Niezdolność do pracy z powodu choroby usprawiedliwia nieobecność pracownika w pracy. Jeśli spełni on określone warunki, nie zostanie w tym czasie bez środków do życia. Może nabyć prawo do wynagrodzenia za czas choroby, a od 34. dnia niezdolności do pracy - do zasiłku chorobowego. Gdy po wyczerpaniu zasiłku nadal będzie niezdolny do pracy, powinien wystąpić do ZUS o świadczenie rehabilitacyjne.

Wynagrodzenie chorobowe
Za okres niezdolności od pracy z powodu choroby trwającej do 33 dni w ciągu roku kalendarzowego pracownikom przysługuje wynagrodzenie za czas choroby przewidziane w kodeksie pracy. Prawo do tego wynagrodzenia jest uprawnieniem wynikającym ze stosunku pracy, a nie z obowiązku ubezpieczenia społecznego. Jest ono finansowane ze środków pracodawcy.
Do wynagrodzenia za czas choroby należy stosować przedstawioną niżej zasadę wyczekiwania na zasiłek oraz wyjątki od niej. Oznacza to, że prawo do wynagrodzenia za czas choroby ma pracownik po upływie 30 dni pozostawania w stosunku pracy, chyba że należy do grupy osób, którym świadczenie to przysługuje od pierwszego dnia zatrudnienia.
Sumowanie dni choroby
Okres 33 dni niezdolności do pracy, za który przysługuje wynagrodzenie za czas choroby, ustala się, sumując poszczególne okresy niezdolności do pracy w roku kalendarzowym, nawet jeśli między nimi występują przerwy i jeśli pracownik w danym roku kalendarzowym był zatrudniony u więcej niż jednego pracodawcy.
W przypadku zmiany pracodawcy w ciągu roku kalendarzowego istotne jest podanie w świadectwie pracy liczby dni, za które wypłacono wynagrodzenie za czas choroby. Wyjaśnić trzeba, że pracodawca w świadectwie pracy nie podaje liczby dni, za które wypłacono zasiłek chorobowy.
Wysokość wynagrodzenia
Wynagrodzenie za czas choroby wypłaca się za każdy dzień niezdolności do pracy, nie wyłączając dni wolnych od pracy. Jego wysokość nie jest uzależniona od stażu pracy pracownika.
Za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną pracownik ma prawo do 80 proc. wynagrodzenia, chyba że obowiązujące u danego pracodawcy przepisy prawa pracy przewidują wyższe wynagrodzenie z tego tytułu. Natomiast prawo do 100-proc. wynagrodzenia ma pracownik, gdy niezdolność do pracy powstała wskutek:
  •  wypadku w drodze do pracy lub z pracy albo choroby przypadającej w czasie ciąży,
  •  poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz poddania się zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów.
Z powyższego wynika, że pracodawca ma możliwość przyznania swoim pracownikom prawa do wynagrodzenia za czas choroby wyższego niż 80 proc., może to więc być nawet wynagrodzenie wynoszące 100 proc. podstawy wymiaru. Wynagrodzenie w wysokości 80 proc. jest minimalne.
Gdy niezdolność do pracy powstała wskutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy albo choroby przypadającej w czasie ciąży, a pracownik jest zatrudniony w więcej niż jednym zakładzie pracy, to w każdym zakładzie oddzielnie będzie mu przysługiwało wynagrodzenie w wysokości 100 proc.
Wynagrodzenie za czas choroby oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego (przestawimy je niżej). Wynagrodzenie to nie przysługuje w przypadkach, w których pracownik nie ma prawa do zasiłku chorobowego.
PRZYKŁAD
UPRAWNIENI DO WYNAGRODZENIA ZA CZAS CHOROBY
Adam P. pracuje na podstawie umowy zlecenia od marca 2007 r. i został objęty dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. 10 października 2007 r. zachorował. Z uwagi że opłacał składkę na ubezpieczenie chorobowe przez wymagany od osób ubezpieczonych dobrowolnie okres 180 dni, otrzyma zasiłek chorobowy. Adam P. nie ma jednak prawa do wynagrodzenia za czas choroby przewidzianego w kodeksie pracy. Do takiego wynagrodzenia przez 33 dni niezdolności do pracy z powodu choroby w roku kalendarzowym mają prawo tylko pracownicy, osoby wykonujące pracę nakładczą i osoby odbywające służbę zastępczą.
PRZYKŁAD
DODATKOWE ZATRUDNIENIE PRACOWNIKA
Jan K. jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę od dwóch lat. W okresie od 4 do 17 czerwca 2007 r. (14 dni) był niezdolny do pracy z powodu choroby i za ten okres otrzymał wynagrodzenie z art. 92 kodeksu pracy. Jan K. chorował jeszcze w okresie od 9 do 21 lipca 2007 r. (13 dni) i za ten okres pracodawca też wypłacił mu wynagrodzenie za czas choroby. Od 1 sierpnia Jan K. podjął dodatkowe zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy u innego pracodawcy. W okresie od 3 do 17 września 2007 r. (15 dni) był niezdolny do pracy z powodu choroby. W analizowanej sytuacji u obu pracodawców będzie on miał prawo do wynagrodzenia za czas choroby za sześć dni (do okresu 33 dni niezdolności do pracy, w którym pracownik ma prawo do wynagrodzenia, wliczone zostają również okresy wypłaty tego wynagrodzenia przed podjęciem dodatkowego zatrudnienia). Od 9 września - od 34 dnia niezdolności do pracy w roku kalendarzowym Jan K. nabędzie prawo do zasiłku chorobowego u obu pracodawców.
Zasiłek chorobowy
Pracownik ma prawo do zasiłku chorobowego finansowanego ze środków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, począwszy od 34 dnia niezdolności do pracy w roku kalendarzowym. Zasiłek ten przysługuje z tytułu opłacania składki na ubezpieczenie chorobowe.
Zasadą jest, że zasiłek chorobowy można otrzymać dopiero po tzw. okresie wyczekiwania, czyli ściśle określonym okresie podlegania ubezpieczeniu chorobowemu. W przypadku pracowników podlegających temu ubezpieczeniu obowiązkowo, zasiłek przysługuje po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego. Od zasady tej są jednak wyjątki, które omówimy niżej.
PRZYKŁAD
WYPADEK PRZY PRACY
Anna P. uległa w pracy wypadkowi, który został zakwalifikowany jako wypadek przy pracy. W takiej sytuacji ubezpieczonej przysługuje od pierwszego dnia niezdolności do pracy zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego (niezależnie od okresu podlegania temu ubezpieczeniu). W takim przypadku pracownicy nie przysługuje wynagrodzenie finansowane przez pracodawcę, o którym mowa w art. 92 kodeksu pracy.
PRZYKŁAD
CHOROBA BEZ WYNAGRODZENIA
Tomasz K. od roku szukał pracy. Wcześniej nie wykonywał żadnej pracy zarobkowej. Tomasz K. dwa tygodnie po podpisaniu umowy przedstawił pracodawcy zaświadczenie lekarskie stwierdzające jego niezdolność do pracy z powodu choroby (zapalenia oskrzeli) przez okres dziesięciu dni. Z uwagi że prawo do wynagrodzenia za czas choroby przewidziane w art. 92 kodeksu pracy przysługuje dopiero po 30 dniach zatrudnienia, Tomasz K. go nie otrzyma. Jego nieobecność w pracy będzie natomiast usprawiedliwiona.
Zliczanie okresów ubezpieczenia
Warto wiedzieć, że tzw. dookres wyczekiwania zalicza się poprzednie okresy podlegania ubezpieczeniu chorobowemu zarówno obowiązkowo, jak i dobrowolnie, jeżeli przerwa między nimi nie przekroczyła 30 dni albo była spowodowana urlopem wychowawczym, bezpłatnym, albo odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego.
Do okresu wyczekiwania nie zalicza się natomiast okresu pozostawania zarejestrowanym jako bezrobotny (zarówno z prawem do zasiłku dla bezrobotnych, jak i bez tego prawa) po 31 grudnia 1998 r., gdyż bezrobotni nie podlegają ubezpieczeniu chorobowemu, okresu pobierania zasiłku chorobowego, zasiłku macierzyńskiego lub świadczenia rehabilitacyjnego, przysługujących za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia (np. rozwiązaniu umowy o pracę).
Okres niezdolności do pracy z powodu choroby, za który ubezpieczony nie ma prawa do zasiłku chorobowego lub wynagrodzenia określonego w art. 92 kodeksu pracy z powodu nieprzepracowania okresu wyczekiwania, przy ustalaniu okresu wyczekiwania traktuje się na równi z okresem ubezpieczenia chorobowego.
Zasiłek bez wyczekiwania
Jak wyżej zaznaczono, od zasady, że można otrzymać zasiłek chorobowy dopiero po upływie określonego okresu ubezpieczenia, są wyjątki. Od pierwszego dnia ubezpieczenia chorobowego prawo do zasiłku chorobowego przysługuje bowiem:
  •  absolwentom szkół lub szkół wyższych, którzy zostali objęci ubezpieczeniem chorobowym lub przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od dnia ukończenia szkoły lub uzyskania dyplomu ukończenia studiów wyższych,
  •  jeżeli niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy,
  •  ubezpieczonym obowiązkowo, którzy mają wcześniejszy co najmniej dziesięcioletni okres obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego,
  •  posłom i senatorom, którzy przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od ukończenia kadencji.
ZUS wyjaśnił, że termin 90 dni w przypadku absolwentów należy liczyć od daty podanej w świadectwie, a w przypadku absolwentów szkół wyższych - od dnia złożenia egzaminu dyplomowego.
Prawo do zasiłku chorobowego bez okresu wyczekiwania z uwagi na posiadanie co najmniej dziesięcioletniego okresu ubezpieczenia mają tylko osoby podlegające ubezpieczeniu chorobowemu obowiązkowo i pod warunkiem, że okres ten był okresem obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego. Do dziesiecioletniego okresu ubezpieczenia zalicza się także okresy obowiązkowego ubezpieczenia społecznego przed 1 stycznia 1999 r., które uprawniało do świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, niezależnie od tego, jak długo trwały przerwy między okresami ubezpieczenia. Nie uwzględnia się natomiast okresu urlopu wychowawczego i bezpłatnego.
Przełom roku
Szczegółowe zasady wypłaty wynagrodzenia za czas choroby i zasiłku chorobowego obowiązują, gdy nieprzerwana niezdolność do pracy z powodu choroby przypadnie na przełomie roku kalendarzowego.
ZUS wyjaśnił, że jeżeli nieprzerwana niezdolność do pracy przypadnie na przełomie roku kalendarzowego, a w dniu 31 grudnia pracownik będzie miał prawo do wynagrodzenia za czas choroby, to od 1 stycznia pracownikowi temu nadal będzie przysługiwało wynagrodzenie (okres 33 dni, za który w nowym roku przysługuje wynagrodzenie, powinien być liczony od 1 stycznia). Jeśli natomiast 31 grudnia pracownik ma prawo do zasiłku chorobowego, to od 1 stycznia przysługuje mu nadal zasiłek chorobowy za cały okres nieprzerwanej niezdolności do pracy.
Okres zasiłkowy
Okres pobierania zasiłku chorobowego - tzw. okres zasiłkowy - wynosi maksymalnie 182 dni, a jeżeli niezdolność do pracy spowodowana jest gruźlicą - 270 dni. Do okresu zasiłkowego wlicza się wszystkie okresy nieprzerwanej niezdolności do pracy, jak również okresy niemożności wykonywania pracy z przyczyn określonych w ustawie o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, m.in. z powodu przebywania w stacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego w celu leczenia uzależnienia alkoholowego, a także poprzedniej niezdolności do pracy, spowodowanej tą samą chorobą, jeżeli przerwa pomiędzy ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej niezdolności do pracy nie przekraczała 60 dni. ZUS wyjaśnił, że w razie wątpliwości czy w przerwie w niezdolności do pracy spowodowanej tą samą chorobą, trwającej ponad 60 dni, ubezpieczony odzyskał zdolność do pracy, należy zasięgnąć opinii lekarza leczącego. Jeżeli z opinii lekarza wynika, że między okresami orzeczonych niezdolności do pracy ubezpieczony nie odzyskał zdolności do pracy, okresy niezdolności przypadające przed przerwą i po przerwie zlicza się do jednego okresu zasiłkowego.
Do okresu zasiłkowego nie wlicza się:
  •  okresu niezdolności do pracy przypadającego w okresach wyczekiwania na prawo do zasiłku,
  •  okresów niezdolności do pracy, w których wynagrodzenie, zasiłek nie przysługuje, przypadających w czasie: urlopu bezpłatnego, wychowawczego, tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności, z wyjątkiem przypadków, w których prawo do zasiłku wynika z ubezpieczenia chorobowego osób wykonujących odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania.
Warto wiedzieć, że jeżeli niezdolność do pracy spowodowana gruźlicą wystąpiła bezpośrednio po niezdolności spowodowanej innymi przyczynami, okresy tych niezdolności zlicza się i prawo do zasiłku przysługuje przez łączny okres do 270 dni.
PRZYKŁAD
UWZGLĘDNIENIE POPRZEDNIEGO UBEZPIECZENIA
Adam Z. był zatrudniony na podstawie umowy zlecenia przez pół roku. Z umowy tej był zgłoszony do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Po tygodniu od jej rozwiązania były zleceniodawca zawarł z Adamem Z. umowę o pracę. Adam Z. zachorował po trzech tygodniach od zawarcia umowy. Adam Z. nabędzie prawo do zasiłku chorobowego (w 2007 roku miał wypłacone wynagrodzenie za czas choroby za 33 dni przez pracodawcę, z którym pozostawał w stosunku pracy przed zawarciem umowy zlecenia). Do okresu wyczekiwania - 30 dni ubezpieczenia zostanie bowiem zaliczony poprzedni okres ubezpieczenia na podstawie umowy zlecenia. Przerwa między rozwiązaniem umowy zlecenia a zawarciem umowy o pracę nie była dłuższa niż 30 dni.
PRZYKŁAD
WYPADEK W DRODZE DO PRACY
Jolanta K. przez pół roku szukała pracy. U poprzedniego pracodawcy korzystała ze zwolnienia od pracy z powodu choroby przez 20 dni. Trzeciego dnia od zawarcia umowy uległa, jadąc do pracy, wypadkowi. Wypadek ten został zakwalifikowany jako wypadek w drodze do pracy. Lekarz uznał ją za niezdolną do pracy przez 30 dni. W przedstawionej sytuacji Jolanta K. mimo tak krótkiego okresu zatrudniania - podlegania ubezpieczeniu chorobowemu nabędzie prawo do wynagrodzenia za czas choroby przez 13 dni i zasiłku chorobowego przez 17 dni (od 34 dnia niezdolności do pracy z powodu choroby w roku kalendarzowym ubezpieczonemu przysługuje zasiłek). Osobom, które uległy wypadkowi w drodze do pracy, wymienione świadczenia przysługują od pierwszego dnia zatrudnienia (ubezpieczenia). W takiej sytuacji nie obowiązuje okres wyczekiwania na wynagrodzenie, zasiłek chorobowy.
PRZYKŁAD
SUMOWANIE OKRESU POBIERANIA WYNAGRODZENIA I ZASIŁKU
Anna L. zatrudniona od dwóch lat na podstawie umowy o pracę zaszła w ciążę. Z powodu komplikacji musiała leżeć w szpitalu. Po wypisie ze szpitala lekarz nie pozwolił jej na powrót do pracy i do dnia porodu bez dnia przerwy wystawiał jej zaświadczenia lekarskie o niezdolności do pracy. Przez pierwsze 33 dni niezdolności do pracy pracodawca wypłacał Annie K. wynagrodzenie chorobowe. Od 34 dnia niezdolności był płatnikiem zasiłku chorobowego. Wypłacał go przez 149 dni (182 dni - 33 dni). Okresy niezdolności do pracy z uwagi na brak między nimi przerwy zostały zliczone do jednego okresu zasiłkowego. Po wykorzystaniu okresu, za który przysługuje zasiłek chorobowy, Anna K. musiała wystąpić do ZUS z wnioskiem o świadczenie rehabilitacyjne.
CHOROBA BEZ ZASIŁKU
Zasiłek chorobowy nie przysługuje:
  •  za okresy niezdolności do pracy, w których pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia,
  •  za okresy niezdolności do pracy przypadającej w czasie urlopu bezpłatnego, wychowawczego, tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności, z wyjątkiem przypadków, w których prawo do zasiłku wynika z ubezpieczenia chorobowego osób wykonujących odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,
  •  pracownikowi odsuniętemu od pracy na podstawie decyzji z powodu podejrzenia o nosicielstwo zarazków choroby zakaźnej, jeżeli nie podjął proponowanej mu przez pracodawcę innej pracy niezabronionej takim osobom, odpowiadającej jego kwalifikacjom zawodowym lub którą może wykonywać po uprzednim przeszkoleniu,
  •  za cały okres niezdolności do pracy, jeżeli niezdolność ta spowodowana została w wyniku umyślnego przestępstwa lub wykroczenia popełnionego przez tego ubezpieczonego,
  •  gdy niezdolność do pracy spowodowana została nadużyciem alkoholu - za okres pierwszych pięciu dni tej niezdolności,
  •  w przypadku wykonywania w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracy zarobkowej lub wykorzystywania zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z celem - za cały okres tego zwolnienia,
  •  gdy zaświadczenie lekarskie zostało sfałszowane.
Wysokość zasiłku
Miesięczny zasiłek chorobowy wynosi 80 proc. podstawy wymiaru zasiłku (jak ustalić tę podstawę, piszemy na str. A8). Za okres pobytu w szpitalu pracownik dostanie jednak tylko 70 proc. podstawy wymiaru. Gdy niezdolność do pracy przypada w okresie ciąży, powstała wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów albo wskutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy (także za okres pobytu w szpitalu), zasiłek wynosi 100 proc. podstawy wymiaru.
Pracownik ma obowiązek dostarczenia pracodawcy zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego okres niezdolności do pracy w ciągu siedmiu dni od daty jego otrzymania. Przy ustalaniu terminu siedmiu dni nie uwzględnia się dnia, w którym otrzymał on zaświadczenie lekarskie.
W razie niedopełnienia przez pracownika powyższego obowiązku nastąpi obniżenie o 25 proc. wysokości zasiłku za okres od ósmego dnia orzeczonej niezdolności do pracy do dnia dostarczenia zaświadczenia lekarskiego. Sankcja ta nie zostanie zastosowana jedynie w przypadku, gdy zaświadczenie nie zostało doręczone w siedmiodniowym terminie z przyczyn niezależnych od pracownika.
Gdy zaświadczenie lekarskie obejmuje okres, za który najpierw przysługuje wynagrodzenie chorobowe przewidziane w art. 92 k.p., a potem zasiłek chorobowy, obniżenie wysokości świadczenia za nieterminowe dostarczenie zaświadczenia lekarskiego dotyczy tylko zasiłku chorobowego.
Świadczenie rehabilitacyjne
Świadczenie rehabilitacyjne może uzyskać pracownik, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie przez niego zdolności do pracy. Świadczenie rehabilitacyjne umożliwia więc dokończenie leczenia, zapewniając choremu środki utrzymania w okresie dalszej kuracji lub rehabilitacji leczniczej.
Czas pobierania świadczenia
Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje przez czas niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, nie dłużej jednak niż przez dwanaście miesięcy. Przyznawane jest bezpośrednio po zakończeniu okresu pobierania zasiłku chorobowego. Może ono zostać od razu przyznane na maksymalny okres albo na krótszy czas, np. na cztery miesiące, a następnie przedłużane do wyczerpania maksymalnego limitu. W przypadku przyznania świadczenia na okresy miesięczne, przyjmuje się, że każdy miesiąc ma 30 dni.
Orzekanie o niezdolności do pracy
O stanie zdrowia uzasadniającym przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego orzeka lekarz orzecznik oddziału ZUS właściwego ze względu na miejsce zamieszkania ubezpieczonego albo komisja lekarska ZUS. Komisja wydaje orzeczenie będące podstawą wydania decyzji w sprawie świadczenia rehabilitacyjnego w przypadku wniesienia przez pracownika sprzeciwu od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS albo zgłoszenia przez prezesa ZUS zarzutu wadliwości takiego orzeczenia.
Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje także ubezpieczonemu, który po wykorzystaniu okresu zasiłkowego został skierowany na badanie przez lekarza orzecznika ZUS w celu przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy, a lekarz ten orzekł, że rokuje on odzyskanie zdolności do pracy.
Wysokość świadczenia
Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje za każdy dzień niezdolności do pracy, nie wyłączając dni wolnych od pracy, i wynosi:
  •  90 proc. podstawy wymiaru zasiłku chorobowego za okres pierwszych trzech miesięcy (90 dni),
  •  75 proc. podstawy wymiaru zasiłku chorobowego za pozostały okres,
  •  100 proc. podstawy wymiaru zasiłku chorobowego - jeżeli niezdolność do pracy przypada w okresie ciąży.
Z powyższego wynika, że wysokość świadczenia rehabilitacyjnego, gdy niezdolność do pracy nie przypada w okresie ciąży, uzależniona jest od okresu jego pobierania. Dokumentem do wypłaty świadczenia rehabilitacyjnego w wysokości 100 proc. podstawy jego wymiaru jest zaświadczenie lekarskie stwierdzające stan ciąży.
Dla celów obliczenia świadczenia rehabilitacyjnego podstawa wymiaru zasiłku chorobowego przyjęta do obliczenia tego świadczenia podlega waloryzacji od pierwszego dnia okresu, na który świadczenie zostało przyznane.
Zasiłek opiekuńczy
Zdarza się, że nie pracownik, ale członkowie jego najbliższej rodziny chorują i musi on zapewnić im opiekę. Gdy zajdzie taka sytuacja, może on być przez jakiś czas zwolniony od wykonywania pracy i otrzymywać w tym czasie zasiłek opiekuńczy.
PRZYKŁAD
SPRZECIW OD ORZECZENIA
Joanna K. z powodu choroby była niezdolna do pracy i otrzymała wynagrodzenie za czas choroby i zasiłek chorobowy przez maksymalny okres - 182 dni. Przed upływem okresu zasiłkowego wystąpiła o świadczenie rehabilitacyjne. ZUS skierował ją na badania do lekarza orzecznika ZUS w celu wydania orzeczenia w przedmiocie oceny niezdolności do pracy. Z uwagi, że Joanna K. otrzymała niekorzystne dla siebie orzeczenie, chce się odwołać. Joanna K. będzie mogła wnieść sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS, w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego orzeczenia. Sprzeciw musi złożyć za pośrednictwem jednostki organizacyjnej ZUS właściwej ze względu na jej miejsce zamieszkania. Joanna K. musi zastosować się do 14-dniowego terminu, gdyż po jego upływie komisja go nie rozpatrzy. Tylko w uzasadnionych przypadkach ZUS, na wniosek osoby zainteresowanej, może przywrócić termin na wniesienie sprzeciwu.
BRAK PRAWA DO ŚWIADCZENIA REHABILITACYJNEGO
Świadczenie rehabilitacyjne nie przysługuje:
  •  osobie uprawnionej do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego lub do świadczenia przedemerytalnego oraz do urlopu dla poratowania zdrowia, udzielonego na podstawie odrębnych przepisów,
  •  za okresy niezdolności do pracy, w których pracownik ma prawo do wynagrodzenia,
  •  za okresy niezdolności do pracy przypadającej w czasie: urlopu bezpłatnego, wychowawczego, tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności, z wyjątkiem przypadków, w których prawo do zasiłku wynika z ubezpieczenia chorobowego osób wykonujących odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,
  •  za cały okres niezdolności do pracy, jeżeli niezdolność ta spowodowana została w wyniku umyślnego przestępstwa lub wykroczenia popełnionego przez ubezpieczonego,
  •  gdy pracownik w okresie orzeczonej niezdolności do pracy wykonuje pracę zarobkową lub wykorzystuje zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia,
  •  gdy zaświadczenie lekarskie zostało sfałszowane.
PRZYKŁAD
GDY RODZICE DZIECKA NIE SĄ MAŁŻEŃSTWEM
Adam P. nie jest mężem matki (Anny K.) jego dziecka. Jednak od czasu urodzenia dziecka mieszkają oni razem i prowadzą wspólne gospodarstwo domowe. Ich córka ma dwa latka. Anna K. nie pracuje zawodowo - stale zajmuje się dzieckiem, a Adam P. jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę. Anna K. musi pójść na operację do szpitala. W analizowanej sytuacji Adam P. jako pracownik będzie mógł skorzystać ze zwolnienia od pracy i zasiłku opiekuńczego. ZUS doprecyzowując przepisy wyjaśnił bowiem, że prawo do zasiłku opiekuńczego z tytułu opieki nad zdrowym dzieckiem w wieku do ośmiu lat przysługuje także rodzicom niepozostającym w formalnym związku małżeńskim, lecz pozostającym we wspólnym gospodarstwie domowym.
Opieka nad dzieckiem
Pracownik może otrzymać zasiłek opiekuńczy zarówno wtedy, gdy musi zaopiekować się zdrowym, jak i chorym dzieckiem. Warto wiedzieć, że zasiłek ten przysługuje nie tylko wtedy, gdy opieki wymaga jego własne dziecko, ale także, gdy będzie ją sprawował nad dzieckiem małżonka, przysposobionym albo obcym, przyjętym na wychowanie i utrzymanie.
Za opiekę nad zdrowym dzieckiem zasiłek przysługuje do ukończenia przez dziecko ośmiu lat i tylko wtedy, gdy zaistnieje jedna z poniższych sytuacji:
  •  nieprzewidziane zamknięcie żłobka, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza,
  •  poród lub choroba małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi sprawowanie opieki,
  •  pobyt małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej.
Uważa się, że zamknięcie placówki (żłobka, przedszkola, szkoły) jest nieprzewidziane, gdy pracownik zostanie o tym powiadomiony w terminie krótszym niż siedem dni przed dniem ich zamknięcia.
Z kolei za opiekę nad chorym dzieckiem zasiłek opiekuńczy przysługuje do ukończenia przez nie 14 lat. Do osiągnięcia tego wieku nie wymaga się spełnienia dodatkowych warunków. Natomiast, gdy dziecko ukończy 14 lat, warunkiem otrzymania przez pracownika zasiłku jest pozostawanie z nim we wspólnym gospodarstwie domowym w okresie sprawowania opieki.
O zasiłek opiekuńczy może ubiegać się zarówno matka, jak i ojciec dziecka. Jednak otrzyma go ten z rodziców, który wystąpi z wnioskiem o jego wypłatę za dany okres.
Opieka nad małżonkiem, rodzicem
Ze zwolnienia od wykonywania pracy i z prawa do zasiłku opiekuńczego może skorzystać także pracownik, który musi zaopiekować się innym niż dziecko chorym członkiem rodziny, tj. małżonkiem, rodzicami, teściami, dziadkami, wnukami, rodzeństwem.
Wyjaśnić trzeba, że wymienione wyżej osoby zostaną uznane za członków rodziny, za opiekę nad którymi przysługuje zasiłek opiekuńczy, jeżeli będą pozostawały we wspólnym gospodarstwie domowym z pracownikiem w okresie sprawowania opieki. Warunek pozostawania we wspólnym gospodarstwie domowym jest spełniony także wówczas, gdy pracownik pozostaje w tym gospodarstwie z chorym członkiem rodziny tylko przez okres choroby.
Bez prawa do zasiłku
Zasiłku opiekuńczego nie otrzyma pracownik, gdy poza nim są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, mogący zapewnić opiekę dziecku lub innemu choremu członkowi rodziny. Nie dotyczy to jednak opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem w wieku do dwóch lat. ZUS wyjaśnił, że za członka rodziny pozostającego we wspólnym gospodarstwie domowym mogącego zapewnić opiekę nie uważa się:
  •  osoby całkowicie niezdolnej do pracy,
  •  osoby chorej,
  •  osoby, która ze względu na wiek jest niesprawna fizycznie lub psychicznie,
  •  osoby prowadzącej gospodarstwo rolne,
  •  pracownika odpoczywającego po pracy na nocnej zmianie,
  •  osoby prowadzącej działalność pozarolniczą, która nie może regulować swojego czasu pracy w sposób dowolny (ma ustalone godziny pracy),
  •  osoby niezobowiązanej do sprawowania opieki na podstawie przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli odmawia ona sprawowania opieki.
Warto też zapamiętać, że zasiłku opiekuńczego nie otrzyma pracownik, który:
  •  w okresie, w którym powinien sprawować opiekę, wykonuje pracę zarobkową lub wykorzystuje zwolnienie od pracy w celu sprawowania opieki niezgodnie z jego celem,
  •  sfałszował zaświadczenie lekarskie,
  •  przebywa na urlopie bezpłatnym, wychowawczym.
Liczba dni zasiłkowych
Pracownik może sprawować opiekę i otrzymywać z tego powodu zasiłek opiekuńczy tylko przez określoną liczbę dni w roku kalendarzowym. Zasiłek przysługuje przez:
  •  60 dni - gdy opieka jest sprawowana nad dzieckiem zdrowym w wieku do ośmiu lat albo nad dzieckiem chorym w wieku do 14 lat,
  •  14 dni - gdy jest sprawowana nad chorym dzieckiem w wieku ponad 14 lat, małżonkiem, rodzicami, teściami, dziadkami, wnukami, rodzeństwem.
Przy ustalaniu liczby dni zasiłkowych trzeba pamiętać jeszcze o jednym ograniczeniu - łączny okres wypłaty zasiłku opiekuńczego z tytułu opieki nad dziećmi zdrowymi, chorymi i innymi członkami rodziny, niezależnie od liczby członków rodziny uprawnionych do zasiłku opiekuńczego oraz bez względu na liczbę dzieci i innych członków rodziny wymagających opieki, nie może przekroczyć w roku kalendarzowym 60 dni.
Miesięczny zasiłek opiekuńczy wynosi 80 proc. podstawy wymiaru zasiłku.
PRZYKŁAD
ZASIŁEK OPIEKUŃCZY DLA PRACUJĄCYCH NA ZMIANY
Anna K. zatrudniona na podstawie umowy o pracę pracuje w godzinach 8-16. Jej mąż Piotr również zatrudniony na podstawie umowy o pracę, pracuje na dwie zmiany. Anna K. z powodu wypadku znalazła się w szpitalu. Ich czteroletni syn chodzi do przedszkola. W przedstawionej sytuacji Piotr otrzyma zasiłek opiekuńczy za te dni, w których miał pracować na drugą zmianę, gdyż w te dni jego dziecko, które nie przekroczyło ośmiu lat, pozostawałoby bez opieki z powodu przebywania Anny K. w szpitalu.
PRZYKŁAD
ROCZNY LIMIT DNI ZASIŁKOWYCH
Beata L. zatrudniona na podstawie umowy o pracę musiała w lipcu przez 14 dni zaopiekować się chorą matką, która pozostawała z nią w tym czasie we wspólnym gospodarstwie domowym. Beata L. jest jedynaczką i nikt inny nie mógł zapewnić jej matce opieki. Za okres sprawowania opieki Beata L. otrzymała zasiłek opiekuńczy. We wrześniu pracownica otrzymała zasiłek opiekuńczy za 30 dni, gdyż sprawowała opiekę nad swoim dwuletnim chorym synem. Z kolei z 10-dniowego zasiłku opiekuńczego z powodu choroby dziesięcioletniej córki korzystał jej mąż Tomasz T. Gdy ponownie zachorował ich syn Beata L. wystąpiła o wypłatę zasiłku za 14 dni. Beata L. otrzyma zasiłek opiekuńczy tylko za sześć dni, gdyż roczny limit dni, za który może zostać wypłacony zasiłek (bez względu na to, że zasiłek przysługiwał na dwoje dzieci i matkę Beaty L. oraz że do zasiłku była uprawniona ona i jej mąż) wynosi 60 dni w roku kalendarzowym.
PRZYKŁAD
ZASIŁEK OBLICZONY OD PRZECIĘTNEGO WYNAGRODZENIA
Anna K. pracuje od dwóch lat na podstawie umowy o pracę u tego samego pracodawcy. 17 września 2007 r. zachorowała. W 2007 roku wykorzystała już 33 dni niezdolności do pracy, za które przysługiwało jej wynagrodzenie za czas choroby z kodeksu pracy. Do obliczenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego trzeba przyjąć wynagrodzenie z okresu od 1 września 2006 do 31 sierpnia 2007 r. i podzielić je przez 12, czyli przez liczbę miesięcy, w których zostało ono osiągnięte.
Podstawa wymiaru świadczeń
Wysokość wynagrodzenia za czas choroby, zasiłku chorobowego i opiekuńczego oraz świadczenia rehabilitacyjnego stanowi określony procent podstawy wymiaru. Podstawa ta to przeciętne miesięczne wynagrodzenie pracownika ze ściśle określonego okresu. Szczegółowo zasady ustalania podstawy wymiaru wymienionych świadczeń omówiliśmy w Tygodniku Prawa Pracy w Gazecie Prawnej nr 100/2007. Dziś wymienimy tylko podstawowe.
Nieprzerwane ubezpieczenie
Podstawę wymiaru wymienionych wyżej świadczeń ustala się z uwzględnieniem wynagrodzenia uzyskanego u pracodawcy w okresie nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, w trakcie którego powstała niezdolność do pracy. Zatem obliczając podstawę wymiaru nie przyjmuje się wynagrodzenia uzyskanego przez pracownika u poprzedniego pracodawcy, nawet jeśli między okresem zatrudnienia u poprzedniego i obecnego pracodawcy nie było żadnej przerwy. Gdy jednak pracownik jest zatrudniony bez przerwy u tego samego pracodawcy na podstawie kolejno po sobie następujących umów o pracę, wynagrodzenie wypłacone z tych umów sumuje się przy obliczaniu podstawy wymiaru. Nie traktuje się jako przerwy w ubezpieczeniu przerwy między umowami przypadającej na dzień ustawowo wolny od pracy.
Wynagrodzenie z 12 miesięcy
Wynagrodzenie za czas choroby, zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek opiekuńczy wypłaca się za każdy dzień niezdolności do pracy, nie wyłączając dni wolnych od pracy. Podstawę wymiaru wymienionych świadczeń za jeden dzień niezdolności do pracy stanowi 1/30 część wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru.
Zasadą jest, że podstawę wymiaru omawianych świadczeń stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Zdarzają się jednak sytuacje, że pracownik musi i może skorzystać z zasiłku przed upływem 12 miesięcy ubezpieczenia albo przed upływem miesiąca.
Jeżeli niezdolność do pracy powstanie przed upływem 12 miesięcy ubezpieczenia, to podstawę wymiaru zasiłku stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie za pełne miesiące kalendarzowe zatrudnienia (ubezpieczenia). Gdy natomiast pracownik nie zdążył przepracować nawet miesiąca, np. z powodu wypadku w drodze do pracy, podstawę wymiaru zasiłku stanowi wynagrodzenie, które pracownik osiągnąłby, gdyby pracował pełny miesiąc kalendarzowy. Zasady, jak je ustalić zależą od tego, czy pracownik otrzymywał wynagrodzenie stałe, czy też zmienne. Gdy wynagrodzenie jest stałe, podstawę wymiaru stanowi wynagrodzenie miesięczne określone w umowie o pracę lub w innym akcie, na podstawie którego powstał stosunek pracy. Jeśli wynagrodzenie jest zmienne, podstawę wymiaru stanowi wynagrodzenie, które pracownik osiągnąłby, gdyby pracował pełny miesiąc kalendarzowy. Wynagrodzenie to ustala się:
  •  poprzez podzielenie wynagrodzenia osiągniętego za przepracowane dni robocze przez liczbę dni, w których zostało ono osiągnięte i pomnożenie przez liczbę dni, które pracownik był obowiązany przepracować w danym miesiącu - jeżeli przepracował choćby jeden dzień,
  •  przyjmując kwotę zmiennych składników wynagrodzenia w przeciętnej miesięcznej wysokości wypłaconej za ten miesiąc pracownikom zatrudnionym na takim samym lub podobnym stanowisku u pracodawcy, u którego przysługuje zasiłek chorobowy - jeżeli pracownik nie osiągnął żadnego wynagrodzenia.
Kwota wynagrodzenia
Za wynagrodzenie uwzględniane w podstawie wymiaru omawianych świadczeń uważa się przychód pracownika stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenia: emerytalne, rentowe, chorobowe finansowanych ze środków pracownika.
Pracownik finansuje połowę składki na ubezpieczenie emerytalne (9,76 proc. przychodu), część składki na ubezpieczenie rentowe (od lipca 2007 r. - 3,5 proc., a od stycznia 2008 r. 1,5 proc.) oraz całą składkę na ubezpieczenie chorobowe (2,45 proc. przychodu). Zatem w celu obliczenia podstawy wymiaru zasiłku przychód pracownika z poszczególnych miesięcy trzeba pomniejszyć o kwotę faktycznie potrąconych przez pracodawcę składek. Z uwagi, że po przekroczeniu kwoty odpowiadającej 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy (w roku 2007 wynosi ono 78 480 zł) nie będą opłacane składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, w określonych miesiącach przychód trzeba będzie pomniejszyć nie o 15,71 proc., ale tylko o 2,45 proc.
PRZYKŁAD
UWZGLĘDNIENIE W PODSTAWIE ZASIŁKU PREMII
Tomasz G. zatrudniony na podstawie umowy o pracę od 1 stycznia 2007 r. otrzymuje wynagrodzenie zasadnicze i premię kwartalną. 24 września 2007 r. uległ wypadkowi w drodze do pracy i był na zwolnieniu lekarskim do 22 października 2007 r. Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego będzie stanowiło przeciętne miesięczne wynagrodzenie za pełne miesiące kalendarzowe zatrudnienia (ubezpieczenia), tj. z miesięcy od stycznia do sierpnia 2007 r. Z uwagi, że w regulaminie obowiązującym u pracodawcy Tomasza G. postanowiono, że gdy niezdolność do pracy trwa powyżej 14 dni, premia jest zmniejszana o 50 proc., ustalając podstawę wymiaru zasiłku trzeba będzie ją uwzględnić. Wynika to z zasady, że przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego nie uwzględnia się składników wynagrodzenia, m.in. premii, jeżeli postanowienia układów zbiorowych pracy lub przepisy o wynagradzaniu nie przewidują zmniejszania ich za okres pobierania zasiłku.
PRZYKŁAD
PODSTAWA Z DWÓCH MIESIĘCY
Piotr P. zatrudniony na podstawie umowy o pracę od 1 sierpnia 2007 r. zachorował 23 października. Lekarz orzekł jego niezdolność do pracy na okres 14 dni. Z uwagi, że pracownik w tym roku nie korzystał ze zwolnienia lekarskiego, otrzyma za cały okres niezdolności wynagrodzenie za czas choroby z kodeksu pracy w wysokości 80 proc. podstawy wymiaru. Podstawę wymiaru w analizowanej sytuacji będzie stanowiło wynagrodzenie z pełnych miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia - z sierpnia i września.
PRZYKŁAD
PODSTAWA WYNAGRODZENIA DO OBLICZENIA ZASIŁKU
Pracownik zachorował 23 lipca 2007 r. W 2007 roku chorował na przełomie kwietnia i maja i otrzymał wynagrodzenie z kodeksu pracy za okres 33 dni. Podstawę wymiaru wynagrodzenia za czas choroby stanowiło przeciętne miesięczne wynagrodzenia z okresu od 1 kwietnia 2006 do 31 marca 2007 r. Ponieważ przerwa między okresami pobierania wynagrodzenia i zasiłku chorobowego była krótsza niż trzy miesiące kalendarzowe, podstawę wymiaru zasiłku przysługującego od 23 lipca 2007 r. stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie za okres od kwietnia 2006 do marca 2007 r., przyjęte do ustalenia podstawy wymiaru wynagrodzenia chorobowego, mimo że od 1 lipca 2007 r. stopa procentowa składki na ubezpieczenie rentowe uległa obniżeniu do 10 proc.
KTO WYPŁACA ŚWIADCZENIA CHOROBOWE
Pracodawca wypłaca pracownikom:
  •  wynagrodzenie chorobowe z uwagi na to, że finansuje je z własnych środków
  •  zasiłki chorobowe i opiekuńcze, gdy zgłaszcza do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych.
MONIKA BUGAJ-WOJCIECHOWSKA
monika.bugaj-wojciechowska@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 92 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
■ Ustawa z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 31, poz. 267 z późn. zm.).
■ Ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2007 r. nr 11, poz. 74 z późn. zm.).
■ Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).