Jeżeli pracownik nie wykorzysta urlopu wypoczynkowego w naturze, powstaje u niego roszczenie o wypłatę ekwiwalentu pieniężnego za ten urlop.

Powstanie uprawnienia do ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy uwarunkowane jest rozwiązaniem lub wygaśnięciem stosunku pracy pracownika. Ekwiwalent należy się pracownikowi niezależnie od tego, czy urlopu nie wykorzystał w całości czy w części. Dla powstania roszczenia o ekwiwalent bez znaczenia pozostaje nie tylko sposób i przyczyna rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy, ale również powód niewykorzystania urlopu. Nie jest również istotne to, na jakiej podstawie został nawiązany stosunek pracy.
Przedawnienie roszczenia
Ekwiwalent za urlop przysługuje za wszystkie nieprzedawnione i niewykorzystane w naturze do dnia rozwiązania stosunku pracy urlopy wypoczynkowe. Sąd Najwyższy w wyroku z 29 marca 2001 r. (I PKN 336/00, OSNP 2003/1/14) stwierdził, że od dnia rozwiązania stosunku pracy rozpoczyna bieg termin przedawnienia roszczenia o ten ekwiwalent. Termin przedawnienia wynosi trzy lata. W związku z powstaniem roszczenia o wypłatę ekwiwalentu pracownik nie posiada interesu prawnego do żądania przed sądem ustalenia, iż nie wykorzystał urlopu w naturze i takie powództwo podlegałoby oddaleniu (por. postanowienie SN z 14 maja 1998 r., I PKN 111/98, OSNP 1999/9/310).
Zmiana pracodawcy
Konsekwencją uprawnienia pracownika do ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy jest również to, że nowy pracodawca zatrudniający pracownika nie ma obowiązku udzielenia urlopu wypoczynkowego, do którego pracownik nabył prawo u poprzedniego pracodawcy, chociażby stosunek pracy u dotychczasowego pracodawcy został rozwiązany na mocy porozumienia stron w wyniku porozumienia pracodawców, chyba że porozumieniem między pracodawcami - za zgodą zainteresowanego pracownika - objęto obowiązek nowego pracodawcy udzielenia pracownikowi niewykorzystanego urlopu, do którego nabył prawo u pracodawcy dotychczasowego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 27 listopada 1980 r., I PRN 124/80, OSNC 1981/6/113).
Ochrona ekwiwalentu
Ekwiwalent pieniężny należny pracownikowi za niewykorzystany urlop wypoczynkowy podlega ochronie w takim samym zakresie jak wynagrodzenie za pracę (wyrok Sądu Najwyższego z 11 czerwca 1980 r., I PR 43/80, OSNCP 1980, z. 12, poz. 248).
Pracownik nie tylko w umowie o pracę, lecz także w czasie jej trwania nie może skutecznie zrzec się prawa do urlopu wypoczynkowego, i to zarówno bieżącego, jak i zaległego, jeśli urlop może jeszcze wykorzystać. Z zasady tej wynika, iż nie jest dopuszczalne, nawet za zgodą pracownika, wypłacenie pracownikowi ekwiwalentu w zamian za urlop w naturze w trakcie trwania stosunku pracy. Dopuszczalne jest natomiast zamiast wypłaty ekwiwalentu wykorzystanie w naturze urlopu wypoczynkowego w przypadku zawarcia przez pracownika i pracodawcę kolejnej umowy o pracę, bezpośrednio po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy o pracę z tym pracodawcą. Prawo do urlopu w naturze nie przekształca się w roszczenie o wypłatę ekwiwalentu także w przypadku przejścia pracownika do nowego pracodawcy na warunkach określonych w art. 231 k.p. lub w innych przepisach przewidujących przejście do nowego pracodawcy z mocy prawa.
Wysokość ekwiwalentu oblicza się, biorąc jako podstawę wynagrodzenie bezpośrednio poprzedzającego nabycie prawa do tego świadczenia. Dotyczy to również ekwiwalentów za zaległe urlopy. Szczegółowe zasady obliczania ekwiwalentu określa rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop.
PRZYKŁAD:
ZWOLNIENIE DYSCYPLINARNE
Pracodawca rozwiązał z pracownikiem umowę o pracę bez wypowiedzenia z powodu picia alkoholu w pracy, pobicia innego pracownika i następnie porzucenia pracy. Pracownik wniósł pozew o zapłatę ekwiwalentu za urlop, którego oddalenia domagał się pracodawca, uzasadniając to tym, iż postępowanie pracownika pozbawiło go prawa do ekwiwalentu. Sąd nie może uwzględnić zarzutów pracodawcy, ponieważ roszczenie pracownika o wypłatę ekwiwalentu powstaje również wtedy, gdy rozwiązanie stosunku pracy z pracownikiem nastąpiło z jego winy.
PRZYKŁAD:
TERMIN PRZEDAWNIENIA
Pracodawca rozwiązał z pracownikiem stosunek pracy za porozumieniem stron 1 grudnia 2006 r. W dniu rozwiązania stosunku pracy pracownik posiadał nieprzedawnione urlopy: bieżący za rok 2006 i zaległe za lata 2005, 2004 i 2003. W kwietniu 2007 r. pracownik wniósł pozew o zapłatę ekwiwalentu za urlop za wszystkie te lata. Pracodawca podniósł zarzut przedawnienia ekwiwalentu za urlop należny za rok 2003. Sąd nie uwzględni tego zarzutu, ponieważ roszczenie o wypłatę ekwiwalentu stało się wymagalne w dniu 1 grudnia 2006 r. i przedawni się w całości dopiero z dniem 1 grudnia 2009 r., pomimo, że gdyby stosunek pracy trwał nadal, to roszczenie o udzielenie w naturze urlopu za rok 2003 przedawniłoby się najpóźniej 31 marca 2007 r.
ORZECZNICTWO
  •  Ekwiwalent za urlop wypoczynkowy nie przysługuje za czas pozostawania bez zatrudnienia, za który sąd przyznał wynagrodzenie - wyrok SN z 14 marca 2006 r., I PK 144/05 M. P. Pr. 2006/4/174)
  •  W przypadku rozwiązania stosunku pracy i niewykorzystania z tego powodu urlopu wypoczynkowego nabytego w pełnym wymiarze (art. 153 par. 3 k.p.) pracownikowi przysługuje od dotychczasowego pracodawcy ekwiwalent pieniężny odpowiadający urlopowi w wymiarze proporcjonalnym do okresu przepracowanego u tego pracodawcy w roku, w którym rozwiązano stosunek pracy, także w sytuacji, gdy nastąpiło to w związku z nabyciem przez pracownika uprawnień emerytalnych (art. 171 par. 1 k.p. w związku z art. 1551 par. 1 pkt 1 k.p.) - uchwała SN z 20 sierpnia 1997 r., III ZP 26/97, OSNP 1998/5/145)
  •  Wypłacenie pracownikowi ekwiwalentu pieniężnego w razie niewykorzystania przysługującego mu urlopu z powodu rozwiązania stosunku pracy (art. 164 par. 2 i art. 171 par. 1 pkt 1 k.p.) nie przedłuża czasu trwania umowy o pracę o skonsumowany przez ekwiwalent okres urlopu wyrok SN z 18 lutego 1980 r., I PRN 6/80, OSNC 1980/9/175
RAFAŁ KRAWCZYK
sędzia Sądu Rejonowego w Wąbrzeźnie
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 171 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).