Warunki zależą od daty urodzenia i płci wnioskodawcy
Z wcześniejszej emerytury pracowniczej mogą skorzystać kobiety i mężczyźni urodzeni przed 1949 rokiem oraz kobiety urodzone w latach 1949–1953.
Ubezpieczeni urodzeni przed 1 stycznia 1949 r., którzy nie osiągnęli wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn), mogą przejść na emeryturę:
- kobieta - po osiągnięciu wieku 55 lat, jeżeli ma co najmniej 30-letni okres składkowy i nieskładkowy albo jeżeli ma co najmniej 20-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz została uznana za całkowicie niezdolną do pracy,
- mężczyzna – po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli ma co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy albo po nowelizacji ustawy emerytalnej, która obowiązuje od 8 maja 2008 r. – jeżeli osiągnął 60 lat i ma co najmniej 35-letni okres składkowy i nieskładkowy.
Emerytura ta przysługuje osobom, które ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, były pracownikami oraz w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym pozostawały w stosunku pracy co najmniej przez sześć miesięcy. Od obowiązku spełnienia tych dwóch warunków są wyjątki (czytaj niżej: Ostatnie ubezpieczenie występującego o emeryturę).
Prawo do wcześniejszej emerytury pracowniczej mogą także nabyć osoby urodzone po 1948 roku, a przed 1969 rokiem, jeżeli warunki dotyczące wieku, wymiaru okresów składkowych i nieskładkowych, a w niektórych przypadkach niezdolności do pracy spełnią do 31 grudnia 2008 r. W przypadku osób z wymienionej grupy wiekowej nabycie prawa do emerytury uzależnione jest również od nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa.
Konieczność spełnienia przez osoby urodzone w latach 1949–1968 warunku dotyczącego wieku emerytalnego wymaganego do przyznania emerytury pracowniczej (55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn) najpóźniej 31 grudnia 2008 r. oznacza, iż w rzeczywistości z uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowniczej dla tej grupy wiekowej mogą skorzystać jedynie kobiety urodzone w latach 1949–1953. Mężczyźni urodzeni po 31 grudnia 1948 r. nie ukończą bowiem 60 lat do końca 2008 roku.
Obowiązek udowodnienia stażu oraz wieku emerytalnego do końca 2008 roku nie oznacza, iż do tej daty musi być również zgłoszony wniosek o emeryturę pracowniczą. Wniosek ten może być złożony również po 31 grudnia 2008 r., ale nie później niż przed dniem ukończenia przez wnioskodawcę powszechnego wieku emerytalnego, który w przypadku kobiet wynosi 60 lat. Wcześniejsza emerytura pracownicza przysługuje bowiem osobom, które nie ukończyły powszechnego wieku emerytalnego.
Z powyższego wynika, że kobiety urodzone przed 1949 rokiem w 2009 roku wniosku o emeryturę pracowniczą złożyć nie mogą. Mogą natomiast go złożyć kobiety urodzone w 1949 roku, choć muszą to uczynić najpóźniej w dniu poprzedzającym ukończenie 60 lat. Z kolei kobiety urodzone w latach 1950–1953 będą mogły złożyć wniosek odpowiednio najpóźniej w 2010, 2011, 2012 i 2013 roku, choć w każdym przypadku przed dniem ukończenia powszechnego wieku emerytalnego. Jeżeli złożą wniosek po tym terminie, emerytura nie zostanie im obliczona na starych zasadach.
Konieczność spełnienia warunków wymaganych do przyznania wcześniejszej emerytury pracowniczej do końca 2008 roku nie dotyczy:
- pozostawania w ubezpieczeniu pracowniczym ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę,
- pozostawania w stosunku pracy przez co najmniej sześć miesięcy w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.
Ponieważ dwa wymienione wyżej warunki muszą być spełnione w okresie poprzedzającym zgłoszenie wniosku o emeryturę, a wniosek ten może być złożony również po 31 grudnia 2008 r., oczywiste jest, że nie można wymagać ich spełnienia do końca 2008 roku. Należy podkreślić, iż uzyskanie orzeczenia o całkowitej niezdolności do pracy (o ile jest ono niezbędne do przyznania emerytury) również może nastąpić po 31 grudnia 2008 r. (ale całkowita niezdolność do pracy musi powstać przed 1 stycznia 2009 r.). Dotyczy to także nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego oraz złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE na dochody budżetu państwa.
Nowelizacja ustawy o emeryturach i rentach z FUS z 2005 roku zniosła warunek rozwiązania stosunku pracy jako niezbędny do przyznania emerytury pracowniczej osobom, które przed wystąpieniem o nią były pracownikami. Obecnie osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r., występujące o wcześniejszą emeryturę pracowniczą, nie muszą w celu otrzymania pozytywnej decyzji ZUS rozwiązywać stosunku pracy z pracodawcą, u którego do tej pory pracowały. Jednak w takim przypadku muszą liczyć się z tym, że ZUS – zgodnie z przepisami – nie podejmie wypłaty świadczenia po jego przyznaniu. Aż do czasu rozwiązania stosunku pracy emerytura będzie zawieszona. Prawo do emerytury ulega bowiem zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury. Dla uniknięcia zawieszenia prawa do emerytury wystarczy rozwiązać stosunek pracy. Można go ponownie nawiązać, nawet następnego dnia po rozwiązaniu umowy, i wówczas prawo do emerytury nie jest zawieszane.
Podstawa prawna
- Art. 46 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
- Art. 1, 4 ustawy z 12 stycznia 2007 r. o zmianie ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 17, poz. 95).
- Art. 1 ustawy z 28 marca 2008 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 67, poz. 411).
Uprawnienia mężczyzn z długim stażem pracy
Po zmianie ustawy emerytalnej z emerytury pracowniczej mogą skorzystać mężczyźni po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli mają co najmniej 35-letni okres składkowy i nieskładkowy albo jeżeli mają co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz zostali uznani za całkowicie niezdolnych do pracy. Nowelizacja nie zmieniła pozostałych warunków wymaganych do przyznania wcześniejszej emerytury pracowniczej. Oznacza to, że 60-letni mężczyźni, którzy udowodnili 35-letni staż ubezpieczeniowy, będą mogli uzyskać to świadczenie, jeżeli posiadali status pracownika ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, oraz pozostawali w stosunku pracy przez co najmniej sześć miesięcy w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Od obowiązku spełnienia tych warunków są wyjątki, które omawiamy niżej.
Z prawa do wcześniejszej emerytury na podstawie przepisów obowiązujących od maja tego roku skorzystają mężczyźni urodzeni przed 1 stycznia 1949 r.,
tj. urodzeni w latach 1943–1948, gdyż urodzeni przed 1943 rokiem osiągnęli już powszechny wiek emerytalny – 65 lat.
Pamiętać trzeba, że osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r. nie muszą spełniać wszystkich wymaganych do przyznania wcześniejszej emerytury pracowniczej warunków do 31 grudnia 2008 r. Nowelizacja nie wprowadza w tym zakresie żadnych zmian. Należy jednak podkreślić, iż w praktyce mężczyźni z 35-letnim stażem uzyskają prawo do tego świadczenia tylko wtedy, gdy wymagany wiek 60 lat ukończą najpóźniej do 31 grudnia 2008 r. Wiek 60 lat ukończą bowiem po tej dacie mężczyźni urodzeni po 31 grudnia 1948 r.
Mężczyźni spełniający warunki do uzyskania wcześniejszej emerytury pracowniczej mogą złożyć wniosek o tę emeryturę po 2008 roku, ale przed ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego (65 lat). Gdy złożą wniosek po tej dacie, otrzymają emeryturę z tytułu ukończenia powszechnego wieku emerytalnego. Emerytura dla osoby urodzonej przed 1949 rokiem będzie jednak zawsze obliczona na starych zasadach.
Podstawa prawna
- Art. 29 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
- Art. 1 ustawy z 28 marca 2008 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 67, poz. 411).
Ostatnie ubezpieczenie występującego o emeryturę
O specyficznym charakterze emerytury pracowniczej decyduje konieczność spełnienia warunków dotyczących pozostawania w ubezpieczeniu pracowniczym – z tytułu stosunku pracy przed zgłoszeniem wniosku o to świadczenie. Omawiana emerytura przysługuje bowiem osobom, które ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę były pracownikami, a więc pozostawały w stosunku pracy. Nie ma przy tym znaczenia podstawa nawiązania stosunku pracy, może to być umowa o pracę, powołanie, mianowanie, wybór. Emerytury pracowniczej nie otrzymają zatem (poza wyjątkami omówionymi niżej) osoby, które przed złożeniem wniosku wykonują umowy zlecenia, agencyjne czy prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą.
Warto zwrócić uwagę, że otrzymanie emerytury pracowniczej uzależnione jest od bycia ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, pracownikiem, a nie od bycia pracownikiem bezpośrednio przed zgłoszeniem wniosku o to świadczenie. Oznacza to, że wymóg pozostawania ostatnio ubezpieczonym z tytułu stosunku pracy spełniony jest także w przypadku pobierania w okresie bezpośrednio poprzedzającym zgłoszenie wniosku na przykład renty z tytułu niezdolności do pracy, świadczenia albo zasiłku przedemerytalnego. Istotne jest to, by przed nabyciem uprawnień do jednego z tych świadczeń zainteresowany pozostawał w ubezpieczeniu z tytułu stosunku pracy, a w czasie posiadania prawa do nich nie zgłosił się albo nie został zgłoszony do ubezpieczenia z innego tytułu niż stosunek pracy.
Może się zdarzyć, że wniosek o wcześniejszą emeryturę pracowniczą zostanie zgłoszony po rozwiązaniu stosunku pracy, ale w okresie między ustaniem zatrudnienia a zgłoszeniem wniosku o emeryturę osoba zainteresowana będzie podlegała ubezpieczeniom społecznym z innego tytułu niż stosunek pracy. W takiej sytuacji warunek bycia ostatnio (pozostawania ostatnio w ubezpieczeniu pracowniczym) nie zostanie spełniony. Nie ma natomiast wpływu na przyznanie prawa do emerytury fakt, iż osoba występująca o świadczenie pozostawała w ubezpieczeniu społecznym z innego tytułu niż stosunek pracy po dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę, a przed jej przyznaniem.
W wyjątkowych przypadkach ZUS przyzna prawo do emerytury pracowniczej mimo pozostawania przed zgłoszeniem wniosku o to świadczenie w ubezpieczeniu z innego tytułu niż stosunek pracy. Warunku bycia ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, pracownikiem nie musi spełnić osoba, która przez cały wymagany do uzyskania tego świadczenia okres ubezpieczenia (30, 20 lat w przypadku kobiet, 25, 35 lat w przypadku mężczyzn) pozostawała w ubezpieczeniu pracowniczym. Osoba taka nie musi także, o czym mowa niżej, udowadniać sześciomiesięcznego okresu zatrudnienia w ciągu ostatnich 24 miesięcy ubezpieczenia.
Przyznanie emerytury pracowniczej uzależnione jest nie tylko od bycia ostatnio, przed złożeniem wniosku o emeryturę, pracownikiem, ale także od podlegania ubezpieczeniu z tytułu stosunku pracy przez określony czas. Emerytura przysługuje osobom, które w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym pozostawały w stosunku pracy przynajmniej przez sześć miesięcy.
Należy przypomnieć, iż okresem pozostawania w stosunku pracy jest okres przypadający od dnia nawiązania tego stosunku do dnia jego ustania. W związku z tym do wymaganych sześciu miesięcy ubezpieczenia pracowniczego ZUS wlicza również okresy pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub świadczeń pieniężnych wypłacanych z ubezpieczenia chorobowego w razie choroby i macierzyństwa.
Natomiast przy ustalaniu ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu ZUS wyłącza okresy pobierania zasiłku dla bezrobotnych, dobrowolnego kontynuowania ubezpieczenia oraz opłacania składek na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością sprawowania opieki nad członkiem rodziny.
Ustalając 24-miesięczny okres ubezpieczenia, ZUS uwzględnia kolejne miesiące podlegania ubezpieczeniu albo ubezpieczeniom. Oznacza to, że między tymi miesiącami mogą występować przerwy.
Od obowiązku spełnienia warunku pozostawania w stosunku pracy przynajmniej przez sześć miesięcy w ciągu ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu albo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym są dwa wyjątki. Pierwszy dotyczy osób, które w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę były uprawnione do renty z tytułu niezdolności do pracy. Zatem osoba przechodząca z renty na emeryturę może legitymować się jakimkolwiek okresem ubezpieczenia pracowniczego. Drugi wyjątek dotyczy natomiast osób, które przez cały wymagany do przyznania wcześniejszej emerytury pracowniczej staż emerytalny podlegały ubezpieczeniu z tytułu stosunku pracy.
Podstawa prawna
- Art. 29 ust. 2 i 3, art. 46 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
Konieczny długi staż emerytalny
Ustalając wymagany przez przepisy staż ubezpieczeniowy – okres składkowy i nieskładkowy (30- albo 20-letni w przypadku kobiet i 25- albo 35-letni w przypadku mężczyzn), ZUS bierze pod uwagę nie tylko okresy pozostawania w stosunku pracy, ale również inne udowodnione okresy składkowe i nieskładkowe.
Okresy składkowe to okresy aktywności zawodowej, za które opłacono składkę na ubezpieczenie społeczne albo ubezpieczenia emerytalne i rentowe, jak również niektóre okresy, za które składka nie została opłacona z uwagi na brak takiego obowiązku. Należą do nich m.in.: okresy ubezpieczenia, czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim lub okresy jej równorzędne albo okresy zastępczych form tej służby, pełnionej w Polsce służby (m.in. w Policji, Urzędzie Ochrony Państwa, Straży Granicznej, Służbie Więziennej, Państwowej Straży Pożarnej, Służbie Celnej), pobierania zasiłku macierzyńskiego. Natomiast okresy nieskładkowe to okresy braku aktywności zawodowej, za które nie zostały odprowadzone składki na ubezpieczenie społeczne albo ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Należą do nich m.in.:
- okresy pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wypłaconego na podstawie przepisów kodeksu pracy oraz zasiłków z ubezpieczenia społecznego (chorobowego i opiekuńczego) lub świadczenia rehabilitacyjnego,
- okresy pobierania zasiłku chorobowego i opiekuńczego oraz świadczenia rehabilitacyjnego po ustaniu obowiązku ubezpieczenia,
- przypadające przed dniem nabycia prawa do emerytury okresy urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego udzielonego na podstawie przepisów w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących opiekujących się małymi dziećmi, innych udzielonych w tym celu urlopów bezpłatnych oraz okresy niewykonywania pracy – z powodu opieki nad dzieckiem: – w wieku do lat czterech – w granicach do trzech lat na każde dziecko oraz łącznie, bez względu na liczbę dzieci – do sześciu lat,
– na które ze względu na jego stan fizyczny, psychiczny lub psychofizyczny przysługuje zasiłek pielęgnacyjny – dodatkowo w granicach do trzech lat na każde dziecko,
- okres nauki w szkole wyższej na jednym kierunku, pod warunkiem ukończenia tej nauki, w wymiarze określonym w programie studiów,
- okres pobierania zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego.
Pełny katalog okresów składkowych i nieskładkowych zawiera art. 6 i 7 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Wykaz ten można też znaleźć na stronie internetowej – www.zus.pl/default.asp?p=4&id=387
Przy ustalaniu prawa do wcześniejszej emerytury pracowniczej w niektórych przypadkach istnieje również możliwość zaliczenia tzw. okresów uzupełniających, potocznie zwanych okresami rolnymi. Są to:
- okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono składki przewidziane w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników,
- okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 roku życia przypadające przed 1 lipca 1977 r.,
- okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia przypadające przed 1 stycznia 1983 r.
Okresy rolne mogą być zaliczane przy ustalaniu prawa do emerytury, w tym również wcześniejszej emerytury pracowniczej, tylko wtedy, gdy suma uwzględnionych okresów składkowych i nieskładkowych jest niższa niż wymagany staż ubezpieczeniowy i tylko w zakresie niezbędnym do ustalenia uprawnień.
Należy podkreślić, że okresy uzupełniające są uwzględniane przy ustalaniu uprawnień emerytalnych tylko wówczas, gdy nie zostały zaliczone do okresów, od których zależy prawo do emerytury lub renty na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników. Nie mogą się również czasowo pokrywać z okresami składkowymi i nieskładkowymi.
Trzeba pamiętać, że przy ustalaniu prawa do wcześniejszej emerytury pracowniczej ZUS nie może uwzględnić okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy. Taka możliwość została przewidziana tylko dla osób, które utraciły prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy z powodu odzyskania zdolności do pracy, jeśli okresy składkowe, nieskładkowe oraz rolne są krótsze od wymaganego stażu emerytalnego wynoszącego 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. Warunkiem zaliczenia okresów pobierania renty do stażu emerytalnego jest jednak ukończenie powszechnego wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn), natomiast emeryturę pracowniczą mogą uzyskać osoby, które tego wieku nie ukończyły.
Podstawa prawna
- Art. 6, 7, 10, 10a, 29, 46 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).