Roszczenia o wypłatę niezrealizowanej z powodu śmierci uprawnionego emerytury lub renty wygasają po upływie 12 miesięcy od dnia zgonu, chyba że przed upływem tego okresu zgłoszony zostanie wniosek o dalsze prowadzenie postępowania.

Pojęcie niezrealizowanych świadczeń jest pojęciem pozaustawowym, potocznym. Obejmuje ono wypłatę wszelkich należności, do których zmarły był uprawniony, a które nie zostały mu wypłacone przed śmiercią. Są to zarówno świadczenia wypłacane co miesiąc, jak też inne należne, lecz nie wypłacone z różnych przyczyn, a także te, o które wniosek był co prawda złożony, ale wskutek trwającego postępowania nie została jeszcze wydana decyzja.
Prawo męża i dzieci
W przypadku śmierci osoby, która zgłosiła wniosek o emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, czy też rentę rodzinną, należności z tytułu przysługującego świadczenia wypłaca się ściśle określonym w ustawie o emeryturach i rentach z FUS osobom. Prawo do niezrealizowanych świadczeń mają w pierwszej kolejności małżonek oraz dzieci, z którymi osoba zmarła prowadziła wspólne gospodarstwo domowe. Jeśli przykładowo we wspólnym gospodarstwie domowym pozostawała emerytka i jej dorosła pracująca córka, a emerytka umarła 20 września 2007 r. i dlatego nie pobrała emerytury za wrzesień (wypłata następuje 25-go każdego miesiąca) to córka jest uprawniona do pobrania - w ramach niezrealizowanych świadczeń - emerytury matki za wrzesień 2007 r.
Do niezrealizowanych świadczeń w drugiej kolejności mają prawo małżonkowie i dzieci, z którymi osoba zmarła nie prowadziła wspólnego gospodarstwa domowego. Rozważmy następującą sytuację: osoba uprawniona do renty z tytułu niezdolności do pracy mieszkała sama. Jej mąż nie żyje a dzieci mają własne rodziny i mieszkają osobno. W takiej sytuacji uprawnionymi do niezrealizowanych świadczeń są dzieci, z którymi zmarła nie prowadziła wspólnego gospodarstwa domowego. W przypadku wystąpienia dwójki dzieci o wypłatę niezrealizowanych świadczeń, należne do dnia śmierci świadczenia przysługują im w częściach równych. Jeżeli wniosek taki złoży jedynie jedno dziecko, otrzyma kwotę należności w pełnej wysokości.
Uprawnieni do renty rodzinnej
O wypłatę należności w ramach niezrealizowanych świadczeń mogą ubiegać się również inni członkowie rodziny niż wyżej wymienieni. Jednakże osoby te w celu przyznania niezrealizowanych świadczeń muszą mieć prawo do renty rodzinnej (spełniać warunki wymagane do przyznania tej renty). Osobom niemającym prawa do renty rodzinnej niezrealizowane świadczenia przysługują za okres do dnia śmierci, jeżeli osoba, po której mają być wypłacone te świadczenia, pozostawała na ich utrzymaniu.
Udział w postępowaniu
W przypadku śmierci osoby, która złożyła wniosek o emeryturę lub rentę, a która zmarła przed zakończeniem postępowania o świadczenie, osoby uprawnione do niezrealizowanych świadczeń mają prawo do udziału w dalszym prowadzeniu postępowania o świadczenia.
Powyższą zasadę obrazuje następująca sytuacja: 62 letni ubezpieczony, nie pozostający w zatrudnieniu, złożył w styczniu 2007 r. wniosek o przyznanie emerytury z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach. ZUS odmówił przyznania mu emerytury z uwagi na brak udokumentowania 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach. Od decyzji ZUS ubezpieczony odwołał się do sądu. 11 września 2007 r. sąd orzekł, że zainteresowany spełnia wszystkie warunki wymagane do przyznania emerytury, w tym także iż udowodnił 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach. Zainteresowany zmarł zanim została wydana decyzja przyznająca świadczenie. Jego żona wystąpiła do ZUS o wypłatę należności. W ramach niezrealizowanych świadczeń ZUS wypłacił jej należność za okres od stycznia do września 2007 r.
Co ze świadczeniami przedemerytalnymi
W art.11 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych przywołującym przepisy ustawy o emeryturach i rentach z FUS mające zastosowanie do świadczeń i zasiłków przedemerytalnych, nie został wymieniony, omawiany wyżej art.136 ustawy emerytalnej. Oznacza to zatem, że w przypadku śmierci osoby pobierającej zasiłek przedemerytalny lub świadczenie przedemerytalne, należne do dnia śmierci niewypłacone należności nie przysługują w ramach niezrealizowanych świadczeń.
Rozważmy następującą sytuację: osoba uprawniona do świadczenia przedemerytalnego od grudnia 2004 r. otrzymywała je około pierwszego dnia każdego miesiąca za miesiąc poprzedni. 8 sierpnia 2007 r. zmarła. Jej mąż uprawniony do emerytury 25 sierpnia 2007 r. wystąpił do ZUS o zasiłek pogrzebowy. Jednocześnie zainteresowany złożył wniosek o wypłatę świadczenia przedemerytalnego za miesiąc sierpień 2007 po zmarłej małżonce. W analizowanej sytuacji ZUS przyzna zasiłek pogrzebowy. Natomiast odmówi wypłaty świadczenia przedemerytalnego za miesiąc sierpień 2007 r. gdyż świadczeń tych nie wypłaca się w ramach niezrealizowanych świadczeń.
Postępowanie o świadczenie
Postępowanie w sprawie należnych świadczeń do dnia śmierci uprawnionego wszczyna się na podstawie wniosku o ich wypłatę. Wniosek najlepiej złożyć na druku Rp-18 sporządzonym przez ZUS.
Osoba ubiegająca się o wypłatę należności do wniosku powinna dołączyć:
  •  odpis aktu zgonu, chyba że został złożony wraz z wnioskiem o wypłatę zasiłku pogrzebowego, a ponadto:
  •  w przypadku małżonka - odpis aktu małżeństwa,
  •  w przypadku dzieci - odpis aktu urodzenia,
  •  oświadczenie lub inne dowody potwierdzające fakt prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego lub fakt przyczyniania się do utrzymania osoby zmarłej.
Jeżeli o niezrealizowane świadczenie występują osoby, które muszą być uprawnione do renty rodzinnej, wymagane jest przedłożenie dokumentów takich jak w przypadku ubiegania się o rentę rodzinną. Jeśli wnioskodawca wystąpił wcześniej o rentę rodzinną nie musi ich dołączać gdyż ZUS je już posiada.
Wniosek o wypłatę niezrealizowanych świadczeń jest rozpatrywany przez oddział ZUS właściwy ze względu na miejsce zameldowania osoby, która nie pobrała należnych jej do dnia śmierci świadczeń.
Z kwoty niezrealizowanego świadczenia ZUS jako płatnik jest obowiązany pobierać i odprowadzać do urzędu skarbowego zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych w wysokości 19 proc.
Trzeba zapamiętać, że w przypadku gdy osoba zmarła nie wystąpiła z wnioskiem o świadczenie, pomimo tego, że spełniała warunki do jego przyznania (np. emerytury) nie przysługuje prawo do wystąpienia o wypłatę niezrealizowanego świadczenia.
PRZYKŁAD
ŚMIERĆ PRZED ROZPATRZENIEM WNIOSKU O EMERYTURĘ
17 sierpnia 2007 r. wniosek o emeryturę złożył 60-letni ubezpieczony. Udokumentował ponad 25-letni okres składkowy i nieskładkowy, przy czym przez 15 lat wykonywał prace zaliczone do prac w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A. Zainteresowany w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę był zarejestrowany w urzędzie pracy jako osoba bezrobotna, jednakże nie otrzymywał żadnych świadczeń. 2 października 2007 r. ZUS został powiadomiony, że wnioskodawca zmarł 30 września 2007 r. ZUS ustalił prawo do emerytury od 1 sierpnia 2007 r. Zatem z tytułu emerytury zmarłemu przysługiwała należność za okres od 1 sierpnia 2007 r. do 30 września 2007 r.
PRZYKŁAD
BRAK PRAWA DO ŚWIADCZEŃ PO ZMARŁYM
Wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy zgłosił 5 września 2007 r. 45-letni ubezpieczony. Lekarz orzecznik, na podstawie przeprowadzonego badania i dokumentacji lekarskiej orzekł, iż ubezpieczony jest całkowicie niezdolny do pracy i niezdolny do samodzielnej egzystencji. Ubezpieczony miał przyznany zasiłek chorobowy do 10 października 2007 r. Zainteresowany zmarł 9 października 2007 r. ZUS ustaliłby prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy od 11 października 2007 r., tj. od dnia zaprzestania pobierania zasiłku chorobowego. W tym przypadku nie ma tzw. niezrealizowanych świadczeń, ponieważ śmierć wnioskodawcy nastąpiła przed dniem, od którego powstałoby prawo do świadczenia. Przypominamy, że prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy powstaje od następnego dnia po zaprzestaniu pobierania zasiłku chorobowego.
PRZYKŁAD
12 MIESIĘCY NA ZŁOŻENIE WNIOSKU
Emeryt pobierał świadczenie od lipca 1997 r. około 10 dnia danego miesiąca za pośrednictwem poczty. 5 października 2007 r. zmarł. ZUS otrzymał informację o jego śmierci dopiero w listopadzie 2007 r. Również w listopadzie 2007 r. otrzymał zwrot należności z tytułu przekazanej emerytury za październik 2007 r. Od grudnia 2007 r. została wstrzymana wypłata emerytury z powodu zgonu świadczeniobiorcy. W grudniu 2007 r. wpłynął zwrot emerytury za listopad 2007 r. W grudniu 2008 r. wniosek o rentę rodzinną złożyła wdowa w związku z ukończeniem 50 lat. Jednocześnie wystąpiła o wypłatę emerytury za październik 2007 r. w ramach niezrealizowanych świadczeń. Wprawdzie emerytura za październik 2007 r. jest świadczeniem należnym zmarłemu, jednak z uwagi na to, że wniosek o niezrealizowane świadczenia został złożony dopiero po 12 miesiącach od dnia śmierci, nastąpiło przedawnienie.
MARCIN WOLSKI
gp@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 69, 100, 129, 136 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2004 r. nr 39 poz.353 ze zm.).
■ Art. 11 ustawy z 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (Dz.U. nr 120, poz. 1252 z późn.zm.).