12 października 2007 r. pracownik zatrudniony na podstawie spółdzielczej umowy o pracę otrzymał pismo zatytułowane wypowiedzenie warunków pracy i płacy z obniżeniem pensji o 25 proc. i bez podania przyczyny. Jak wygląda ta sprawa na gruncie prawa spółdzielczego? Jak odwołać się od bezzasadnego wypowiedzenia?

Wypowiedzenie (choćby zmieniające) spółdzielczej umowy o pracę jest obwarowane szczególnymi warunkami. Jeśli nie są one spełnione, można odwołać się do sądu rejonowego - wydziału pracy. Brak podania przyczyny stanowi z pewnością powód unicestwienia niekorzystnych zmian. Na początku należy podkreślić, że - jak stanowi art. 182 par. 1 prawa spółdzielczego - spółdzielnia i członek spółdzielni mają obowiązek pozostawania ze sobą w stosunku pracy. Członek ma prawo do zatrudnienia stosownie do swoich kwalifikacji oraz aktualnych możliwości gospodarczych spółdzielni. Stosunek pracy nawiązuje się przez spółdzielczą umowę o pracę, a regulacje kodeksowe doznają w tym zakresie ograniczenia i doprecyzowania. W analizowanym wypadku dochodzi zatem do zastosowania szczególnej instytucji i przepisy jej dotyczące mają też wyjątkowy charakter. Jak stanowi art. 184 par. 1 prawa spółdzielczego wypowiedzenie członkowi spółdzielni warunków pracy lub płacy jest dopuszczalne:
  •  gdy jest uzasadnione potrzebami gospodarczymi lub organizacyjnymi spółdzielni - wprowadzaniem nowych zasad wynagradzania, likwidacją działu pracy, w którym członek spółdzielni jest zatrudniony, likwidacją stanowiska albo koniecznością zatrudnienia na danym stanowisku osoby o wyższych lub specjalnych kwalifikacjach,
  •  w razie utraty zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy stwierdzonej orzeczeniem lekarskim albo niezawinionej utraty uprawnień.
Nowe warunki pracy lub płacy powinny odpowiadać kwalifikacjom członka spółdzielni i możliwościom gospodarczym spółdzielni. Warto też wiedzieć, że w razie gospodarczej konieczności walne zgromadzenie, w celu zapewnienia pracy wszystkim osobom, może skrócić równomiernie czas pracy i zmniejszyć odpowiednio pensje nawet bez wypowiedzenia warunków umowy. Uchwała zgromadzenia powinna dotyczyć co najmniej jednego działu lub wszystkich osób wykonujących pracę tego samego rodzaju. Nie ma jednak możliwości arbitralnej zmiany wysokości pensji bez podania sensownego uzasadnienia. W razie naruszenia przez spółdzielnię art. 184 prawa spółdzielczego członkowi spółdzielni służy roszczenie o orzeczenie bezskuteczności wypowiedzenia warunków umowy, a jeżeli umowa uległa już rozwiązaniu - roszczenie o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach. Jak wskazał SN z 12 kwietnia 1996 r. (I PRN 35/96, OSNP 1996/21/319): członkowi spółdzielni pracy, wobec którego naruszono przepisy art. 184, 187 i 191 prawa spółdzielczego i inne przepisy prawa pracy dotyczące wypowiedzenia umowy o pracę, nie przysługuje roszczenie o odszkodowanie. Służy mu wyłącznie roszczenie o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne lub o przywrócenie do pracy.
Po podjęciu pracy na skutek przywrócenia, przysługuje za czas pozostawania bez pracy (nie dłuższy jednak niż sześć miesięcy), wynagrodzenie obliczone na podstawie przeciętnego wynagrodzenia z ostatnich trzech miesięcy oraz udział w części nadwyżki bilansowej. Zasadę tę stosujemy odpowiednio do osoby, która po wadliwym wypowiedzeniu zmieniającym przystąpiła do pracy na warunkach określonych w wypowiedzeniu. Zmiana wymaga ponadto współdziałania z organami związku zawodowego, jeżeli taki związek działa w spółdzielni.
WNIOSEK
Wypowiedzenie zmieniające spółdzielczej umowy o pracę jest możliwe, tylko gdy jest uzasadnione potrzebami gospodarczymi lub organizacyjnymi spółdzielni, a także w razie utraty przez pracownika zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy stwierdzonej orzeczeniem lekarskim albo niezawinionej przez niego utraty uprawnień.
ADAM MALINOWSKI
radca prawny
PODSTAWA PRAWNA
Art. 184 ustawy z 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (t.j. Dz.U. z 2003 r. nr 188, poz. 1848 z późn. zm.).