Z wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szkodliwych warunkach, kolejowej, górniczej, dla twórców i artystów będą mogły skorzystać osoby, które do końca 2008 roku nie osiągną obniżonego wieku emerytalnego. Muszą one jednak na dzień 1 stycznia 1999 r. udowodnić określony staż emerytalny oraz okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Dla kogo wcześniejsza emerytura

Na emeryturę z art. 184 ustawy emerytalnej będą mogli przejść m.in. mężczyźni urodzeni po 1948 roku wykonujący prace z wykazu A albo B, jeśli nie osiągną obniżonego wieku emerytalnego do końca 2008 roku.

Dla osób urodzonych po 1948 roku bardzo istotna jest treść art. 184 ustawy emerytalnej. Zgodnie z tym przepisem ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. przysługuje wcześniejsza emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego przewidzianego:

- w art. 32 ustawy emerytalnej, tj. w zależności od rodzaju wykonywanej pracy wynosi on od 40 do 55 lat w przypadku kobiet i od 45 do 60 lat w przypadku mężczyzn,
- w art. 33 ustawy emerytalnej, tj. w zależności od rodzaju wykonywanej pracy twórczej lub artystycznej od 40 do 55 lat w przypadku kobiet oraz 45 do 60 lat w przypadku mężczyzn,
- w art. 39 ustawy emerytalnej, tj. w zależności od wymiaru okresów pracy górniczej (o której mowa w art. 50c ust. 1) ulega obniżeniu o sześć miesięcy za każdy rok takiej pracy, nie więcej niż o 15 lat,
- w art. 40 ustawy emerytalnej, tj. w wieku 55 lat w przypadku kobiet i 60 lat w przypadku mężczyzn.


Możliwość przejścia na emeryturę na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej nie jest uzależniona od ukończenia wieku emerytalnego w określonym przez przepisy czasie. Emerytura ta przysługuje, jeżeli wymienieni 1 stycznia 1999 r. (w dniu wejścia w życie ustawy emerytalnej) osiągnęli:

- okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze gwarantujący prawo do emerytury w wieku niższym niż 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn,
- okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn.

Wcześniejsza emerytura przysługiwać będzie pod warunkiem, że wymienione osoby nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego oraz nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy – w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.

PRZYKŁAD: EMERYTURA W 2010 ROKU DLA 60–LETNIEGO MĘŻCZYZNY
Pracownik – mężczyzna – urodzony w 1950 roku, 1 stycznia 1999 r. miał 30-letni staż ubezpieczeniowy, w tym 16 lat zatrudnienia w szczególnych warunkach (z wykazu A) uprawniających do ubiegania się o emeryturę po ukończeniu 60 lat życia. Nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego. Mimo że pracownik ten wiek 60 lat ukończy dopiero w 2010 roku będzie mógł po jego osiągnięciu i rozwiązaniu stosunku pracy przejść na wcześniejszą emeryturę. 1 stycznia 1999 r. bowiem miał ogólny staż ubezpieczeniowy wynoszący co najmniej 25 lat, w tym co najmniej 15-letni okres zatrudnienia w szczególnych warunkach, i nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego.
PRZYKŁAD: EMERYTURA DLA 55-LETNIEJ KOBIETY
Wanda P. w styczniu 2009 r. ukończy 55 lat. Nie jest członkiem ofe. Przez 15 lat i 6 miesięcy wykonywała prace w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A. Wanda P. od 1 stycznia 2000 r. prowadzi pozarolniczą działalność. Łącznie z okresem prowadzonej działalności posiada 32-letni okres składkowy i nieskładkowy. Prace w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A wykonywała do 31 sierpnia 1997 r. Wanda P. w dniu ukończenia 55 lat spełni warunki do przyznania emerytury na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej. Jeżeli zgłosi wniosek w 2009 roku albo później, lecz przed ukończeniem 60 lat życia, wówczas ZUS przyzna emeryturę od miesiąca zgłoszenia wniosku, z tym że gdyby wniosek zgłosiła w styczniu 2009 roku, to prawo do emerytury będzie przysługiwało od ukończenia 55 lat. Jeżeli zgłosi do ZUS wniosek o emeryturę, mając ukończone 60 lat, ZUS przyzna emeryturę przysługującą osobom po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego. Jej wysokość będzie obliczona na nowych zasadach.

W 2009 roku będą mogli przejść na emeryturę wcześniejszą ubezpieczeni urodzeni po 31 grudnia 1948 r., jeśli ukończą wiek 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn, którzy nie są członkami otwartego funduszu emerytalnego oraz w przypadku pracowników – rozwiążą stosunek pracy oraz na 1 stycznia 1999 r. posiadają 20-letni okres składkowy i nieskładkowy dla kobiet i 25-letni dla mężczyzn, w tym co najmniej 15 lat wykonywania pracy w szczególnych warunkach.

Artykuł 184 ustawy emerytalnej umożliwi zatem uzyskanie emerytury m.in. mężczyznom w wieku 60 lat urodzonym w latach 1949, 1950, 1951, 1952, 1953 czy też później, którzy legitymują się na dzień 1 stycznia 1999 r. co najmniej 15-letnim (w niektórych przypadkach 10- albo 20-letnim) okresem pracy w szczególnych warunkach zaliczanej do wykazu A czy też wykazu B, 15-letnim okresem działalności twórczej, co najmniej 5-letnim okresem pracy górniczej albo co najmniej 15-letnim okresem zatrudnienia na kolei. Wymienieni nie nabędą prawa do emerytury na warunkach określonych dla urodzonych po 1948 roku (określonych w art. 46 i 50 ustawy emerytalnej), z uwagi na to, iż nie osiągną wieku emerytalnego 60 lat do 31 grudnia 2008 r.

PRZYKŁAD: EMERYTURA KOLEJOWA DLA URODZONEGO W 1952 ROKU
Adam P. urodzony w 1952 roku w dniu 1 stycznia 1999 r. posiadał 28-letni okres składkowy i nieskładkowy, w tym 17 lat zatrudnienia na kolei. Nie jest członkiem OFE. Adam P. od dwóch lat prowadzi pozarolniczą działalność i nie ma zamiaru podejmować zatrudnienia w żadnej innej formie. Wiek 60 lat uprawniający do wcześniejszej emerytury z tytułu zatrudnienia na kolei ukończy w 2012 roku. W dniu ukończenia 60 lat Adam P. spełni warunki do przyznania emerytury kolejowej na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej.

Podstawa prawna
- Art. 32, 33, 39, 40, 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
- Rozporządzenie z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8, poz. 43 z późn. zm.).

Staż pracy w szkodliwych warunkach

Wymagany do przyznania emerytury na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej ogólny staż emerytalny i staż pracy w szczególnych warunkach i w szczególnym charakterze ustala się na dzień 1 stycznia 1999 r.

Staż ogólny – 25-letni okres składkowy i nieskładkowy w przypadku mężczyzn – i 20-letni w przypadku kobiet – ustala się na dzień 1 stycznia 1999 r. Uwzględnia się także okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego i pracy w tym gospodarstwie.

Przepis art. 184 ustawy emerytalnej nie przewiduje możliwości ustalania stażu emerytalnego na dzień 1 stycznia 1999 r. z zastosowaniem zasady dotyczącej liczenia niektórych okresów pracy górniczej w wymiarze półtorakrotnym oraz dotyczącej korzystniejszego liczenia niektórych okresów zatrudnienia na kolei. Zasady te można stosować przy ustalaniu prawa do górniczej albo kolejowej emerytury.

Przy ustalaniu stażu pracy w warunkach szkodliwych nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub macierzyństwa.

Ważne! Otrzymanie emerytury na podstawie art. 184 ustawy nie zależy od ukończenia obniżonego wieku emerytalnego w czasie wykonywania pracy w szczególnych warunkach czy też w szczególnym charakterze

Podstawa prawna
- Art. 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
- Rozporządzenie z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8, poz. 43 z późn. zm.).

Nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego

Z możliwości wcześniejszego przejścia na emeryturę mogą skorzystać ubezpieczeni urodzeni po 31 grudnia 1948 r., którzy nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego.

Emerytura na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej będzie przysługiwała pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego oraz rozwiązania stosunku pracy – w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.

W obecnym stanie prawnym nie wskazano w art. 184 ustawy emerytalnej na możliwość zgłoszenia wniosku o przekazanie składek zgromadzonych w OFE, za pośrednictwem ZUS, na konto budżetu państwa. Zatem osoba, która przystąpiła do OFE, nie ma możliwości wycofania składek zgromadzonych w OFE i przekazania ich na dochody budżetu państwa tak jak w przypadku emerytur wcześniejszych przyznawanych na podstawie art. 46 ustawy emerytalnej.

Decyzja o wyborze OFE stanowi nieodwołalne oświadczenie woli o wyborze ubezpieczenia emerytalnego i ma w zasadzie charakter ostateczny, formalnie uniemożliwiając powrót do I filaru (ZUS-u). Niektórzy ubezpieczeni nieświadomi utraty prawa ze względu na nieprawdziwe lub niekompletne informacje uzyskane od prowadzących akwizycję na rzecz OFE przystąpili do funduszu. Osoby, którym decyzja ta nie pozwala na skorzystanie z prawa do wcześniejszej emerytury, mogą spróbować na podstawie przepisów kodeksu cywilnego doprowadzić do unieważnienia umowy podpisanej z towarzystwem ubezpieczeniowym, powołując się na tzw. wady oświadczenia woli. Złożenie przez ubezpieczonego oświadczenia woli pod wpływem błędu, w sytuacji gdy nie zdaje on sobie sprawy z utraty możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę, uprawnia go do uchylenia się od jego skutków poprzez złożenie funduszowi na piśmie stosownego oświadczenia. Towarzystwa ubezpieczeniowe stosują różne tryby i rygor unieważniania umów. Nierzadko spory kończą się w sądzie. Warunek nieprzystąpienia do OFE bada się na dzień zgłoszenia wniosku o przyznanie emerytury.

Ważne! Emerytura na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej będzie przysługiwała pod warunkiem rozwiązania stosunku pracy w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem. Nie trzeba rozwiązywać umów cywilnoprawnych

W projekcie ustawy o emeryturach pomostowych z 13 maja 2008 r. (obecnie skierowany przez resort pracy do konsultacji) proponuje się zmianę polegającą na umożliwieniu złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa. Zatem niewykluczone, że nie będzie potrzeby dochodzenia unieważnienia umowy w celu otrzymania emerytury na podstawie art. 184.

PRZYKŁAD: EMERYTURA DLA 55-LETNIEJ KOBIETY
Anna T. urodzona 18 maja 1954 r. na dzień 1 stycznia 1999 r. ma 20 lat okresów składkowych i nieskładkowych, uzupełnionych pięcioletnim okresem pracy w gospodarstwie rolnym rodziców. Spełnia zatem na 1 stycznia 1999 r. wymagany warunek posiadania stażu ogólnego. Na dzień 1 stycznia 1999 r. posiada również 15 lat pracy w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku wymienionym w wykazie A załącznika do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Wymagany wiek emerytalny dla pracownicy wykonującej prace wymienione w wykazie A to ukończenie 55 lat życia. Jeżeli zainteresowana nie jest członkiem OFE, to w dniu ukończenia 55 lat życia (tj. 18 maja 2009 r.) spełni warunki do uzyskania emerytury wcześniejszej. Należy podkreślić, że jeżeli zainteresowana w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę będzie pozostawała w ubezpieczeniu pracowniczym, do przyznania emerytury będzie musiała rozwiązać stosunek pracy.

Podstawa prawna
- Art. 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).