Pracownik może uwolnić się od odpowiedzialności za szkodę w mieniu powierzonym, jeśli wykaże, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych.

Ciężar udowodnienia szkody w mieniu powierzonym i jej wysokość spoczywa na pracodawcy, a zmiana w tym zakresie na niekorzyść pracownika w drodze umowy jest niedopuszczalna. Tak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z 19 marca 1998 r., (I PKN 564/97, OSNAP 1999/5/162).
Niemniej, w razie powierzenia pracownikowi mienia z obowiązkiem zwrotu albo wyliczenia się, wystarczy wykazanie przez pracodawcę, że szkoda jest następstwem nierozliczenia się pracownika. Nie można obciążać obowiązkiem naprawienia szkody w postaci niedoboru pracownika dopóty, dopóki nie dokona się potrzebnych i sprawdzających wyliczeń (por. wyrok Sądu Najwyższego z 15 września 1978 r., IV PR 205/78).
Prawidłowe powierzenie mienia
Na pracodawcy ciąży także wykazanie prawidłowego przekazania mienia. Następuje to zwykle w drodze remanentu. Obowiązek przeprowadzenia remanentu zarówno początkowego, jak i końcowego jest obowiązkiem pracodawcy. Inwentaryzacja musi być sporządzona z natury, na podstawie stanu faktycznego, a sporządzenie jej na podstawie stanu ewidencyjnego (kartotekowego) jest niedopuszczalne. Obowiązkiem pracodawcy jest należyte zorganizowanie spisu remanentowego.
W stosunku do pracowników, którym mienie zostało powierzone z obowiązkiem wyliczenia się, domniemanie odpowiedzialności za powstałą szkodę zależy nie tylko od wykazania przez pracodawcę istnienia szkody oraz powierzenia mienia pracownikowi. Konieczne jest również wykazanie przez pracodawcę, że umożliwił on pracownikowi wyliczenie się z tego mienia (wyrok SN z 10 stycznia 1973 r., I PR 238/72).
Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Warszawie (wyrok z 9 lutego 2005 r., III APa 104/04), przeprowadzenie inwentaryzacji pod nieobecność pracownika, któremu powierzono mienie z obowiązkiem zwrotu lub wyliczenia się, którego nie zawiadomiono o terminie inwentaryzacji i przeprowadzenie spisu towarów z karty osobistej pracownika czy dokumentacji magazynowej, a nie spisu z natury w sensie fizycznym, skutkuje uznaniem takiej inwentaryzacji za nieprawidłową i niemogącą powodować odpowiedzialności materialnej pracownika w oparciu o art. 124 par. 1 k.p.
Potwierdzenie otrzymania towaru
Wykazanie, że mienie zostało powierzone, nastąpić może poprzez podpis pracownika złożony na pokwitowaniu odbioru od przewoźnika przesyłki (towaru). Generalnie forma potwierdzenia przez pracownika otrzymania towaru może być dowolna. Nie budzi też wątpliwości, że pobranie przez pracownika pieniędzy za towar należący do pracodawcy jest równoznaczne z ich powierzeniem pracownikowi odpowiedzialnemu materialnie. Takie przypadki określane są jako wtórne powierzenie mienia (zob. wyrok SN z 18 grudnia 2001 r., I PKN 757/00, Pr. Pracy 2002/11/32).
Wina domniemana
Przesłanką odpowiedzialności pracownika za szkodę w mieniu powierzonym jest wina, obowiązuje jednak domniemanie prawne, że szkoda powstała z winy pracownika. Pracodawca nie ma zatem obowiązku udowodnienia winy pracownika. Zgodnie z art. 124 par. 3 k.p. pracownik może jednak się uwolnić od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych.
Domniemanie prawne stanowi szczególnego rodzaju normę prawną, która składa się z przesłanki i wniosku domniemania. Ta norma nakazuje uznać, bez przeprowadzania dowodu, fakt określony we wniosku domniemania, jeżeli zostanie udowodniony fakt stanowiący przesłankę domniemania.
Przesłanką domniemania ustanowionego w art. 124 par. 3 k.p. jest powstanie szkody wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania przez pracownika zobowiązania zwrotu lub rozliczenia się z powierzonego mienia. Jeżeli ta przesłanka jest spełniona, art. 124 par. 3 k.p. nakazuje uznać, że naruszenie zobowiązania jest następstwem okoliczności zależnych od pracownika, a więc okoliczności przez niego zawinionych.
Ustalenie, że pracownik, któremu prawidłowo powierzono mienie, nie ponosi odpowiedzialności za stwierdzoną w nim szkodę jest możliwe tylko wtedy, gdy udowodni on, że wypełnił z należytą starannością wszystkie swoje obowiązki, albo że niewypełnienie obowiązków nie było przez niego zawinione lub nie pozostawało ze szkodą w związku przyczynowym.
PRZYKŁAD: WSPÓŁODPOWIEDZIALNOŚĆ PRACODAWCY
Spółka domagała się od zatrudnionego przez siebie kierownika sklepu odszkodowania za niedobór w mieniu powierzonym. Powierzenie mienia poprzedzone zostało inwentaryzacją, której wyników pozwany nie kwestionował. Mimo że w sklepie pracowały dwie osoby, umowa o wspólnej odpowiedzialności materialnej nie została zawarta. Po odejściu z pracy współpracownika, w czerwcu 2006 r., nie została przeprowadzona inwentaryzacja ani nie zawarto umowy o wspólnej odpowiedzialności materialnej z nowym pracownikiem. W magazynie przechowywane były też towary innej spółki. Inwentaryzacja z maja 2007 r. wykazała niedobór w kwocie dochodzonej przez pracodawcę. W takiej sytuacji sąd przyjął, że pozwany odpowiada za niedobór na podstawie art. 124 k.p. w 25 proc., a pracodawca w 75 proc. Sąd wykazał nieprawidłowości w działaniu pracodawcy w zakresie organizacji pracy (nieprzeprowadzenie przez 18 miesięcy inwentaryzacji, zgodę na składowanie we wspólnym magazynie towarów stanowiących własność dwóch firm, dopuszczenie do sytuacji, w której tylko pozwany był osobą odpowiedzialną materialnie). Zdaniem sądu do powstania niedoboru przyczynił się również pozwany, który godził się na zastępowanie go przez inne osoby, nie podejmował starań o sprawdzenie stanu powierzonego mu mienia i dopuścił do wymieszania w magazynie towarów dwóch firm.
Ważne!
Obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie pracownikowi odpowiednich warunków, które umożliwą zabezpieczenie powierzonego mu mienia
Pracownik może się bronić
Podstawą stwierdzenia, czy pracownik wypełniał z wymaganą starannością swe obowiązki, jest określenie ich zakresu (wyrok Sądu Najwyższego z 29 października 1981 r., IV PR 311/81, niepubl). Podstawowym obowiązkiem zakładu pracy jest zapewnienie pracownikowi odpowiednich warunków, które umożliwią zabezpieczenie mienia, które pracownikowi zostało powierzone z obowiązkiem wyliczenia się.
Andrzej Marek
gp@infor.pl
Podstawa prawna
■ Art. 124 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).