Pracownik, który spełnił warunki do nabycia prawa do emerytury lub renty, musi złożyć do ZUS wniosek o jej przyznanie. Do wniosku należy dołączyć odpowiednią dokumentację. Pracodawca powinien współdziałać z pracownikiem w jej kompletowaniu. Jeżeli nie wywiąże się z obowiązku wydania zaświadczeń niezbędnych do ustalenia prawa do emerytury lub renty i ich wysokości, może ponieść odpowiedzialność odszkodowawczą.
Prawo do emerytury lub renty powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do jej nabycia. Jednak jeżeli ubezpieczony pobiera zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne lub wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy wypłacane na podstawie przepisów kodeksu pracy, prawo do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy lub renty szkoleniowej powstaje z dniem zaprzestania pobierania tego zasiłku, świadczenia lub wynagrodzenia.
Zasadą jest, że postępowanie w sprawach powyższych świadczeń wszczyna się na podstawie wniosku zainteresowanego, który musi być poparty odpowiednią dokumentacją. Pracodawca powinien współdziałać z pracownikiem w jej kompletowaniu. Niewywiązywanie się przez pracodawcę z obowiązku wydania pracownikowi lub ZUS zaświadczeń niezbędnych do ustalenia prawa do świadczeń i ich wysokości może być uznane za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania uzasadniające odpowiedzialność odszkodowawczą pracodawcy na podstawie art. 471 k.c. (por. wyrok AP Katowice z 14 maja 2008 r., III APa 67/07, OSA w Katowicach 2009/1/9, wyrok SN z 25 kwietnia 2008 r., I PK 245/07, OSNP 2009/17-18/228).

Nabycie prawa do emerytury

Należy podkreślić, że obowiązek pracodawcy współdziałania z pracownikiem przy składaniu wniosku o emeryturę nie uprawnia pracodawcy do wypowiedzenia umowy z powodu osiągnięcia wieku emerytalnego lub nabycia uprawnień emerytalnych.
Do niedawna za uzasadnione uważano wypowiedzenie z powodu nabycia przez pracownika prawa do emerytury i osiągnięcia wieku emerytalnego (wyrok SN z 29 września 2005 r., II PK 19/05, OSNAPiUS 2006/15-16/236). Jednak w uchwale składu siedmiu sędziów z 19 listopada 2008 r. (I PZP 4/08, OSNP 2009/13-14/165), Sąd Najwyższy stwierdził, że wypowiedzenie umowy o pracę na czas nieokreślony pracownicy wyłącznie z powodu nabycia przez nią prawa do emerytury na podstawie art. 40 w związku z art. 50 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS stanowi dyskryminację ze względu na płeć. Orzeczenie to nawiązuje do niższego wieku emerytalnego kobiet.
W kolejnej uchwale składu siedmiu sędziów z 21 stycznia 2009 r. (II PZP 13/08, M. Pr. Pracy 2009/8 str. 417) Sąd Najwyższy orzekł, że osiągnięcie wieku emerytalnego i nabycie prawa do emerytury nie może stanowić wyłącznej przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę (art. 45 par. 1 k.p.).
Spełnienie przesłanki nabycia prawa do emerytury czy do wcześniejszej emerytury często w praktyce stanowi kryterium wyboru pracownika do zwolnienia w pierwszej kolejności z przyczyn dotyczących pracodawcy w sytuacji kryzysowej.
W dotychczasowym orzecznictwie Sąd Najwyższy uznawał to za dopuszczalne (wyroki: z 15 października 1999 r., I PKN 111/99, OSNAPiUS 2001/5/143 oraz z 20 marca 2007 r., II PK 221/06, OSNP 2008/9-10/122). Jednakże w świetle wspomnianej uchwały z 19 listopada 2008 r. oraz orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości powyższe kryterium jest dopuszczalne, ale tylko w sytuacji gdy zwalniana kobieta osiągnęła wiek emerytalny mężczyzny.
W przypadku wypowiedzenia umowy w ramach zwolnień grupowych pracownicy, która osiągnęła wiek emerytalny przewidziany dla kobiet, ma miejsce dyskryminacja ze względu na wiek. Natomiast w razie przyjęcia jako kryterium posiadanie innego źródła utrzymania, co obejmuje nie tylko pracowników, którzy mogą przejść na emeryturę, może mieć miejsce dyskryminacja pośrednia, gdy na podstawie tego kryterium zwalnia się kobietę, która osiągnęła wiek emerytalny dla kobiet.
W celu uniknięcia procesów o dyskryminację pracodawca może zaproponować pracownikom, którzy mogą uzyskać emeryturę, zawarcie porozumień o rozwiązaniu umowy. Nie pozbawi ich to prawa do odprawy, a pozwoli zachować miejsca pracy młodszym pracownikom.
To jest tylko część artykułu, zobacz pełną treść w e-wydaniu Dziennika Gazety Prawnej: Rozwiązanie stosunku pracy nie jest konieczne do wypłaty emerytury.