Nabycie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy uzależnione jest nie tylko od uznania wnioskodawcy za niezdolnego do pracy, ale także od udowodnienia w określonym wymiarze okresów składkowych i nieskładkowych. Od obowiązku spełnienia tego drugiego warunku są wyjątki.

Podstawowym warunkiem uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy jest stwierdzenie tej niezdolności przez lekarza orzecznika lub komisję lekarską ZUS. Zasadą jest, że właściwy organ orzeczniczy ZUS wydaje orzeczenie na podstawie dokumentacji dołączonej do wniosku o rentę oraz bezpośredniego badania stanu zdrowia osoby zainteresowanej. Jeśli jednak dokumentacja medyczna i zawodowa dostarczona do ZUS jest wystarczająca do wydania orzeczenia, na jej podstawie można wydać orzeczenie, rezygnując z przeprowadzenia bezpośredniego badania.
Stwierdzenie niezdolności do pracy nie wystarcza jednak do tego, aby ZUS przyznał rentę. Jeśli bowiem spełniony jest ten warunek, organ rentowy bada spełnienie kolejnych - czy występujący z wnioskiem o świadczenie ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy, czy niezdolność do pracy powstała w ściśle określonym okresie.
Staż ubezpieczeniowy
Występujący o rentę z tytułu niezdolności do pracy musi legitymować się odpowiednim okresem składkowym i nieskładkowym. Długość tego okresu uzależniona jest od wieku, w którym stał się on niezdolny do pracy.
Ustalając wymagany staż ubezpieczeniowy, ZUS uwzględnia przede wszystkim okresy składkowe i nieskładkowe wymienione w ustawie o emeryturach i rentach z FUS, stosując przy tym zasadę, że okresy nieskładkowe nie mogą przekraczać 1/3 udowodnionych okresów składkowych. ZUS może również uwzględnić jeden z tzw. okresów rolnych (uzupełniających), tj. okres ubezpieczenia społecznego rolników, za który opłacono składki przewidziane w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników. Dokonanie takiego zaliczenia możliwe jest jednak tylko wtedy, gdy okresy składkowe i nieskładkowe są krótsze od stażu wymaganego do przyznania renty i tylko w zakresie niezbędnym do jego uzupełnienia. Ponadto, okres opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników nie może być uwzględniony wówczas, gdy pokrywa się z innym okresem składkowym lub nieskładkowym bądź też został już wzięty pod uwagę przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Niezdolność powyżej 30 roku życia
Osoby, u których niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat, muszą spełnić dodatkowy warunek dotyczący wymaganego od nich pięcioletniego okresu składkowego i nieskładkowego. Staż ten musi przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy (w zależności od tego, co jest korzystniejsze dla osoby zainteresowanej). Do tego dziesięciolecia nie są wliczane okresy pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej oraz renty rodzinnej.
Z powyższego wynika, że osoby, które stały się niezdolne do pracy przed ukończeniem 30 lat, mogą uzyskać z tego tytułu rentę niezależnie od tego, kiedy przypadały udowodnione przez nich okresy składkowe, nieskładkowe i ewentualnie okresy rolne.
Renta mimo braku stażu
Od zasady, że uzyskanie renty z tytułu niezdolności do pracy uzależnione jest od udowodnienia w określonym wymiarze okresów składkowych i nieskładkowych, są wyjątki. Pierwszy z nich dotyczy osób, które zostały zgłoszone do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat albo w ciągu sześciu miesięcy po ukończeniu nauki w szkole ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub w szkole wyższej, a do dnia powstania niezdolności do pracy miały - bez przerwy lub z przerwami nieprzekraczającymi łącznie sześć miesięcy - jakiekolwiek okresy składkowe lub nieskładkowe.
Wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego nie muszą również udowadniać wnioskodawcy, u których niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy. Wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy jest nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego. Aby określone zdarzenie mogło mieć charakter wypadku w drodze do pracy lub z pracy, droga ta musi być możliwie najkrótsza, albo - ze względów komunikacyjnych - najdogodniejsza. Ponadto - co do zasady - droga do pracy lub z pracy nie może zostać przerwana, chyba że przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby.
Czas powstania niezdolności
Ostatnim z wymaganych do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy warunkiem jest powstanie tej niezdolności w jednym z wymienionych w ustawie emerytalnej okresów składkowych lub nieskładkowych, bądź też nie później, niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. Ze spełnienia tego warunku zwolnione są osoby, które udowodniły okres składkowy i nieskładkowy w łącznym wymiarze co najmniej 20 lat (dla kobiet) lub 25 lat (dla mężczyzn) oraz zostały uznane za całkowicie niezdolne do pracy.
PRZYKŁAD
UZUPEŁNIENIE OKRESU SKŁADKOWEGO I NIESKŁADKOWEGO
Mężczyzna stał się niezdolny do pracy w wieku 28 lat. Udowodnił półtora roku okresów składkowych oraz dwa lata nieskładkowe. Oprócz tego prowadził przed podjęciem zatrudnienia gospodarstwo rolne i opłacał z tego tytułu składki - w sumie przez cztery lata. Okres ten nie został zaliczony do okresów, od których zależy prawo do emerytury lub renty, na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników. Ustalając staż wymagany do przyznania renty z tytułu niezdolności (w jego przypadku 4 lata), ZUS uwzględnił mu 18 miesięcy składkowych, sześć miesięcy nieskładkowych (1/3 z 18) oraz dwa lata opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników.
PRZYKŁAD
STAŻ UBEZPIECZENIOWY W DZIESIĘCIOLECIU
Kobieta, u której niezdolność do pracy powstała w wieku 45 lat, 1 czerwca 2007 r. złożyła w ZUS wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Udowodniła w sumie ponad 12 lat okresów składkowych i nieskładkowych najpierw w latach 1991-1997, a następnie od 1 stycznia 1997 r. do 31 marca 2002 r. Od 1 kwietnia 2002 r. do dnia zgłoszenia wniosku o rentę nie miała żadnych okresów składkowych lub nieskładkowych. Lekarz orzecznik ZUS stwierdził, że niezdolność do pracy istnieje u wnioskodawczyni od dnia 1 stycznia 2007 r. Tak więc w jej przypadku ostatnie dziesięciolecie przed zgłoszeniem wniosku o rentę to okres od 1 czerwca 1997 r. do 31 maja 2007 r., natomiast ostatnie dziesięciolecie przed powstaniem niezdolności do pracy to okres od 1 stycznia 1997 r. do 31 grudnia 2006 r. Z powyższego wynika, że występująca o rentę w dziesięcioleciu poprzedzającym złożenie wniosku o rentę nie udowodniła wymaganych 5 lat składkowych i nieskładkowych, a jedynie 4 lata i 10 miesięcy tych okresów. Warunek ten spełniła natomiast w 10-leciu poprzedzającym powstanie niezdolności do pracy (udowodniła wtedy 5 lat i 3 miesiące okresów składkowych i nieskładkowych).
MAREK OPOLSKI
PODSTAWA PRAWNA
Art. 6, 7, 10, 12 - 14, 57 - 58 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
Par. 4 rozporządzenia ministra polityki społecznej z 14 grudnia 2004 r. w sprawie orzekania o niezdolności do pracy (Dz.U. nr 273, poz. 2711 z późn. zm.).
Okres składkowy i nieskładkowy wymagany od występującego o rentę z tytułu niezdolności do pracy / DGP