Składki na Fundusz Pracy oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych finansowane są przez płatników z własnych środków. Należy je wykazać wyłącznie w deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA.
PRACOWNICY
Składka na Fundusz Pracy jest obowiązkowa, gdy obowiązkowe są ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz podstawa wymiaru składek na te ubezpieczenia w przeliczeniu na okres miesiąca wynosi:
● co najmniej minimalne wynagrodzenie (w 2009 roku 1276 zł),
● w przypadku pracowników w pierwszym roku pracy – 80 proc. minimalnego wynagrodzenia (1020,80 zł),
● w przypadku osób wykonujących pracę podczas odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania – 50 proc. minimalnego wynagrodzenia (638 zł).
Jeżeli zatrudnienie wykonywane jest przez niepełny miesiąc, np. z powodu rozpoczęcia lub zakończenia wykonywania umowy w trakcie miesiąca, korzystania z urlopu bezpłatnego, pobierania wynagrodzenia za czas choroby albo świadczeń z ubezpieczenia chorobowego – należy ustalić, jaka byłaby podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, gdyby praca była wykonywana przez cały miesiąc. Gdy w wyniku przeliczenia okaże się, że przychód stanowiący podstawę wymiaru składek byłby równy co najmniej kwocie minimalnego wynagrodzenia, od podstawy tej należy odprowadzić składkę na Fundusz Pracy.
Składka na FP wynosi 2,45 proc. podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (patrz str. 14–16). Przy ustalaniu podstawy wymiaru składki na FP nie stosuje się jednak ograniczenia do rocznej podstawy wymiaru – kwoty odpowiadającej 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy (w 2009 roku wynosi 95 790 zł).

Składka na FP za zleceniobiorcę

Odrębnego omówienia wymaga opłacanie składek na FP za zleceniobiorców. Obowiązek ten zależy bowiem także od statusu płatnika (zleceniodawcy). Jeśli jest on osobą fizyczną, opłaca składkę na FP, tylko gdy zatrudnia co najmniej jednego pracownika. Zatem przykładowo prowadzący działalność gospodarczą zatrudniający dwóch zleceniobiorców podlegających obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, których podstawa wymiaru składek na te ubezpieczenia jest wyższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia, nie opłaca za nich składek na FP. Nie ciąży na nim ten obowiązek, ponieważ nie zatrudnia żadnego pracownika.
Powyższe nie dotyczy zleceniodawców – jednostek organizacyjnych. W ich przypadku na obowiązek opłacania składek na FP za zleceniobiorców nie ma wpływu to, czy zatrudniają co najmniej jednego pracownika. Dlatego na przykład spółka jawna zatrudniająca tylko jedną osobę na podstawie umowy zlecenia (z której podlega ona obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym i składki opłacane są od podstawy wynoszącej co najmniej minimalne wynagrodzenie) musi opłacić za nią składkę na FP.
W przypadku umów zlecenia trwających kilka miesięcy z określonym w umowie wynagrodzeniem za pracę w stawce miesięcznej, w celu ustalenia obowiązku opłacania składek na FP, należy dokonywać przeliczenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe na okres miesiąca. Jeżeli zleceniobiorca wykonywał pracę przez niepełny miesiąc (np. z uwagi na rozpoczęcie lub zakończenie wykonywania umowy, chorobę lub inną nieobecność w pracy), należy ustalać, ile wynosiłaby podstawa wymiaru składek, gdyby praca była wykonywana przez cały miesiąc. Jeżeli ustalona w ten sposób podstawa wymiaru składek jest co najmniej równa kwocie minimalnego wynagrodzenia, to zleceniodawca ma obowiązek opłacenia składki na FP.
Przeliczenia nie należy dokonywać, gdy w umowie zlecenia nie określono wynagrodzenia w stawce miesięcznej, ale w stawce akordowej, kwotowej stawce godzinowej albo prowizyjnej. Wówczas o obowiązku opłacania składek na FP decyduje wysokość osiągniętego przychodu. Jeżeli osiągnięty w danym miesiącu przychód z umowy zlecenia jest co najmniej równy kwocie minimalnego wynagrodzenia, zleceniodawca ma obowiązek opłacenia składki na FP.

Kilka tytułów do ubezpieczeń

Zdarza się, że osoba podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z więcej niż jednego tytułu. Wówczas obowiązek opłacania składki na FP z każdego z tych tytułów istnieje, gdy łączna podstawa wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest równa co najmniej kwocie minimalnego wynagrodzenia (w przypadku osób w pierwszym roku pracy 80 proc. wynagrodzenia minimalnego).
W przedstawionej sytuacji płatnicy powinni uzyskać od ubezpieczonego oświadczenie wskazujące, że ma inne tytuły, z których obowiązkowo podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, oraz określające podstawę wymiaru składek. Jeśli przykładowo jedna osoba jest zatrudniona u dwóch różnych pracodawców na pół etatu i z tytułu każdej z tych umów otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 638 zł, to z uwagi, że łącznie (z obu umów) podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe wynosi co najmniej minimalne wynagrodzenie, obaj pracodawcy zobowiązani są opłacać za pracownika składki na FP. Ubezpieczony powinien poinformować każdego z pracodawców, iż jego łączne wynagrodzenie stanowiące podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest równe minimalnemu wynagrodzeniu.



Zwolnienie z opłacenia składek na FP

Z powyższego wynika, że składki na FP nie należy opłacać, gdy ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie są obowiązkowe, a także gdy podstawa wymiaru składek jest niższa niż minimalne wynagrodzenie. Ponadto składek na FP nie odprowadza się za następujące osoby:
● duchownych,
● pobierających na podstawie przepisów o pomocy społecznej zasiłek stały,
● pobierających na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych świadczenie pielęgnacyjne lub dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka,
● podlegających ubezpieczeniu społecznemu rolników,
● żołnierzy niezawodowych w służbie czynnej,
● odbywających zastępcze formy służby wojskowej,
● przebywających na urlopach wychowawczych oraz pobierających zasiłek macierzyński,
● pobierających świadczenie szkoleniowe.
Składek na FP nie opłacają także przedsiębiorcy Polskiego Związku Głuchych i Polskiego Związku Niewidomych oraz Związku Ociemniałych Żołnierzy Rzeczypospolitej Polskiej, Towarzystwo Opieki nad Ociemniałymi, Zakład Opieki dla Niewidomych w Laskach oraz zakłady aktywizacji zawodowej – za zatrudnionych pracowników o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności.
Od 1 lipca 2009 r. pracodawcy oraz inne jednostki organizacyjne nie opłacają składek na FP przez 12 miesięcy, począwszy od pierwszego miesiąca po zawarciu umowy o pracę, za osoby zatrudnione, które ukończyły 50 rok życia i w okresie 30 dni przed zatrudnieniem pozostawały w ewidencji bezrobotnych powiatowego urzędu pracy. Od 1 lipca 2009 r. składki na Fundusz Pracy opłacane są wyłącznie za osoby, które nie osiągnęły wieku wynoszącego co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn.
PRZYKŁAD: Istotna wysokość miesięcznego wynagrodzenia
Anna K. jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę. Jej wynagrodzenie wynosi 1,6 tys. zł miesięcznie. W czerwcu przez część miesiąca – od 1 do 14 czerwca była chora i otrzymała wynagrodzenie za czas choroby. W związku z tym, iż wynagrodzenie to jest wyłączone z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, podstawa ta będzie niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia. Mimo to składka na FP powinna być naliczona. Gdyby bowiem praca była wykonywana przez cały miesiąc, podstawa wyniosłaby co najmniej minimalne wynagrodzenie.
PRZYKŁAD: Konieczne obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne i rentowe
Dariusz L. jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę. Otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 1,5 tys. zł. Dodatkowo prowadzi działalność gospodarczą. Obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlega z umowy o pracę. Z działalności z uwagi na wysokość przychodu z umowy o pracę ubezpieczenia emerytalne i rentowe są dobrowolne. W przedstawionej sytuacji składkę na FP będzie musiał opłacić pracodawca Dariusza L. Dariusz L. nie musi jej opłacać z tytułu prowadzonej działalności, gdyż nie podlega z tego tytułu obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.
PRZYKŁAD: Obowiązek opłacenia składki na FP za zleceniobiorcę
Spółka jawna zawarła ze zleceniobiorcą umowę na okres od 16 stycznia 2009 do 31 sierpnia 2009 r. W umowie zobowiązała się wypłacać mu wynagrodzenie miesięczne w wysokości 1,4 tys. zł. Dla zleceniobiorcy umowa ta stanowi jedyny tytuł do ubezpieczeń, zatem podlega on obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. W styczniu zleceniobiorca otrzymał wynagrodzenie w wysokości 700 zł. Z uwagi na to, że w przeliczeniu na okres miesiąca podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest wyższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia, spółka musiała opłacić za zleceniobiorcę za styczeń także składkę na FP.



Składki po urlopach

Od 1 stycznia 2009 r. nastąpiła zmiana w naliczaniu składek na FP za zatrudnionych pracowników powracających z urlopu macierzyńskiego i wychowawczego (dotyczy ona także dodatkowego urlopu macierzyńskiego, który będzie udzielany od 2010 roku). Z wyjaśnień ZUS wynika, że za powrót z urlopu macierzyńskiego należy uznawać także powrót z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego (a także udzielanego od 2010 roku dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego).
UWAGA Zwolnienie z opłacania składek na FP
Urodzenie kolejnego dziecka powoduje, że pracodawca nabywa nowe uprawnienie do zwolnienia z opłacania składek na FP po powrocie tej osoby z urlopu macierzyńskiego na okres kolejnych 36 miesięcy
Pracodawca nie opłaca za wymienione osoby składek na FP przez 36 miesięcy od pierwszego miesiąca po powrocie z urlopu. Podkreślić trzeba, że omawiane zwolnienie przysługuje pracodawcy tylko w stosunku do pracowników w rozumieniu przepisów kodeksu pracy (tylko oni mogą bowiem korzystać z urlopu macierzyńskiego i wychowawczego), którzy wrócili z urlopów 1 stycznia 2009 r. albo po tej dacie. Jeżeli powrót do pracy nastąpił w grudniu 2009 r., to pracodawca nie jest zwolniony z obowiązku opłacenia składek na FP.
Zgodnie z wyjaśnieniami ZUS pracodawca nie opłaca składek na FP od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiło zakończenie urlopu. Jeśli zatem pracownica wróciła do pracy po urlopie wychowawczym 10 marca 2009 r., to pracodawca jest zwolniony z opłacania za nią składki na FP, począwszy od kwietnia. Musiał natomiast naliczyć składkę na FP od wynagrodzenia, jakie zostało jej wypłacone w marcu.
Okres 36 miesięcy zwolnienia z opłacania składki na FP liczony jest od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiło zakończenie urlopu macierzyńskiego, do miesiąca, w którym następuje rozpoczęcie urlopu wychowawczego lub jego części. Okres ten biegnie także po powrocie z każdej części wykorzystanego urlopu wychowawczego – od pierwszego dnia miesiąca po powrocie do miesiąca rozpoczęcia kolejnej części urlopu wychowawczego. Okresy te są sumowane aż do wyczerpania 36-miesięcznego okresu zwolnienia z opłacania tych składek.
Do 36-miesięcznego okresu zwolnienia z opłacania składek na FP należy wliczać wszystkie okresy zwolnienia z opłacania składek, które będą miały miejsce po powrocie z urlopu udzielonego z tytułu urodzenia dziecka lub dzieci przy jednym porodzie. Urodzenie kolejnego dziecka powoduje, że pracodawca nabywa nowe uprawnienie do zwolnienia z opłacania składek na FP po powrocie tej osoby z urlopu macierzyńskiego na okres kolejnych 36 miesięcy.
W przypadku gdy pracodawca wykorzysta 36-miesięczny okres zwolnienia z opłacenia składki na FP, a następnie udzieli pracownikowi urlopu wychowawczego (na to samo dziecko), to nie będzie mu przysługiwało kolejne 36-miesięczne zwolnienie z opłacania składki. Jeśli natomiast pracownik korzysta z urlopu wychowawczego bezpośrednio po zakończeniu urlopu macierzyńskiego, to 36-miesięczny okres zwolnienia z opłacania składki na FP należy liczyć od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpił powrót z urlopu wychowawczego.
Gdy po zakończeniu urlopu macierzyńskiego, wychowawczego pracownik korzysta z urlopu wypoczynkowego, dni wolnych od pracy z tytułu opieki nad członkiem rodziny lub też zwolnienia lekarskiego, należy uznać, że jego powrót do pracy nastąpił po zakończeniu urlopu, a nie od daty faktycznego podjęcia pracy. Wobec tego początkiem 36-miesięcznego okresu zwolnienia z opłacania składek za daną osobę będzie pierwszy dzień miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiło zakończenie urlopu. Jeśli przykładowo pracownica zakończyła urlop macierzyński 10 marca, a od 11 do 31 marca przebywała na urlopie wypoczynkowym, to składka na FP nie powinna być naliczana, począwszy od wynagrodzenia wypłaconego w kwietniu.
PRZYKŁAD: Pół etatu i własna firma
Tomasz L. jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę na pół etatu z wynagrodzeniem miesięcznym w wysokości 900 zł. Od 1 sierpnia 2009 r. rozpoczął on dodatkowo prowadzenie działalności gospodarczej. Składki będzie opłacał od 30 proc. minimalnego wynagrodzenia (382,80 zł). W przedstawionej sytuacji składka na FP powinna być opłacona z tytułu umowy o pracę i prowadzenia działalności. Tomasz L. powinien poinformować pracodawcę, że musi on za niego opłacić składkę na FP za sierpień. Łączna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu umowy o pracę i działalności gospodarczej będzie bowiem wynosiła 1282,80 zł.
PRZYKŁAD: Składki na fundusz pracy od zlecenia z własnym pracownikiem
Aneta W. 16 marca 2009 r. wróciła do pracy po urlopie wychowawczym. Za okres od 1 kwietnia 2009 r. jej pracodawca jest zwolniony z obowiązku opłacania za nią składki na FP. Aneta W. zawarła też z własnym pracodawcą umowę zlecenia. Od przychodu uzyskiwanego z umowy zlecenia pracodawca będzie musiał naliczyć składkę na FP.



Składka na FGŚP

Do opłacania składek na FGŚP zobowiązani są (jeśli zatrudniają, zgodnie z przepisami polskiego prawa, co najmniej jedną osobę fizyczną w związku z prowadzoną na terytorium RP działalnością gospodarczą lub działalnością przedstawicielstwa):
● przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą wyłącznie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
● przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą również na terytorium innych państw członkowskich Unii Europejskiej lub Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym w odniesieniu do działalności prowadzonej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
● oddziały banków zagranicznych,
● oddziały instytucji kredytowych,
● oddziały zagranicznych zakładów ubezpieczeń,
● oddziały lub przedstawicielstwa przedsiębiorców zagranicznych.
Wymienione wyżej podmioty opłacają składki na FGŚP za:
● pracowników,
● osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę nakładczą,
● osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej, zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której, zgodnie kodeksem cywilnym, stosuje się przepisy dotyczące zlecenia,
● osoby wykonujące pracę zarobkową na podstawie innej niż stosunek pracy na rzecz pracodawcy będącego rolniczą spółdzielnią produkcyjną, spółdzielnią kółek rolniczych lub inną spółdzielnią zajmującą się produkcją rolną
– jeżeli z tego tytułu podlegają obowiązkowi ubezpieczeń emerytalnego i rentowych.
W odróżnieniu od składki na FP przy opłacaniu składki na FGŚP nie ma znaczenia wysokość wynagrodzenia, jakie otrzymuje np. pracownik czy też zleceniobiorca.
Składka na FGŚP wynosi 0,10 proc. podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Nie stosuje się jednak ograniczenia do 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy.



Zwolnienie z naliczania składki

Składek na FGŚP nie należy opłacać za małżonka pracodawcy. Pracodawcą, w myśl ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, są wymienieni wyżej przedsiębiorcy i oddziały m.in. banków. Zwolnienie z obowiązku opłacania składek dotyczy także dzieci własnych pracodawcy, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobionych, rodziców, macochy i ojczyma oraz osób przysposabiających, rodzeństwa, wnuków, dziadków, zięciów i synowych, bratowych, szwagierek i szwagrów oraz osób wykonujących pracę zarobkową w gospodarstwie domowym.
Do naliczania składki na FGŚP ma także zastosowanie omówione wyżej zwolnienie z opłacania składki na FP. Wobec tego pracodawca nie opłaca składek na FGŚP za pracowników wracających z urlopu macierzyńskiego, wychowawczego (dodatkowego urlopu macierzyńskiego, który będzie udzielany od 2010 roku) w okresie 36 miesięcy, począwszy od pierwszego miesiąca po powrocie z urlopu.
Od 1 lipca 2009 r. pracodawca nie opłaca składek na FGŚP przez 12 miesięcy, począwszy od pierwszego miesiąca po zawarciu umowy o pracę, za osoby zatrudnione, które ukończyły 50 rok życia i w okresie 30 dni przed zatrudnieniem pozostawały w ewidencji bezrobotnych powiatowego urzędu. Również od 1 lipca 2009 r. obowiązuje zasada (tak jak w przypadku składek na FP), że pracodawca opłaca składki na FGŚP wyłącznie za osoby, które nie osiągnęły wieku wynoszącego co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn.
PRZYKŁAD: Okres zwolnienia z opłacania składki na Fundusz Pracy
Pracownica korzystała z urlopu macierzyńskiego do 31 marca 2009 r. Od 1 kwietnia wróciła do pracy. W takiej sytuacji wyjątkowo (zgodnie z wyjaśnieniami ZUS) składka na FP nie powinna być naliczana od 1 kwietnia. Okres 36 miesięcy zwolnienia z opłacania składki na FP upłynie 31 marca 2012 r.
PRZYKŁAD: Sumowanie okresów zwolnienia z opłacania składki
Justyna L. 10 stycznia 2009 r. wróciła do pracy po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego. Od 1 marca do 15 czerwca 2009 r. korzystała z urlopu wychowawczego. Już poinformowała pracodawcę, że będzie składała wniosek o ten urlop na okres od 1 grudnia 2009 do 31 grudnia 2010 r. W przedstawionej sytuacji pracodawca jest zwolniony z opłacania za nią składki na FP i FGŚP za okres:
● od 1 do 28 lutego 2009 r. (jeden miesiąc),
● od 1 lipca do 30 listopada 2009 r. (pięć miesięcy),
● od 1 stycznia 2011 do 31 czerwca 2013 r. (30 miesięcy).
PRZYKŁAD: Składki za pracownika zatrudnionego na pół etatu
Spółka z o.o. zatrudnia na pół etatu pracownika. Jego wynagrodzenie wynosi 1 tys. zł miesięcznie. Pracownik złożył oświadczenie, iż umowa o pracę jest jego jedynym tytułem do ubezpieczeń. W takiej sytuacji pracodawca nie będzie naliczał za pracownika składki na FP, z uwagi że podstawa wymiaru składek jest niższa niż minimalne wynagrodzenie (1276 zł). Będzie natomiast musiał naliczyć składkę na FGŚP.
Podstawa prawna
● Art. 104, 104a, 105 ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 69, poz. 415 ze zm.).
● Art. 9, 9a, 10, 29 ustawy z 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz.U. nr 158, poz. 1121 ze zm.).
● Art. 1 pkt 75, art. 18 ustawy z 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2009 r. nr 6, poz. 33).