Rozbieżności w sprawie kształtu systemu ochrony zdrowia mogą uniemożliwić komercjalizację lub prywatyzację SP ZOZ. Może to doprowadzić do likwidacji najbardziej zadłużonych placówek.
Zmiana formy prawnej samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej może być jednym z etapów szerszego procesu zmian organizacyjnych prowadzących do utworzenia niepublicznego ZOZ na bazie mienia i pracowników SP ZOZ. Proces ten wciąż jednak wywołuje wiele problemów.
Podstawowe elementy procedury likwidacji SP ZOZ regulują przepisy art.: 36-36b, 43, 53a oraz 60 ustawy z 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. z 2007 r. nr 14, poz. 89 z późn. zm.). Są one jednak dosyć lakoniczne. Dopiero w praktyce okazuje się, że konieczna jest znajomość szerszego kontekstu prawnego.
Kompetencję do likwidacji SP ZOZ posiada podmiot, który go utworzył (art. 36). W przypadku jednostek samorządu terytorialnego jest to rada gminy, powiatu lub sejmik województwa. Akt o likwidacji ma w tym przypadku formę uchwały. Co istotne, nie może to być akt organu wykonawczego. W przypadku innych (niesamorządowych) SP ZOZ będzie to rozporządzenie właściwego organu administracji rządowej, uchwała senatu publicznej uczelni lub zarządzenie dyrektora Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego.
Szczególną uwagę należy poświęcić treści aktu o likwidacji, który powinien posiadać wszystkie elementy wskazane we wspomnianej ustawie. Uchybienia w tym zakresie mogą być bowiem podstawą do zakwestionowania go przez organy nadzoru (wojewodów) albo zaskarżania do sądu administracyjnego. Jest to dosyć prawdopodobne, ponieważ likwidacja SP ZOZ zazwyczaj powoduje niezadowolenie pacjentów i lokalnej władzy.
Jeżeli przyczyną likwidacji jest zła sytuacja ekonomiczna (co jest regułą), akt o likwidacji powinien zawierać:
• określenie SP ZOZ podlegającego likwidacji;
• oznaczenie dnia otwarcia likwidacji;
• określenie sposobu i trybu zadysponowania składnikami materialnymi i niematerialnymi;
• wskazanie podmiotu, który przejmie prawa i obowiązki likwidowanego SP ZOZ oraz określenie zakresu tych praw i obowiązków;
• oznaczenie dnia zakończenia czynności likwidacyjnych;
• sposób i formę zapewnienia osobom korzystającym z oznaczonych rodzajowo świadczeń zdrowotnych likwidowanego SP ZOZ dalsze, nieprzerwane udzielanie takich świadczeń, bez istotnego ograniczenia ich dostępności, warunków udzielania i jakości;
• termin zakończenia działalności SP ZOZ, nie wcześniej niż trzy miesiące od daty podjęcia (wydania) aktu o likwidacji.
Zobowiązania i należności SP ZOZ po jego likwidacji stają się zobowiązaniami i należnościami podmiotu tworzącego. Powinien on więc dokonać wcześniej analizy ekonomicznej i ocenić swoje możliwości dotyczące spłaty zadłużenia po SP ZOZ. Zbytni optymizm i niewystarczający okres przewidziany na likwidację może być bowiem przyczyną fiaska całego procesu. Podobnie majątek SP ZOZ po zaspokojeniu wierzytelności staje się własnością podmiotu tworzącego, który decyduje o jego przeznaczeniu.
Nieco mniej skomplikowane jest przygotowanie SP ZOZ do likwidacji, jeżeli nie jest to związane z jego złą sytuacją ekonomiczną (art. 36, 43 i 53a).
Projekt aktu o likwidacji wymaga wcześniejszej opinii:
• Właściwego wojewody (art. 43 ust. 2) - zajęcie stanowiska przez niego powinno nastąpić nie później niż w ciągu 14 dni od dnia doręczenia aktu.
• Właściwych organów gminy i powiatu, na terenie których zakład udziela świadczeń zdrowotnych, a także sejmiku województwa, jeśli zasięg działania zakładu obejmuje województwo lub jego znaczną część - termin ten, co do zasady wynosi 30 dni.
• Reprezentatywnych organizacji związkowych - art. 19 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. nr 79, poz. 854 z późn. zm.).
Termin przedstawienia opinii nie może być krótszy niż 30 dni. W tym przypadku nie chodzi o organizacje związkowe funkcjonujące w likwidowanym SP ZOZ. Opinie te nie mają charakteru wiążącego, są jednak obowiązkowe. Nieobowiązkowe jest natomiast zasięgnięcie opinii rady społecznej.
Akt o likwidacji podlega opublikowaniu. W przypadku uchwał organów jednostek samorządu terytorialnego w wojewódzkim dzienniku urzędowym.
Wspomniana ustawa nie przewiduje konieczności ustanawiania likwidatora SP ZOZ. Wszelkie czynności związane z likwidacją może wykonywać dotychczasowy kierownik placówki. Na ogół jednak likwidator jest wyznaczany. W tym zakresie obowiązują takie same zasady jak przy zatrudnianiu kierownika SP ZOZ. Należy jednak jednoznacznie określić zakres dodatkowych zadań likwidatora, np. złożenie wniosku o wykreślenie SP ZOZ z rejestrów, przekazać dokumentację medyczną pacjentów (do ZOZ przejmującego zadania albo do archiwum), zgłosić fakt likwidacji odpowiednim organom.
Ten etap likwidacji polega na wygaszaniu działalności SP ZOZ, w tym na zaspokajaniu wierzycieli (np. ze środków uzyskanych z kredytów), wyegzekwowaniu należności i sprzedaży zbędnego mienia.
Ostatnim etapem likwidacji SP ZOZ jest jego wykreślenie z rejestru ZOZ prowadzonego przez wojewodę (w niektórych przypadkach przez ministra zdrowia) oraz z KRS. Wniosek taki składa podmiot tworzący SP ZOZ lub osoba upoważniona, np. likwidator.