Jakie zadania w zakresie organizacji wychowania przedszkolnego spoczywają obecnie na gminach?
Odpowiada Aleksander Tynelski, naczelnik wydziału
1 stycznia 1994 r. ustawodawca przekazał gminom zadanie zakładania i prowadzenia m.in. publicznych przedszkoli i określił jednocześnie charakter przekazanych przez państwo zadań jako obowiązkowe zadania własne gmin. Równocześnie, zgodnie z zapisami ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie, do zadań własnych gminy należy zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty w zakresie edukacji publicznej, a taką potrzebą jest m.in. organizacja wychowania przedszkolnego dla dzieci w wieku 3–6 lat. W powyższym zakresie gmina musi zapewnić miejsca realizacji wychowania przedszkolnego wszystkim dzieciom 5- i 6-letnim. Za sieć prowadzonych przez nią publicznych przedszkoli oraz oddziałów przedszkolnych w publicznych szkołach podstawowych odpowiada rada gminy. Sposób realizacji ustawowych obowiązków w tym zakresie powinien zależeć od wielu czynników, m.in. potrzeb grup społecznych, możliwości finansowych gminy, ogólnego bilansu miejsc w przedszkolach oraz planowanego ustawowego obniżenia wieku szkolnego.
Edukacja sześciolatków w wychowaniu przedszkolnym, tak jak prowadzenie przedszkoli, jest finansowana z budżetu samorządu, jako zadanie własne gminy. Po ustawowym obniżeniu wieku obowiązku szkolnego dzieci, edukacja sześciolatków w szkole podstawowej będzie finansowana z subwencji oświatowej. Dzięki takiemu rozwiązaniu gminy, jako organy prowadzące, uzyskają wolne środki, które będą mogły wykorzystać na tworzenie nowych miejsc wychowania przedszkolnego dla dzieci w wieku 3–5 lat.
W związku z trwającym wyżem demograficznym bardzo często brakuje miejsc w gminnych przedszkolach. Co mogą zrobić władze jednostki samorządu, aby ograniczyć ten problem?
Od 1 września 2009 r. obowiązuje nowe rozporządzenie ministra edukacji narodowej z 27 maja 2009 r. w sprawie rodzajów innych form wychowania przedszkolnego, warunków tworzenia i organizowania tych form oraz sposobu ich działania (Dz.U. nr 83, poz. 693), które było poprzedzone rozporządzeniem ministra edukacji narodowej z 10 stycznia 2008 r. w sprawie rodzajów innych form wychowania przedszkolnego, warunków tworzenia i organizowania tych form oraz sposobu ich działania oraz jego nowelizacją z 13 czerwca 2008 r. Powyższe akty wykonawcze pozwoliły na tworzenie innych (niż przedszkola i oddziały przedszkolne w szkołach) form wychowania przedszkolnego, a tym samym na upowszechnianie dostępu do edukacji przedszkolnej, jak również wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci w wieku 3–5 lat z różnych środowisk.
Zakładanie i prowadzenie innych form wychowania przedszkolnego zarówno przez gminy, jak i osoby prawne i fizyczne, jest rozszerzeniem katalogu miejsc realizacji wychowania przedszkolnego. Tworzenie punktów przedszkolnych lub zespołów wychowania przedszkolnego jest korzystne dla gmin ze względu na niższe koszty ponoszone na dziecko uczęszczające na zajęcia w innej formie wychowania przedszkolnego niż koszty utrzymania dziecka w przedszkolu. Nie oznacza to jednak, że tradycyjne przedszkola mają być zastąpione przez inne formy wychowania przedszkolnego, ponieważ tylko w przypadkach uzasadnionych warunkami demograficznymi i geograficznymi rada gminy może uzupełnić sieć publicznych przedszkoli i oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych o inne formy wychowania przedszkolnego.
Na 1 września 2009 r. – w porównaniu z ubiegłym rokiem szkolnym 2008/2009 – wzrosła prawie dwukrotnie liczba utworzonych publicznych i niepublicznych punktów przedszkolnych oraz zespołów wychowania przedszkolnego (z 636 do 1 159). Największy przyrost można odnotować w przypadku punktów przedszkolnych. Ich liczba wzrosła z 497 do 1 006. Najwięcej powyższych form wychowania przedszkolnego powstało w woj. podkarpackim – 155, dolnośląskim – 133, lubelskim – 121, mazowieckim – 104 oraz zachodniopomorskim – 100.



Na jakich zasadach przedszkola publiczne powinny przeprowadzać rekrutację dzieci, gdy nie są w stanie zapewnić wystarczającej liczby miejsc?
Zgodnie z art. 58 ust. 6 ustawy o systemie oświaty gmina, zakładając przedszkole, podpisuje akt założycielski oraz nadaje pierwszy statut. Jest on najważniejszym aktem prawnym przedszkola i musi określać szczegółowe zasady rekrutacji dzieci do przedszkola oraz ich prawa i obowiązki. Przepisy par. 2 rozporządzenia ministra edukacji narodowej i sportu z 20 lutego 2004 r. w sprawie warunków i trybu przyjmowania uczniów do szkół publicznych oraz przechodzenia z jednych typów szkół do innych (Dz.U. nr 26, poz. 232 z późn. zm.) jednoznacznie określają, iż zarówno do przedszkola, jak i oddziału przedszkolnego zorganizowanego w szkole podstawowej w pierwszej kolejności przyjmowane są dzieci w wieku 6 lat odbywające roczne przygotowanie przedszkolne. W następnej kolejności przyjmowane są dzieci matek lub ojców samotnie je wychowujących, matek lub ojców, wobec których orzeczono znaczny lub umiarkowany stopień niepełnosprawności bądź całkowitą niezdolność do pracy oraz niezdolność do samodzielnej egzystencji, na podstawie odrębnych przepisów, a także dzieci umieszczone w rodzinach zastępczych.
W latach szkolnych 2009/2010 i 2010/2011 zgodnie z art. 9 ustawy z 19 marca 2009 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 56, poz. 458) dziecko w wieku 5 lat ma prawo do odbycia rocznego przygotowania przedszkolnego w przedszkolu, oddziale przedszkolnym zorganizowanym w szkole podstawowej lub innej formie wychowania przedszkolnego, a zapewnienie warunków do jego realizacji jest zadaniem własnym gminy.
Wskazane powyżej kryteria są nadrzędne, natomiast dodatkowe kryteria może ustalić organ prowadzący daną placówkę, w tym wypadku gmina. Oznacza to pewną zamierzoną dowolność w ustalaniu zasad rekrutacji do przedszkoli na terenie kraju w zależności od warunków i potrzeb lokalnej społeczności.
Zgodnie z ustawą o systemie oświaty inne formy wychowania przedszkolnego mogą prowadzić także osoby fizyczne i osoby prawne inne niż jednostki samorządu terytorialnego? Czy prywatne przedszkola obowiązują takie same obostrzenia techniczne i prawne, jak jednostki należące do samorządu?
Zgodnie z art. 82 ustawy o systemie oświaty, osoby prawne i fizyczne mogą zakładać m.in. przedszkola niepubliczne po uzyskaniu wpisu do ewidencji prowadzonej przez jednostkę samorządu terytorialnego obowiązaną do prowadzenia odpowiedniego typu publicznych szkół i placówek (w tym przypadku gminę). Gmina dokonuje wpisu do ewidencji w ciągu 30 dni od daty zgłoszenia oraz z urzędu doręcza zgłaszającemu zaświadczenie o wpisie do ewidencji, a kopię zaświadczenia przekazuje właściwemu kuratorowi oświaty oraz organowi podatkowemu.
Należy wyjaśnić, iż zgodnie z art. 5 ust. 1 ww. ustawy, szkoła (przedszkole) i placówka może być tylko szkołą (przedszkolem) i placówką publiczną albo niepubliczną.
Szkoła (przedszkole) może być zakładana i prowadzona przez: jednostkę samorządu terytorialnego, inną osobę prawną lub osobę fizyczną z zastrzeżeniem, że jednostki samorządu terytorialnego mogą zakładać i prowadzić jedynie szkoły (przedszkola) i placówki publiczne. Używane potocznie określenie prywatne przedszkole nie funkcjonuje w przepisach prawa oświatowego.
Sprawy technicznych dotyczące funkcjonowania budynku, w którym mieści się zarówno przedszkole publiczne, jak i niepubliczne reguluje ustawa z 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 2006 r. nr 156, poz. 1118 z późn. zm.), która kwalifikuje m.in. budynki przedszkolne do kategorii IX obiektów budowlanych. Określone wymogi dla budynków przeznaczonych na pobyt dzieci oraz budynków użyteczności publicznej zawiera rozporządzenie ministra infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. nr 75, poz. 690 z późn. zm.).
Zarówno w przedszkolu publicznym, jak i niepublicznym obowiązują przepisy rozporządzenia ministra edukacji narodowej i sportu z 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2003 r. nr 6, poz. 69 z późn. zm.). Jednocześnie w zakresie nadzoru pedagogicznego (zgodności zatrudniania nauczycieli z wymaganymi kwalifikacjami, realizacji podstawy programowej wychowania przedszkolnego przedszkola, przestrzegania statutu przedszkola, przestrzegania praw dziecka, zapewniania dzieciom bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki) publiczne i niepubliczne podlegają właściwemu kuratorowi oświaty.
Dotacje dla niepublicznych przedszkoli przysługują na każdego ucznia w wysokości nie niższej niż 75 proc. ustalonych w budżecie danej gminy wydatków bieżących ponoszonych w przedszkolach publicznych w przeliczeniu na jednego ucznia. Inne kwoty mogą obowiązywać w przypadku uczniów niepełnosprawnych.



Czy na uzupełnienie sieci publicznych przedszkoli i oddziałów przedszkolnych o punkty i zespoły przedszkolne można uzyskać dofinansowanie z Unii Europejskiej?
Obecnie, jak i w najbliższych latach, zadania dotyczące edukacji przedszkolnej są i będą współfinansowane z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Priorytetu IX Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007–2013. Szczegółowy opis priorytetu w ramach Działania 9.1 Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych świadczonych w systemie oświaty przewiduje różne obszary wsparcia w zakresie edukacji przedszkolnej. W Poddziałaniu 9.1.1 Zmniejszanie nierówności w stopniu upowszechnienia edukacji przedszkolnej, projekty konkursowe dotyczą: tworzenia przedszkoli (w tym również uruchamiania innych form wychowania przedszkolnego) na obszarach i w środowiskach o niskim stopniu upowszechnienia edukacji przedszkolnej (w szczególności na obszarach wiejskich), wsparcia istniejących przedszkoli (w tym również funkcjonujących innych form wychowania przedszkolnego) w celu umożliwienia większej liczbie dzieci korzystania z wychowania przedszkolnego (np. wsparcie dla placówek zagrożonych likwidacją, wydłużenie godzin pracy placówek, uruchomienie dodatkowych oddziałów, zatrudnienie dodatkowego personelu itp.). Za realizację działań w ramach Priorytetu IX odpowiedzialne są jako instytucje pośredniczące samorządy województw, które rozpoczęły realizację działań już w 2008 roku.
Na działania te zaplanowano w latach 2007–2013 łącznie ponad 243 mln euro. Ile środków zostało już rozdysponowanych przez samorządy?
Do chwili obecnej zostały podpisane umowy na 40 proc. tych środków. W 2009 roku przewiduje się wydatkowanie 188 356 tys. zł z powyższego poddziałania, przy planowanej kwocie zawartych umów w wysokości blisko 230 mln zł. Ministerstwo Edukacji Narodowej ściśle współpracuje z samorządami wojewódzkimi oraz Ministerstwem Rozwoju Regionalnego, w celu jak najlepszego i najbardziej efektywnego wykorzystania środków finansowych Unii Europejskiej dla rozwoju wychowania przedszkolnego.
Oprócz powyższego programu wszystkie organy prowadzące mogą występować o dodatkowe fundusze na projekty inwestycyjne dotyczące remontów, modernizacji, wyposażenia w sprzęt budynków, w których planuje się prowadzenie wychowania przedszkolnego z innych programów (np. Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności oraz programów regionalnych).
Minister rolnictwa i rozwoju wsi w ramach działania 3.2 Tworzenie mikroprzedsiębiorstw Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013 planuje środki na tworzenie nowych placówek przedszkolnych (wraz z odpowiednim zapleczem) na obszarach wiejskich. Także Ministerstwo Środowiska przygotowało projekt bardzo istotnego dofinansowania termomodernizacji obiektów publicznych, w tym w pierwszym rzędzie szkół i przedszkoli. Na ten cel zaplanowano 400 mln zł do wydania w latach 2010–2012. Dokładne informacje na ten temat ukażą się wkrótce na stronach internetowych Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz na stronach Ministerstwa Edukacji Narodowej.
Aleksander Tynelski
naczelnik Wydziału Wspierania Rozwoju Dziecka i Edukacji Przedszkolnej w Ministerstwie Edukacji Narodowej