Klasyfikowanie ZOZ na publiczne i niepubliczne jest nieprecyzyjne, bo często świadczą one usługi na podstawie kontraktu z NFZ. Powinno się więc uwzględniać wykonywanie przez nie zadań publicznych.
Istniejący podział zakładów opieki zdrowotnej na publiczne i niepubliczne będzie miał coraz mniejsze znaczenie. Jest także niespójny prawnie. Samorządy terytorialne (podmioty tworzące ZOZ) i sądy administracyjne, w wielu przypadkach stosując i interpretując przepisy prawne, doprowadzają do sytuacji kolizji norm ustawy o zakładach opieki zdrowotnej z innymi aktami prawnymi.
Wspomniany podział ZOZ dotyczy głównie sfery organizacyjnej i ekonomicznej. Publiczny zakład jest podmiotem podlegającym większym rygorom prawnym dotyczącym m.in. przekształcenia, utworzenia rady społecznej, sposobu finansowania.

Publiczne i niepubliczne

W art. 8 ust. 1 ustawy z 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. z 2007 r. nr 14, poz. 89 z późn. zm.) ustawodawca wskazał, że podmioty określone w pkt 1-3b, np. minister czy jednostka samorządu terytorialnego, mają możliwość założenia publicznego zakładu opieki zdrowotnej. Inne natomiast podmioty, np. fundacja, osoba prawna lub fizyczna, mogą założyć zakład niepubliczny.
Z kolei niepubliczny ZOZ może łatwiej przystosować się do zmieniających się warunków finansowania świadczeń zdrowotnych, obciążać klienta zewnętrznego opłatami, ale także jest płatnikiem podatku dochodowego (CIT).
Uchwała Sądu Najwyższego
Można powiedzieć, że taki podział nie budzi dużych kontrowersji, gdy sytuacja społeczno-gospodarcza jest stabilna. Jednak obecnie coraz więcej jednostek samorządu terytorialnego, widząc większe korzyści z istnienia zakładu niepublicznego, likwiduje nadzorowany przez siebie SP ZOZ i sama, jako osoba prawna lub przy udziale podmiotów trzecich, tworzy zakład niepubliczny. Powstały w ten sposób podmiot realizuje w zasadzie zadania zakładu publicznego. Warto w tym miejscu wskazać na uchwałę Sądu Najwyższego z 22 września 2004 r. sygn. I PZP 6/04 publ. OSNP 2005/1/1, która określa, że spółka z o.o. utworzona przez jednostkę samorządu terytorialnego ma w zakresie udzielania świadczeń zdrowotnych i promocji zdrowia status samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej, choćby działalność tę prowadziła przez wewnętrzną jednostkę organizacyjną nazwaną niepublicznym zakładem opieki zdrowotnej. Stanowisko to, wprawdzie różnie oceniane przez doktrynę, wskazuje jednak na istotę traktowania ZOZ z punktu widzenia wykonywanych przez niego zadań.



Prawo pacjenta

Jednak wyrok z 29 listopada 2006 r. Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie sygn. II SA/Sz 523/06 publ. LEX nr 296079 stanowi, że mieszkaniec powiatu ma prawo do korzystania z opieki zdrowotnej zapewnionej przez powiat, a zatem likwidacja jednostki organizacyjnej powiatu, jaką jest samodzielny publiczny szpital powiatowy, godzi w jego interes prawny rozumiany jako prawo do szerokiego dostępu do placówek opieki zdrowotnej.
Należy przy tym podkreślić, że rząd poprzez wprowadzenie tzw. planu B zachęca jednostki samorządu terytorialnego do tworzenia niepublicznych ZOZ w miejsce publicznych. Działanie to jednak jest obarczone pewnym ryzykiem w kontekście możliwości zanegowania uchwały likwidacyjnej przez sąd administracyjny (np. likwidacja SP ZOZ w Kluczborku i in.).

Skuteczne rozwiązanie

Wyjściem z sytuacji mogłoby być przyjęcie rozwiązania przedwojennego, unormowanego na podstawie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 22 marca 1928 r. o zakładach leczniczych (t.p. Dz.U. nr 38, poz. 382), w którym podmiot tworzący nie miał większego znaczenia, lecz to, czy zakład leczniczy realizował odpowiednie zadania publiczne (np. dotyczyło to szpitali fundacyjnych).
Prawo publiczności miało przede wszystkim charakter ekonomiczny. Oznaczało to, że szpital taki był zwolniony z podatków i opłat na cele państwowe lub związków komunalnych. Szpital posiadający prawo publiczności stawał się szpitalem publicznym.
Ważne
W klasyfikowaniu szpitali przed II wojną światową podmiot tworzący zakład leczniczy nie miał większego znaczenia, lecz to, czy realizował on odpowiednie zadania publiczne, dotyczyło np. szpitali fundacyjnych