Nauczyciele mogą przejść na tzw. emeryturę bez względu na wiek albo z tytułu wykonywania pracy w szczególnym charakterze. Różnice w warunkach wymaganych do ich przyznania dotyczą m.in. wymiaru czasu pracy nauczycielskiej, konieczności rozwiązania stosunku pracy oraz charakteru ostatniego zatrudnienia.

Emerytura z Karty Nauczyciela

Osoby urodzone po 1948 roku warunki dotyczące ogólnego stażu pracy i pracy nauczycielskiej muszą spełnić do końca 2008 roku. Po tej dacie mogą rozwiązać stosunek pracy i złożyć wniosek o emeryturę, ale przed ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego.

Nauczyciel, wychowawca lub inny pracownik pedagogiczny wykonujący pracę nauczycielską wymienioną w Karcie Nauczyciela (patrz ramka na stronie 12) może przejść na tzw. emeryturę bez względu na wiek. Przysługuje ona nauczycielom urodzonym przed 1 stycznia 1949 r., po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy, mającym:

- 30-letni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze oraz
- nauczycielom szkół, placówek, zakładów specjalnych oraz zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich mającym 25-letni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym.

PRZYKŁAD: PRAWA NAUCZYCIELI SZKÓŁ SPECJALNYCH
Elżbieta K. urodziła się 31 grudnia 1954 r. Jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego. Obecnie ma 26 lat okresów składkowych i nieskładkowych, w tym 19 lat i 4 miesiące w szkolnictwie specjalnym. Obecnie jest zatrudniona w szkole specjalnej w pełnym wymiarze czasu zajęć. Zamierza przejść na emeryturę we wrześniu 2009 r. Będzie miała wówczas 53 lata. Jeżeli Elżbieta K. dopracuje do końca 2008 roku brakujący do 20 lat ośmiomiesięczny okres pracy w charakterze nauczyciela w szkolnictwie specjalnym, będzie miała prawo do emerytury po rozwiązaniu stosunku pracy na swój wniosek i złożeniu, wraz z wnioskiem o emeryturę, wniosku o przekazanie środków zgromadzonych w OFE na dochody budżetu państwa.

Do 20-letniego okresu pracy w szczególnym charakterze zalicza się okresy pracy nauczycielskiej wykonywanej co najmniej w połowie obowiązującego wymiaru zajęć w przypadku nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz zakładach kształcenia i placówkach doskonalenia nauczycieli oraz w zakładach poprawczych, schroniskach dla nieletnich oraz rodzinnych ośrodkach diagnostyczno-konsultacyjnych, a także nauczycieli zatrudnionych w przedszkolach publicznych, szkołach i placówkach prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego oraz w szkołach niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych.

W przypadku nauczycieli mianowanych lub dyplomowanych zatrudnionych w urzędach organów administracji rządowej i kuratoriach oświaty, w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej oraz okręgowych komisjach egzaminacyjnych, w specjalistycznej jednostce nadzoru oraz w organach sprawujących nadzór pedagogiczny nad zakładami poprawczymi, schroniskami dla nieletnich, rodzinnymi ośrodkami diagnostyczno-konsultacyjnymi oraz szkołami przy zakładach karnych na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych, przy ustalaniu 20-letniego okresu zatrudnienia pracy nauczycielskiej uwzględnia się jedynie te okresy, w których praca była wykonywana w pełnym wymiarze czasu pracy.

Do 20 lat pracy w szczególnym charakterze przyjmuje się również okres skierowania, na podstawie odrębnych przepisów, do pracy pedagogicznej za granicą. Nie uwzględnia się natomiast okresów pracy nauczyciela akademickiego wykonywanej w szkolnictwie wyższym i instytucjach naukowych.

Nauczyciele spełniający powyższe warunki dotyczące stażu ogólnego i stażu szczególnego mogą przejść na emeryturę również w przypadku rozwiązania stosunku pracy lub wygaśnięcia stosunku pracy w następujących okolicznościach:

- w przypadku całkowitej likwidacji szkoły,
- w przypadku częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć,
- z upływem sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczynnym,
- odmowy podjęcia zatrudnienia przez nauczyciela w stanie spoczynku.


Emerytura bez względu na wiek, na powyższych warunkach, przysługuje także ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r., jeżeli warunek dotyczący stażu ogólnego i stażu szczególnego zostanie spełniony nie później niż do 31 grudnia 2008 r., a także wtedy, gdy nauczyciel nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego albo złożył wniosek o przekazanie składek zgromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym za pośrednictwem ZUS na dochody budżetu państwa.

Ważne! Przy ustalaniu okresów zatrudnienia w szczególnym charakterze – pracy nauczycielskiej – nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z powodu choroby lub macierzyństwa

Podkreślić trzeba, że w przypadku ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r., warunki dotyczące stażu ogólnego i stażu szczególnego muszą być spełnione nie później niż do 31 grudnia 2008 r. Nie dotyczy to natomiast rozwiązania stosunku pracy. Może być on rozwiązany po tej dacie. Trzeba jednak zapamiętać, że gdy nauczyciel jest zatrudniony w kilku szkołach lub placówkach, w celu nabycia prawa do emerytury na podstawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela stosunek pracy musi być rozwiązany we wszystkich szkołach (placówkach).

Wniosek o emeryturę z Karty Nauczyciela może być złożony po 2008 roku, ale przed ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego. Jeśli nauczyciel, urodzony po 31 grudnia 1948 r., zgłosi wniosek o emeryturę, mając ukończone 60 lat życia w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn, będzie miał obliczoną emeryturę na nowych zasadach.

Zatem przykładowo nauczycielka, która dzisiaj spełnia warunki do przyznania emerytury nauczycielskiej bez względu na wiek, gdyż nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego, posiada 30-letni okres składkowy, w tym 20-letni okres pracy nauczycielskiej, może zgłosić wniosek o emeryturę również w 2009 czy 2010 roku i wówczas rozwiązać stosunek pracy. Jeżeli wniosek o emeryturę zgłosi przed ukończeniem 60 lat życia, to ZUS przyzna jej emeryturę na podstawie art. 88 ustawy Karta Nauczyciela i obliczy jej wysokość według starych zasad. Warunki do przyznania emerytury bez względu na wiek zostaną spełnione nie później niż do 31 grudnia 2008 r.

OSOBY UPRAWNIONE DO EMERYTURY NAUCZYCIELSKIEJ BEZ WZGLĘDU NA WIEK
Do emerytury z Karty Nauczyciela uprawnieni są:
- nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz zakładach kształcenia i placówkach doskonalenia nauczycieli działających na podstawie ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 256, poz. 2572 z późn. zm.),
- nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w zakładach poprawczych, schroniskach dla nieletnich oraz rodzinnych ośrodkach diagnostyczno-konsultacyjnych działających na podstawie ustawy z 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 11, poz. 109 z późn. zm.),
- nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w publicznych kolegiach pracowników służb społecznych,
- nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej Kartę Nauczyciela z 27 czerwca 2003 r. (tj. przed 21 sierpnia 2003 r.) w publicznych placówkach opiekuńczo-wychowawczych oraz ośrodkach adopcyjno-opiekuńczych działających na podstawie nieobowiązującej już ustawy z 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 64, poz. 414 z późn. zm.),
- nauczyciele mianowani lub dyplomowani zatrudnieni w urzędach organów administracji rządowej i kuratoriach oświaty, w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej oraz okręgowych komisjach egzaminacyjnych, w specjalistycznej jednostce nadzoru oraz w organach sprawujących nadzór pedagogiczny nad zakładami poprawczymi, schroniskami dla nieletnich, rodzinnymi ośrodkami diagnostyczno-konsultacyjnymi oraz szkołami przy zakładach karnych na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych,
- nauczyciele zatrudnieni w przedszkolach publicznych, szkołach i placówkach prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego oraz w szkołach niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych,
- pracownicy zatrudnieni u pracodawców niewymienionych wyżej, pełniący funkcję instruktorów praktycznej nauki zawodu oraz kierowników praktycznej nauki zawodu, posiadający kwalifikacje określone dla nauczycieli praktycznej nauki zawodu oraz wykonujący pracę dydaktyczną i wychowawczą w wymiarze przewidzianym dla tych nauczycieli;
- pracownicy zatrudnieni w Ochotniczych Hufcach Pracy na stanowiskach wychowawców, pedagogów oraz na stanowiskach kierowniczych, posiadający odpowiednie kwalifikacje (tj. wyższe wykształcenie z odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym lub ukończenie zakładu kształcenia nauczycieli), wykonujący pracę dydaktyczną i wychowawczą,
- nauczyciele urlopowani na podstawie przepisów ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (t.j. Dz.U. z 2001 r. nr 79, poz. 854 z późn. zm.),
- nauczyciele zatrudnieni w publicznych szkołach i szkolnych punktach konsultacyjnych przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych,
- nauczyciele i wychowawcy zatrudnieni w szkołach i innych placówkach oświatowo-wychowawczych oraz placówkach opiekuńczo-wychowawczych prowadzonych przez kościoły i inne związki wyznaniowe, jeśli przepisy szczególne przewidują rozciągnięcie na nich uprawnień emerytalnych przewidzianych w Karcie Nauczyciela.










PRZYKŁAD: ROZWIĄZANIE UMÓW I ZŁOŻENIE WNIOSKU PO 2008 ROKU
Włodzimierz O. jest zatrudniony w liceum w pełnym wymiarze czasu zajęć i w technikum w wymiarze 1/4 etatu. Ma zamiar przejść na emeryturę we wrześniu 2010 r. Będzie miał wówczas ukończone 55 lat. Włodzimierz O. ma już obecnie 30-letni okres składkowy i nieskładkowy. Jako nauczyciel pracuje od 21 lat. Jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego. Włodzimierz O. może przejść na emeryturę nauczycielską bez względu na wiek po rozwiązaniu na swój wniosek stosunków pracy w obydwu szkołach w 2010 roku i złożeniu wniosku o przekazanie składek zgromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym za pośrednictwem ZUS na dochody budżetu państwa wraz z wnioskiem o emeryturę. Warunki stażu ogólnego i stażu nauczycielskiego zostaną spełnione do 31 grudnia 2008 r.

Podstawa prawna
- Art. 88 ustawy z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2006 r. nr 97, poz. 674 z późn. zm.).

Emerytura za pracę w szczególnym charakterze

Po 2008 roku z wcześniejszej emerytury mogą skorzystać osoby, które spełniły wymagane warunki do końca 2008 roku, a także osoby, które ukończą 55 lat – kobiety i 60 lat – mężczyźni, jeżeli 1 stycznia 1999 r. miały długi staż pracy ogólny i pracy nauczycielskiej.

Nauczyciele, którzy nie spełniają warunków do skorzystania z emerytury bez względu na wiek, powinni przeanalizować, czy mogą starać się o wcześniejszą emeryturę z tytułu pracy w szczególnym charakterze. Za pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze uważa się nauczycieli, wychowawców lub innych pracowników pedagogicznych wykonujących pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 Karty Nauczyciela.

PRZYKŁAD: WNIOSEK PRZED UKOŃCZENIEM 60 LAT PRZEZ KOBIETĘ
Zofia T. urodziła się 17 maja 1949 r. Nie jest członkiem ofe. Przepracowała w szkole w pełnym wymiarze czasu pracy 17 lat. Posiada wymagany do przyznania emerytury nauczycielskiej okres składkowy i nieskładkowy – ponad 24 lata. Nie chce jeszcze przechodzić na emeryturę. W celu obliczenia emerytury na starych zasadach wniosek o przyznanie emerytury musi złożyć przed 17 maja 2009 r. Jeśli tego nie zrobi, 17 maja 2009 r. ukończy 60 lat i ZUS przyzna jej emeryturę na podstawie art. 24 ustawy emerytalnej, a wysokość ustali według mieszanego sposobu (na podstawie art. 183 ustawy emerytalnej).
PRZYKŁAD: WIEK EMERYTALNY W 2015 ROKU
Dariusz D. na 1 stycznia 1999 r. posiadał 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych, w tym 15 lat pracy nauczycielskiej. W charakterze nauczyciela nie pracuje od 2001 roku. Wiek 60 lat ukończy w 2015 roku. Nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego. Dariusz D. spełni warunki do przyznania wcześniejszej emerytury (na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej) w dniu ukończenia 60 lat i po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli będzie pozostawał w stosunku pracy.

Wiek emerytalny oraz warunki, na podstawie których nauczycielom przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnych charakterze. I tak nauczyciel, wychowawca lub inny pracownik pedagogiczny wykonujący pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 Karty Nauczyciela nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

- osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,
- ma wymagany okres zatrudnienia, tj. 20 lat – w przypadku kobiet i 25 lat – w przypadku mężczyzn, w tym co najmniej 15 lat pracy nauczycielskiej wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Ważne! Nauczyciele, którzy do końca 2008 roku spełnią warunki do uzyskania emerytury z tytułu pracy w szczególnym charakterze, mogą złożyć wniosek po 2008 roku, ale przed ukończeniem 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn

Możliwość wcześniejszego przejścia na emeryturę na podstawie rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze mają zarówno nauczyciele urodzeni przed 1 stycznia 1949 r., jak i nauczyciele urodzeni po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r. Jednakże dla tej grupy ubezpieczonych, którzy urodzili się po 31 grudnia 1948 r., warunkiem dodatkowym, którego spełnienie daje prawo do emerytury, jest ukończenie 55 lat (kobieta) i 60 lat (mężczyzna), jak również stażu ogólnego i stażu szczególnego – do 31 grudnia 2008 r., a także nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego lub złożenie wniosku o przekazanie składek na dochody budżetu państwa. Mężczyzna urodzony po 31 grudnia 1948 r. nie ma szans na skorzystanie z emerytury przewidzianej w rozporządzeniu, ponieważ nie ukończy do 31 grudnia 2008 r. 60 lat. Emeryturę mogą otrzymać kobiety urodzone w latach 1949–1953. Istotne dla przyznania emerytury wcześniejszej z tytułu wykonywania pracy w szczególnym charakterze jest złożenie przez ubezpieczoną wniosku o przyznanie tej emerytury przed ukończeniem 60 lat życia.

Wyjaśnić trzeba, że dla osób urodzonych po 1948 roku, które do końca 2008 roku nie spełnią warunku dotyczącego wieku emerytalnego (55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn), przewidziano szczególne rozwiązanie. Mogą one nabyć prawo do emerytury z tytułu wykonywania pracy w szczególnym charakterze po osiągnięciu wspomnianego wieku, jeżeli 1 stycznia 1999 r. osiągnęły:

- 15 lat pracy nauczycielskiej oraz
- okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze 20 lat w przypadku kobiet i 25 lat w przypadku mężczyzn.

Emerytura ta przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego oraz rozwiązania stosunku pracy – w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.

PRZYKŁAD: SPEŁNIENIE WARUNKÓW DO KOŃCA 2008 ROKU
Anna Z. pracowała jako nauczycielka przez 18 lat. Zatrudnienie ustało w 2000 roku. Od 2003 roku jest osobą współpracującą przy prowadzeniu pozarolniczej działalności. W czerwcu 2008 r. ukończy 55 lat. Nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego. Anna Z. w dniu ukończenia 55 lat spełni warunki do przyznania emerytury nauczycielskiej na podstawie rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Ma już dzisiaj wymagany 20-letni okres składkowy i nieskładkowy, w tym co najmniej 15-letni okres pracy nauczycielskiej wykonywanej w pełnym wymiarze czasu pracy. Warunki stażu ogólnego, stażu nauczycielskiego i wieku spełni nie później niż do 31 grudnia 2008 r.
PRZYKŁAD: STAŻ OGÓLNY I SZCZEGÓLNY
Ludwik D. urodził się w 1947 roku, a więc ukończył już 60 lat. Pracę nauczycielską w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał przez 15 lat. Obecnie jest zatrudniony na podstawie stosunku pracy, ale nie wykonuje pracy nauczycielskiej. Ludwik D. posiada 20 lat i 8 miesięcy okresów składkowych i 4 lata okresów nieskładkowych. Łączny staż ogólny wynosi zatem 24 lata i 8 miesięcy. Do przyznania emerytury nauczycielskiej na podstawie rozporządzenia i do wymaganego 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego brakuje Ludwikowi D. czterech miesięcy. Jeżeli dopracuje brakujący okres, to spełni warunki do przyznania emerytury.

Podstawa prawna
- Art. 32, 46, 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
- Par. 15 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8, poz. 43 z późn. zm.).