Na podpis prezydenta czeka ustawa przesuwająca o jeden rok - do końca grudnia 2008 r. - termin na spełnienie warunków wymaganych do uzyskania wcześniejszej emerytury dla niektórych osób urodzonych po 1948 roku. Na zmianie tego terminu skorzystają również twórcy i artyści.
Twórcy i artyści zatrudnieni na podstawie umowy o pracę uważani są za pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze. Mogą oni przejść na wcześniejszą emeryturę po spełnieniu warunków dotyczących wieku, stażu emerytalnego i stażu szczególnego. Natomiast twórcy i artyści prowadzący pozarolniczą działalność (ubezpieczeni z tego tytułu) mogą przejść na wcześniejszą emeryturę na warunkach określonych dla pracowników wykonujących działalność twórczą lub artystyczną.
Za twórcę w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych uważa się osobę, która tworzy dzieła w zakresie architektury, architektury krajobrazu, urbanistyki, literatury pięknej, sztuk plastycznych, muzyki, fotografiki, twórczości audiowizualnej, choreografii, lutnictwa artystycznego oraz sztuki ludowej, będące przedmiotem prawa autorskiego. Natomiast za artystę uważa się osobę wykonującą zarobkowo działalność artystyczną w dziedzinie sztuki aktorskiej i estradowej, reżyserii teatralnej i estradowej, sztuki tanecznej i cyrkowej, dyrygentury, wokalistyki, instrumentalistyki, kostiumografii, scenografii, a także w dziedzinie produkcji audiowizualnej reżyserów, scenarzystów, operatorów obrazu i dźwięku, montażystów i kaskaderów.
Należy podkreślić, że samo wykonywanie wymienionej powyżej działalności twórczej i artystycznej nie jest wystarczające do objęcia obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi z tego tytułu. Uznanie działalności za twórczą lub artystyczną następuje bowiem w formie decyzji Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców, działającej przy ministrze właściwym do spraw kultury. Tym samym osoba, która wykonuje działalność o charakterze twórczym bądź artystycznym, ale nie dysponuje decyzją wspomnianej Komisji, nie jest traktowana do celów ubezpieczeń społecznych jak twórca lub artysta.
Emerytura dla urodzonych przed 1949 rokiem
Twórcy i artyści urodzeni przed 1 styczniem 1949 r. zatrudnieni na podstawie umowy o pracę, jak też osoby prowadzące działalność artystyczną lub twórczą podlegające ubezpieczeniom społecznym z tego tytułu, mają prawo do wcześniejszej emerytury po osiągnięciu wieku przewidzianego dla danego rodzaju działalności i po udowodnieniu okresów składkowych i nieskładkowych w wymiarze 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej 15 lat działalności twórczej lub artystycznej.
W przypadku twórców albo artystów zatrudnionych na podstawie umowy o pracę wymaga się, aby 15-letni okres tej pracy był wykonywany w pełnym wymiarze czasu pracy. Wiek emerytalny zależy od rodzaju prowadzonej działalności (patrz tabela). Warto jednak wiedzieć, że nie wymaga się, aby wskazany w tabeli wiek emerytalny został ukończony w czasie działalności twórczej czy artystycznej.
Przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnym charakterze przyjmuje się okresy zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy. Nie uwzględnia się natomiast okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy lub zasiłek: chorobowy, macierzyński, opiekuńczy lub świadczenie rehabilitacyjne.
Prawa urodzonych po 1948 roku
Twórcy lub artyści urodzeni po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r., mogą przejść na emeryturę w wieku niższym niż 60 lat dla kobiety i 65 lat dla mężczyzny, jeżeli nie później niż do 31 grudnia 2008 r. (ustawa przesuwająca termin na spełnienie warunków czeka na podpis prezydenta) spełnią określone przepisami warunki. Muszą udokumentować okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej 15 lat pracy wykonywanej w szczególnym charakterze. Wiek wymagany dla urodzonych po 1948 r., a przed 1969 r. jest taki jak w przypadku ubezpieczonych urodzonych przed 1949 r. (patrz tabela).
Dodatkowym niezbędnym warunkiem, który wymienieni muszą spełnić, jest nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenie wniosku o przekazanie składek zgromadzonych w otwartym funduszu emerytalnego za pośrednictwem budżetu państwa.
Staż emerytalny w dniu 1 stycznia 1999 r.
Twórcom i artystom, urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r., emerytura przysługuje po osiągnięciu wieku określonego w tabeli, jeżeli:
■ w dniu 1 stycznia 1999 r. osiągnęli:
- co najmniej 15-letni okres zatrudnienia w szczególnym charakterze,
- okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat w przypadku kobiet i 25 lat w przypadku mężczyzn, a także
■ nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego,
■ rozwiążą stosunek pracy.
Osoba, która przystąpiła do otwartego funduszu emerytalnego, nie ma możliwości - w obecnym stanie prawnym - wycofania składek zgromadzonych w OFE i przekazania ich na konto budżetu państwa.
PRZYKŁAD
EMERYTURA DLA TANCERKI
Lucyna W. była zatrudniona jako tancerka przez 20 lat. Od pięciu lat pracuje w spółce na podstawie stosunku pracy jako tłumaczka. 17 września 2007 r. ukończyła 59 lat. Lucyna W. jest zainteresowana wcześniejszą emeryturą. Z uwagi, że spełnia warunki do jej otrzymania, ZUS ją przyzna. Nie ma znaczenia, że Lucyna W. ostatnio jest zatrudniona w innym charakterze niż tancerka.
PRZYKŁAD
WIEK I STAŻ EMERYTALNY DLA TRESERA
Andrzej K. od 17 lat pracuje w cyrku w charakterze tresera tygrysów. Jego łączny staż emerytalny wynosi 26 lat. Andrzej K. nie jest członkiem OFE. W sierpniu 2007 r. ukończył 50 lat i wystąpił z wnioskiem o wcześniejszą emeryturę. Ponieważ Andrzej K. nie jest członkiem OFE, a ponadto udokumentował ponad 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych, w tym co najmniej 15 lat działalności artystycznej i osiągnął wymagany dla tej działalności wiek 50 lat, ZUS przyzna mu emeryturę.
PRZYKŁAD
WARUNKI WYMAGANE OD KASKADERA
W październiku 2007 r. wniosek o wcześniejszą emeryturę złożył 48-letni Julian M. Z przedłożonych do wniosku dokumentów wynika, że Julian M. posiada 20-letni okres składkowy i 5-letni okres studiów. Ponadto posiada decyzję Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców potwierdzającą wykonywanie działalności artystycznej (jako kaskader) przez prawie 18 lat. Przeprowadzone przez ZUS postępowanie wyjaśniające pozwoliło ustalić, iż Julian M. był objęty ubezpieczeniem społecznym do 31 grudnia 1998 r., a od 1 stycznia 1999 r. ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi, przez okres prowadzonej działalności jako kaskader. Wymagany do przyznania emerytury wiek dla kaskadera - mężczyzny wynosi 45 lat. Z uwagi, że Julian M. jest członkiem OFE, jeżeli złoży wniosek o przekazanie składek zgromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym na konto budżetu państwa, za pośrednictwem ZUS, spełni tym samym wszystkie niezbędne warunki do przyznania emerytury.
PRZYKŁAD
EMERYTURA AKTORA TEATRU LALEK
Henryk J. urodził się 7 lipca 1954 r. Jest zatrudniony od ponad 30 lat w teatrze w charakterze aktora teatru lalek. Nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego. Na dzień 1 stycznia 1999 r. posiada 25-letni okres składkowy i nieskładkowy, w tym 15-letni okres pracy w szczególnym charakterze (aktor teatru lalek). Henryk J. jest zainteresowany wcześniejszą emeryturą. Jednakże wymagany do jej przyznania wiek wynosi w przypadku mężczyzny - aktora teatru lalek - 55 lat. Wiek ten Henryk J. ukończy w lipcu 2009 r. i wówczas będzie mógł przejść na wcześniejszą emeryturę. Dodatkowo, jeżeli będzie zatrudniony na podstawie stosunku pracy, do przyznania emerytury konieczne będzie rozwiązanie stosunku pracy.
AGATA ROGULSKA
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 32, 33, 46, 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
■ Par. 12 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8, poz. 43 z późn. zm.).
