Często zatrudniane osoby mają dwa lub więcej tytułów do ubezpieczeń. Pracodawca może zawrzeć umowę zlecenia z osobą pozostającą już w stosunku pracy, a zleceniodawca kolejną umowę zlecenia z osobą wykonującą już taką umowę.
PRACOWNICY
Zleceniodawca, który zatrudnia osobę pozostającą z innym podmiotem w stosunku pracy, musi ustalić, jakie jest jej wynagrodzenie z umowy o pracę. Ma to wpływ na obowiązek opłacenia składek od umowy zlecenia. Jeśli wynagrodzenie pracownika z umowy o pracę jest równe co najmniej minimalnemu (w 2009 roku – 1276 zł, a dla pracownika w pierwszym roku 1020,80 zł), to z tytułu umowy zlecenia zawartej z innym podmiotem niż pracodawca ubezpieczenia emerytalne i rentowe są dobrowolne (znaczenie ma wynagrodzenie określone w umowie o pracę, a nie wynagrodzenie faktycznie wypłacone w danym miesiącu). Obowiązkowa jest wówczas tylko składka na ubezpieczenie zdrowotne. Gdy natomiast wynagrodzenie ze stosunku pracy jest niższe od minimalnego, to zleceniodawca będzie musiał opłacić składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, wypadkowe – gdy umowa będzie wykonywana w siedzibie lub miejscu prowadzenia działalności przez zleceniodawcę, oraz zdrowotne. Dobrowolne będzie tylko ubezpieczenie chorobowe.
Podkreślić trzeba, że przedstawiona wyżej zasada nie dotyczy emerytów i rencistów. Zleceniodawca zatrudniający (na podstawie umowy zawartej od 14 stycznia 2000 r.) osobę uprawnioną do emerytury lub renty, pozostającą z innym podmiotem w stosunku pracy, musi zgłosić zleceniobiorcę do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego (ubezpieczenia emerytalne i rentowe są dobrowolne). W takiej sytuacji nie ma znaczenia wysokość wynagrodzenia otrzymywanego z umowy o pracę.

Zawarcie kolejnej umowy zlecenia

Zatrudniając osobę na podstawie umowy zlecenia, która już taką umowę wykonuje, płatnik składek musi ustalić, czy chce ona podlegać z tytułu jej zawarcia ubezpieczeniom społecznym. Od decyzji zleceniobiorcy zależy bowiem, od której umowy składki na obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne i rentowe będą opłacane. Z tytułu wszystkich umów zleceniobiorca musi być natomiast zgłoszony do ubezpieczenia zdrowotnego.
W sytuacji równoczesnego wykonywana dwóch umów zleceń zleceniobiorca obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlega z pierwszej zawartej umowy, natomiast z drugiej umowy ubezpieczenia emerytalne i rentowe są dobrowolne. Oczywiście zawierając drugą umowę, zleceniobiorca może zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń i wskazać drugą umowę zlecenia, wówczas z pierwszej ubezpieczenia emerytalne i rentowe z obowiązkowych staną się dobrowolne, a obowiązkowe będzie tylko ubezpieczenie zdrowotne.
Zmiana tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń może nastąpić tylko na bieżąco. Warto także zapamiętać, że dokonując wyboru, z której umowy zleceniobiorca chce podlegać ubezpieczeniom, nie jest on ograniczony wysokością uzyskiwanego z tych umów przychodu.
Zleceniobiorca może również wykonywać dwie umowy zlecenia u tego samego zleceniodawcy. Wówczas także dokonuje wyboru, z której umowy chce podlegać obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Oczywiście w przypadku dwóch umów zleceń z tym samym zleceniodawcą inny musi być zakres prac, które mają być wykonywane na podstawie każdej z tych umów. Gdyby ich przedmiot był taki sam, ZUS mógłby zakwestionować podpisanie drugiej umowy i uznać, że została ona zawarta tylko po to, aby obniżyć podstawę wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne i rentowe.
UWAGA Tytuł do ubezpieczeń
Dokonując wyboru, z której umowy zleceniobiorca chce podlegać ubezpieczeniom, nie jest on ograniczony wysokością uzyskiwanego z tych umów przychodu
PRZYKŁAD: Nieważna wysokość przychodu z umowy o pracę
Mateusz K. ma ustalone prawo do emerytury i jednocześnie jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę na 1/3 etatu z wynagrodzeniem miesięcznym w wysokości 400 zł. Od 16 czerwca 2009 r. rozpoczął on równocześnie pracę na podstawie umowy zlecenia w innej spółce. Z umowy zlecenia podlega on obowiązkowo tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu z uwagi na pozostawanie z innym podmiotem w stosunku pracy.
PRZYKŁAD: Zawarcie drugiej umowy zlecenia
Dariusz K. jest od stycznia 2009 r. zatrudniony na podstawie umowy zlecenia. Zleceniodawca złożył druk ZUS ZUA i zgłosił go do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego. Od 1 lipca 2009 r. Dariusz K. zawarł w innej firmie drugą umowę zlecenia i poinformował zleceniodawcę, że chce podlegać z tego tytułu obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym. Dariusz K. musiał zawiadomić pierwszego zleceniobiorcę, iż od 1 lipca z wykonywanej umowy zlecenia będzie podlegał tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu. Płatnik złożył druk ZUS ZWUA i wyrejestrował go z tytułu umowy zlecenia ze wszystkich ubezpieczeń, do których został zgłoszony, oraz zgłosił go od 1 lipca 2009 r. na druku ZUS ZZA tylko do ubezpieczenia zdrowotnego.



Umowy zlecenia z samozatrudnionym

Przedsiębiorcy często zawierają z osobami prowadzącymi działalność gospodarczą umowy zlecenia. Wówczas obowiązek opłacenia składek od umowy zależy przede wszystkim od tego, czy przedmiot prowadzonej działalności zleceniobiorcy jest taki sam jak umowy oraz jak dla celów podatkowych traktowany jest przychód ze zlecenia.
Jeśli prowadzący działalność gospodarczą wykonuje równocześnie umowę zlecenia, skutki mogą być następujące:
● gdy umowa zlecenia jest wykonywana w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, tzn. przedmiot prowadzonej działalności jest taki sam jak przedmiot wykonywanej umowy zlecenia i dla celów podatkowych przychód z umowy jest traktowany jako przychód z działalności – wówczas umowa ta nie jest traktowana jako odrębny tytuł do ubezpieczeń (jedynym tytułem do ubezpieczeń jest prowadzona działalność, a z umowy zlecenia nie powinny być odprowadzane żadne składki),
● gdy umowa zlecenia jest wykonywana obok prowadzonej działalności gospodarczej, czyli przedmiot umowy jest inny niż przedmiot prowadzonej działalności gospodarczej i w zakresie podatkowym stanowi odrębne źródło przychodów – występuje zbieg tytułów do ubezpieczeń (umowa zlecenia stanowi wówczas odrębny tytuł do ubezpieczeń).

Zbieg tytułów

W przypadku zbiegu tytułów do ubezpieczeń zasady podlegania ubezpieczeniom są następujące: osoba prowadząca działalność gospodarczą, która równocześnie wykonuje umowę zlecenia, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlega z działalności, jeżeli z umowy zlecenia podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (a więc wypłacone w danym miesiącu wynagrodzenie) jest niższa od obowiązującej tę osobę najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących działalność gospodarczą. Najniższa podstawa wymiaru składek dla osób prowadzących działalność gospodarczą wynosi 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, ogłoszonego na dany rok (w 2009 r. 1915,80 zł). Natomiast dla osób, które spełniają wszystkie przesłanki do skorzystania z preferencyjnej podstawy wymiaru składek, podstawa wynosi 30 proc. minimalnego wynagrodzenia (w 2009 r. 382,80 zł).
Zatem umowa zlecenia może stanowić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń tylko wówczas, gdy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne jest równa co najmniej minimalnej podstawie z działalności. Gdy podstawa ta jest niższa, istnieje obowiązek ubezpieczeń z działalności, a z umowy zlecenia ubezpieczenia emerytalne i rentowe są dobrowolne. Obowiązkowa jest wówczas składka na ubezpieczenie zdrowotne. Zasady te dotyczą również osób mających ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy.
UWAGA Zbieg tytułów do ubezpieczeń
Umowa zlecenia może stanowić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń tylko wówczas, gdy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne jest równa co najmniej minimalnej podstawie z działalności



Kogo nie dotyczy ograniczenie

Powyższe ograniczenie dotyczące możliwości wyboru tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń ma zastosowanie tylko do osób prowadzących działalność gospodarczą na podstawie przepisów ustawy o działalności gospodarczej oraz innych przepisów szczególnych. Nie dotyczy ono wspólników spółek jawnych, komandytowych, partnerskich oraz jednoosobowego wspólnika spółki z o.o. Wobec tego wspólnik spółki jawnej, a także pozostali wspólnicy spółek wymienionych wyżej, którzy wykonują równocześnie umowę zlecenia, mają prawo wyboru tytułu do ubezpieczeń bez względu na wysokość wynagrodzenia uzyskiwanego z umowy zlecenia.
Przedstawione wyżej zasady dotyczące opłacania składek w przypadku równoczesnego prowadzenia działalności gospodarczej i wykonywania umowy zlecenia nie dotyczą osób mających ustalone prawo do emerytury lub renty innej niż z tytułu niezdolności do pracy. Emeryt, a także uprawniony do renty rodzinnej czy też rencista mundurowy, który wykonuje umowę zlecenia i prowadzi działalność gospodarczą, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlega wyłącznie z umowy zlecenia (bez względu na wysokość uzyskiwanego wynagrodzenia), a z działalności ubezpieczenia emerytalne i rentowe są dla niego dobrowolne. Z działalności obowiązkowa jest wyłącznie składka na ubezpieczenie zdrowotne.
PRZYKŁAD: Wybór umowy zlecenia jako tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń
Mirosław W. od 1 lipca 2009 r. wykonuje pracę na podstawie dwóch umów zlecenia. Pierwszą w firmie A z wynagrodzeniem miesięcznym w wysokości 500 zł oraz w firmie B z wynagrodzeniem w wysokości 1500 zł. Jako tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń może on wybrać umowę wykonywaną w firmie A albo B. Oczywiście z drugiej umowy obowiązkowo będzie podlegał tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu, a ubezpieczenia emerytalne i rentowe będą dla niego dobrowolne. Gdy do nich przystąpi, a umowa zlecenia będzie wykonywana w siedzibie lub miejscu prowadzenia działalności zleceniodawcy, będzie podlegał również ubezpieczeniu wypadkowemu.

Podstawa prawna
● Art. 9 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2007 r. nr 11, poz. 74 z późn. zm.).
● Art. 66, 82 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 164, poz. 1027 z późn. zm.).