Pracodawca zaproponował pracownicy zmianę rodzaju jej dotychczasowej umowy. Pracownica wyraziła na to zgodę. Jej umowa zawarta na czas nieokreślony przekształciła się w umowę terminową obejmującą dziewięć miesięcy. Po upływie tygodnia od zawarcia porozumienia zmieniającego pracownica odebrała wyniki badań lekarskich, z których wynikało, że jest w drugim miesiącu ciąży. Czy w takiej sytuacji istnieje możliwość uznania oświadczenia woli pracownicy za nieważne?

W przedstawionej sprawie należy odpowiedzieć na pytanie, czy istnieje możliwość uznania zgody pracownicy na zawarcie porozumienia za złożone niezgodnie z prawem, a więc z mocy prawa nieważne. Kodeks pracy nie reguluje niestety problematyki wad oświadczeń woli. Należy w takiej sytuacji odwołać się do przepisów kodeksu cywilnego poprzez art. 300 kodeksu pracy. Na podstawie art. 82 kodeksu cywilnego możemy stwierdzić, iż nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych. Zakładając, iż w przedstawionej sprawie pracownica nie spełnia wyżej wskazanych wymagań przepisu, można rozważać tylko możliwe chwilowe wzburzenie uniemożliwiające swobodne podjęcie decyzji. Niestety, zgodnie z obecną linią orzeczniczą Sądu Najwyższego, oświadczenia woli pracownika, złożone nawet pod wpływem nagłego i silnego wzburzenia, nie spełniają przesłanki wyłączenia możliwości świadomego złożenia oświadczenia woli.
Z kolei art. 84 kodeksu cywilnego mówi, iż można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny). Przez błąd należy rozumieć mylne wyobrażenie osoby, która składa oświadczenie woli o istnieniu bądź braku okoliczności faktycznych lub prawnych, które wywarły wpływ na wyrażenie woli przez tę osobę. Taką okolicznością faktyczną może być w rozważanej sprawie fakt bycia w ciąży. Należy jednakże ocenić, czy w takim przypadku została spełniona przesłanka tzw. błędu istotnego. Będzie on istotny, wówczas gdy uzasadnia przypuszczenie, że składający oświadczenie woli byłby tego oświadczenia nie złożył, gdyby nie działał pod wpływem błędu i oceniał rzecz rozsądnie. Wiąże się to z obiektywnym przekonaniem, że nie tylko osoba działająca pod wpływem błędu, lecz każdy rozsądny człowiek w danych okolicznościach nie złożyłby podobnego oświadczenia, gdyby nie działał pod wpływem błędu.
W rozpatrywanym stanie faktycznym należy uznać, iż gdyby pracownica wiedziała, że w chwili podpisywania porozumienia zmieniającego jej umowę z bezterminowej na terminową jest w ciąży, nie przyjęłaby takiej oferty pracodawcy jako pogarszającej jej sytuację prawną. Oceniając tę kwestię, należy jednakże pamiętać, iż uchylenie się od skutków oświadczenia woli (zgody na zawarcie porozumienia) będzie możliwe, jeżeli błąd został wywołany przez drugą stronę (pracodawcę), nawet w sposób niezawiniony. W rozpatrywanym stanie faktycznym nie będziemy mogli jednakże stwierdzić, iż błąd co do pozostawania w stanie ciąży został wywołany przez pracodawcę.
MACIEJ CHAKOWSKI
wspólnik C&C Chakowski & Ciszek
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 300 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
■ Art. 82, art. 84 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).