca wydał mu świadectwo pracy. Na podstawie tego świadectwa otrzymał on emeryturę. Pracownik wystąpił wówczas z pozwem do sądu, domagając się zasądzenia odszkodowania od byłego pracodawcy. Wskazywał, że poniósł szkodę w postaci odmowy wypłaty emerytury, ponieważ nie otrzymał po ustaniu stosunku pracy świadectwa pracy. Sąd uznał, że wskutek niedopełnienia przez pracodawcę obowiązku należytego prowadzenia akt osobowych oraz niewydania świadectwa pracy pracownik doznał szkody majątkowej. Dlatego sąd zasądził na jego rzecz odszkodowanie.
sędzia Sądu Okręgowego w Kielcach
Podstawa prawna
Art. 99 i 282 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Art. 471 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).