Na płatniku składek ciążą obowiązki z zakresu ubezpieczeń społecznych. Gdy nie będzie się z nich wywiązywał, musi się liczyć z tym, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych go skontroluje. Zakres kontroli może być określony bardzo szeroko. Jeśli płatnik będzie utrudniał jej przeprowadzenie zostanie ukarany grzywną w wysokości 5 tys. zł.
Ogólne zasady wszystkich postępowań kontrolnych prowadzonych u płatnika będącego przedsiębiorcą określa ustawa o swobodzie działalności gospodarczej. Przedsiębiorcą w rozumieniu tej ustawy jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną - wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą. Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.
Natomiast szczegółowo kontrolę wykonywania obowiązków przez płatników składek w zakresie ubezpieczeń społecznych określa ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych oraz rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie szczegółowych zasad i trybu przeprowadzania kontroli płatników składek. Wyjaśnić jednak trzeba wspomniane rozporządzenie nie było nowelizowane od 1998 roku i wiele przepisów jest niespójnych. Należy zatem stosować ustawę o swobodzie działalności gospodarczej, a w sprawach nieuregulowanych ustawę o systemie ubezpieczeń społecznych i rozporządzenie.

Zakres przedmiotowy kontroli

Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej odsyła w kwestii zakresu przedmiotowego kontroli wykonywania obowiązków z zakresu ubezpieczeń społecznych do ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Z kolei ta ustawa określa, co kontrola może obejmować w szczególności. Inspektor kontroli ZUS może m.in. sprawdzić zgłaszanie do ubezpieczeń społecznych. Przypomnieć trzeba, że każda osoba podlegająca ubezpieczeniom społecznym, zdrowotnemu powinna być zgłoszona do tych ubezpieczeń w terminie siedmiu dni od daty powstania obowiązku ubezpieczeń. W przypadku pracowników datą powstania obowiązku ubezpieczeń jest dzień nawiązania stosunku pracy, w przypadku zleceniobiorców - data oznaczona w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania. Zgłoszenie osoby podlegającej ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu (np. pracownika) następuje na druku ZUS ZUA, a osoby podlegającej tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu (np. zleceniobiorcy, który równocześnie wykonuje umowę o pracę w innym zakładzie pracy i jego wynagrodzenie jest równe co najmniej minimalnemu i nie chce podlegać dobrowolnym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym) na formularzu ZUS ZZA.
Kontrolą może być również objęta prawidłowość i rzetelność obliczania, potrącania i opłacania składek oraz innych składek i wpłat, do których pobierania zobowiązany jest ZUS. W przypadku pracowników, jak również zleceniobiorców składki na ubezpieczenia społeczne są naliczane od przychodów stanowiących podstawę wymiaru składek wypłaconych lub postawionych do dyspozycji ubezpieczonego od pierwszego do ostatniego dnia danego miesiąca kalendarzowego, za który składane są dokumenty. Płatnik za każdy miesiąc musi za każdego ze swoich ubezpieczonych złożyć imienny raport miesięczny, w którym wykazuje składki należne na ubezpieczenia społeczne oraz ubezpieczenie zdrowotne. Za osobę, która podlega ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu, składki są wykazywane w raporcie ZUS RCA. Natomiast w przypadku podlegania tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu składka na to ubezpieczenie wykazywana jest w raporcie ZUS RZA. Rozliczenie składek za wszystkich ubezpieczonych płatnik dokonuje w deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA.
To jest tylko część artykułu, zobacz pełną treść w e-wydaniu Gazety Prawnej.