Sąd pracy, rozpoznając sprawę z powództwa pracownika lub pracodawcy, jest uprawniony do stosowania wielu środków w celu usprawnienia i wymuszenia prawidłowego przebiegu postępowania.

Poza typową dla wszystkich spraw cywilnych możliwością skazania na grzywnę lub areszt świadka, który uchyla się od stawiennictwa w sądzie lub złożenia zeznań, sąd pracy może również wymierzyć grzywnę zarówno pracownikowi, jak i pracodawcy, jeśli nie wykonują jego postanowień lub zarządzeń bez usprawiedliwionych powodów.
Pracownik i pracodawca niezależnie od tego, w jakim charakterze występują przed sądem, powinni również zachować odpowiednią powagę. Jej naruszenie może skutkować wymierzeniem kar porządkowych na podstawie przepisów prawa o ustroju sądów powszechnych.
Kogo można ukarać
Sąd pracy może używać różnych środków w celu zdyscyplinowania niewłaściwie zachowujących się uczestników postępowania. W zależności od ich rodzaju mogą być stosowane przez przewodniczącego składu sędziowskiego albo sąd. Jeżeli sprawa rozpoznawana jest w składzie jednoosobowym, wówczas prawa przewodniczącego i sądu przysługują sędziemu. Kary i zarządzenia porządkowe mogą być stosowane wobec stron procesu, czyli pracownika i pracodawcy niezależnie od roli procesowej, w której występują. Są również stosowane do innych osób obecnych na posiedzeniu sądu, czyli w stosunku do świadków, biegłych, jak i osób postronnych - publiczności.
Kary i zarządzenia porządkowe nie znajdują natomiast zastosowania wobec sędziego, ławników, prokuratora i osób, do których stosuje się przepisy o prokuratorze, adwokatów, radców prawnych reprezentujących pracownika lub pracodawcę. W razie naruszenia przez te osoby powagi, spokoju lub porządku czynności sądowych, prezes sądu powinien zawiadomić o tym odpowiedniego rzecznika odpowiedzialności dyscyplinarnej, dziekana okręgowej rady adwokackiej lub dziekana okręgowej izby radców prawnych.
Ustne upomnienie
Najmniej dotkliwym zarządzeniem porządkowym jest upomnienie. Dokonuje go przewodniczący składu sędziowskiego. Warunkiem zastosowania tej sankcji jest naruszenie powagi, spokoju lub porządku czynności sądowych. Upomnienie następuje najczęściej przy pierwszym przewinieniu danej osoby oraz przy drobniejszych naruszeniach powagi, spokoju lub czynności sądowych. Może ono polegać na przykład na zabieraniu głosu bez zezwolenia przewodniczącego, wypowiadaniu się podniesionym głosem czy przerywaniu wypowiedzi innego uczestnika postępowania.
Opuszczenie sali
Po bezskutecznym upomnieniu przewodniczący może usunąć z sali rozpraw osobę, która nadal zachowuje się w sposób niewłaściwy. Jednakże w przypadku osoby biorącej udział w sprawie, sąd może nakazać opuszczenie sali tylko wtedy, gdy pomimo uprzedzenia o skutkach prawnych jej nieobecności przy czynnościach sądowych osoba taka nadal zachowuje się w sposób, który spowodował udzielenie jej upomnienia. Niewłaściwe zachowanie publiczności może również spowodować konieczność opuszczenia sali rozpraw.
Z ORZECZNICTWA
Znieważenie sądu w rozumieniu art. 49 par. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych może być wyrażone słownie, gestem i w każdy inny sposób. Zatem sąd merytoryczny słusznie nałożył na świadka karę porządkową grzywny wskutek stawienia się go na rozprawę w stanie nietrzeźwym, gdyż takie naganne zachowanie mieści się w zakresie pojęcia zniewagi sądu określonym w wyżej powołanym przepisie. Postanowienie SA w Katowicach z 2 sierpnia 2006 r., II AKz 514/06, LEX nr 217001
Kiedy areszt
Przewinienia opisane powyżej oraz dodatkowo ubliżenie sądowi, innemu organowi państwowemu lub osobom biorącym udział w sprawie mogą spowodować ukaranie przez sąd bardziej dotkliwymi karami porządkowymi. Są nimi kara grzywny w kwocie do 10 tys. zł oraz kara pozbawienia wolności do 14 dni. Jednakże osobie pozbawionej wolności, lub tymczasowo aresztowanej, można wymierzyć karę przewidzianą w przepisach o wykonywaniu kary pozbawienia wolności albo w przepisach o wykonywaniu tymczasowego aresztowania. W przypadku żołnierza w służbie czynnej sąd zwraca się do właściwego dowódcy jednostki wojskowej, który stosuje środki przewidziane w przepisach dotyczących żołnierzy.
Zastosowanie kary grzywny lub pozbawienia wolności będzie miało miejsce w przypadku czynów o znacznej szkodliwości i dużego nasilenia winy osoby ukaranej.
Ukaranie karą porządkową jest natychmiast wykonalne. Na postanowienie przysługuje zażalenie do sądu bezpośrednio przełożonego, czyli okręgowego lub apelacyjnego. Jeżeli o karze porządkowej zdecydował sąd apelacyjny, wówczas zażalenie należy złożyć do Sądu Najwyższego. Zażalenie nie przysługuje natomiast na zarządzenie przewodniczącego o udzieleniu upomnienia i wydaleniu z sali rozpraw.
W razie nieuiszczenia kary porządkowej grzywny, zamienia się ją na karę pozbawienia wolności do siedmiu dni, biorąc pod uwagę rodzaj przewinienia, warunki osobiste ukaranego oraz stopień jego winy. Od postanowienia przysługuje zażalenie.
W orzecznictwie występują spory co do tego, czy karę porządkową można wymierzyć za naruszenie powagi sądu bądź ubliżenie sądowi w piśmie. W uchwale z 25 marca 2003 r. Sąd Najwyższy opowiedział się przeciwko takiej możliwości (I KZP 1/03, OSNKW 2003/3-4/26). Powyższe stanowisko spotkało się z krytyką w piśmiennictwie prawniczym. Odmienne zdanie zajął Sąd Najwyższy w późniejszym postanowieniu z 28 czerwca 2004 r. (I PZ 115/03, OSNP 2005/2/23). Sprawa nie jest zatem ostatecznie rozstrzygnięta. Jednak pomimo tego należy liczyć się z tym, że w przypadku ubliżenia sądowi w piśmie procesowym sąd może ukarać osobę, która to zrobiła, karą grzywny lub pozbawienia wolności.
PRZYKŁAD
PUBLICZNOŚĆ NIE MA PRAWA GŁOSU
Żona pozwanego pracodawcy, której mąż nie udzielił pełnomocnictwa do reprezentowania go w sprawie, podczas rozprawy uczestniczyła w niej, siedząc na ławie dla publiczności niedaleko ławki pozwanego. W czasie gdy pozwany zabierał głos, żona instruowała go, co powinien powiedzieć. Przewodniczący upomniał ją i pouczył, iż publiczność nie jest w ogóle uprawniona do zabierania głosu. Mimo to żona pozwanego ponownie instruowała go, co ma mówić. W takiej sytuacji przewodniczący nakazał jej opuczczenie sali rozpraw.
PRZYKŁAD
BEZ KOMENTARZY NA SALI ROZPRAW
Pracownik wniósł pozew do sądu pracy. Na rozprawie podczas przesłuchania pozwanego pracodawcy w drwiący sposób głośno komentował poszczególne fragmenty jego zeznań. Przewodniczący upomniał dwukrotnie powoda i zażądał, aby nie zabierał głosu bez zezwolenia sądu. Mimo to powód w dalszym ciągu bez zezwolenia głośno wyrażał dezaprobatę dla zeznań pozwanego. W tej sytuacji sąd ukarał pracownika grzywną.
PRZYKŁAD
NIETRZEŹWY ŚWIADEK
Świadek stawił się na salę rozpraw w stanie nietrzeźwym. Po zbadaniu jego stanu trzeźwości okazało się, że znajduje się w stanie upojenia alkoholowego. Sąd nałożył na niego grzywnę. W odpowiedzi świadek zaczął wykonywać obelżywe gesty i wykrzykiwać obraźliwe słowa pod adresem sądu. W opisywanej sytuacji sąd zastosował wobec świadka karę porządkową pozbawienia wolności.
RAFAŁ KRAWCZYK
jest sędzią Sądu Rejonowego w Wąbrzeźnie
gp@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 48-52 ustawy z 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2001 r. nr 98, poz. 1070 z późn. zm.).
■ Art. 475 ustawy z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 1964 r. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).