Zwolnienie pracownika z obowiązku świadczenia pracy jest uzasadnione ze względu na ochronę zdrowia i życia. Pracownik, który z tego powodu powstrzymuje się od jej wykonywania, nie może ponosić ujemnych konsekwencji w sferze zatrudnienia.
Zwolnienie pracownika z obowiązku wykonywania pracy w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę dopuszczalne jest tylko wyjątkowo. Może on więc powstrzymać się od wykonywania pracy, gdy jego życie lub zdrowie albo zdrowie i życie innych osób jest zagrożone. W innym przypadku decydujący jest jego stan psychofizyczny, choć zakres tego prawa jest ograniczony tylko do określonej grupy pracowników.
Odrębną kwestią jest szczególna ochrona zdrowia niektórych kategorii pracowników. Z niej wynikają bowiem określone zakazy i ograniczenia dla pracodawcy, który musi wykazać większą troskę w zakresie zapewnienia odpowiednich warunków pracy chronionym pracownikom. W tych przypadkach kodeks pracy nie określa jednak wprost pracowniczego prawa odmowy wykonywania pracy, lecz wynika ono z szerszego prawa do odmowy wykonania poleceń niezgodnych z przepisami prawa.
Zagrożenie życia i zdrowia
Pracownik może powstrzymać się od pracy i oddalić się z miejsca zagrożenia, gdy warunki jej wykonywania nie odpowiadają przepisom bhp oraz stanowią bezpośrednie zagrożenie dla jego zdrowia lub życia. Ma prawo tak postąpić także w sytuacji, jeśli niebezpieczeństwo takie grozi innym osobom. Nie jest to jednoznaczne z pozwoleniem na opuszczenie pracy, ale tylko uprawnia pracownika do oddalenia się z miejsca, z którym wiąże się niebezpieczeństwo.
Powstrzymanie się od wykonywania pracy niebezpiecznej i oddalenie się z miejsca, z którym niebezpieczeństwo się wiąże, jest jednak uzasadnione wtedy, gdy istnieje bezpośrednie i zarazem realne zagrożenie dla życia i zdrowia.
Świadczenie pracy stanowi główne zobowiązanie pracownika. To z kolei oznacza, że bezpodstawne powstrzymanie się od jej wykonywania jest niezgodne z treścią stosunku pracy. Dlatego pracownik korzystający ze wspomnianych uprawnień, aby nie narazić się na zarzut naruszenia podstawowych obowiązków, musi postępować zgodnie z procedurą określoną w k.p.
W orzecznictwie wyraźnie wskazuje się, że powstrzymywanie się pracownika od wykonywania pracy w warunkach nieodpowiadających przepisom bhp nie stanowi naruszenia obowiązku świadczenia pracy tylko wtedy, gdy pracownik zawiadomił o tym niezwłocznie przełożonego (zob. wyrok SN z 9 maja 2000 r. I PKN 619/99; OSNAPiUS 2001/20, poz. 610).
Wprawdzie powstrzymanie się od wykonywania pracy lub oddalenie z miejsca zagrożenia stanowią dla pracownika prawo, z którego może zrobić on użytek, to jednak wyjątkowo takie zachowanie może stanowić przedmiot jego równoczesnego obowiązku dbałości o dobro pracodawcy (zob. wyrok SN z 7 stycznia 1998 r. I PKN 405/97; OSNAPiUS 1998/22, poz. 651; OSP 1998/10, poz. 181). Chodzi tu o sytuacje, gdy pracownik w uzasadnionej sytuacji nie korzysta z tego uprawnienia, narażając pracodawcę na znacznie poważniejsze koszty.
To jest tylko część artykułu, zobacz pełną treść w e-wydaniu Dziennika Gazety Prawnej: Kiedy można się wstrzymać od pracy.