Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym w okresie faktycznego jej wykonywania. Dlatego też samo zgłoszenie zawieszenia tej działalności nie zwalnia z obowiązku opłacania składek, jeśli działalność ta jest nadal wykonywana.

Istotą działalności gospodarczej jest jej prowadzenie w sposób ciągły i zorganizowany, na własny rachunek i ryzyko osoby prowadzącej. Przedsiębiorcy obowiązkowo podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Wynika to z art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Ponadto, w myśl art. 13 pkt 4 tej ustawy - osoby fizyczne prowadzące działalność pozarolniczą podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu - od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności. Często daty te pokrywają się z wpisem do ewidencji działalności gospodarczej. Zatem, jeśli przedsiębiorca nie wystąpi o wykreślenie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, to istnieje domniemanie, że nadal prowadzi on swoją działalność.
Czasowe zawieszenie
W praktyce powstają jednak kontrowersje przy czasowym zawieszeniu działalności gospodarczej. Należy bowiem podkreślić, że ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych nie przewiduje zawieszenia działalności gospodarczej powodującego brak obowiązku uiszczania składek ubezpieczeniowych, a więc Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie jest upoważniony do zwolnienia ubezpieczonego z tego obowiązku. Tak też wskazywał Sąd Najwyższy w wyroku z 30 listopada 2005 r. (I UK 95/05, OSNP 2006/19-20/311). Podobnie wypowiadał się Sąd Najwyższy w wyroku z 11 stycznia 2005 r. (I UK 105/04, OSNP 2005/13/198) stwierdzając, że wykreślenie wpisu pozarolniczej działalności gospodarczej z ewidencji lub odnotowanie przerw w jej prowadzeniu powoduje - na stałe lub okresowo - ustanie obowiązku ubezpieczenia. Zgłoszenie faktycznego zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej tylko w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych może prowadzić do ustania obowiązku ubezpieczenia w przypadku rzeczywistego zaistnienia przerwy w prowadzeniu tej działalności.
Decyduje faktyczne wykonywanie
Powyższe oznacza, że dla istnienia obowiązkowcyh ubezpieczeń istotne znaczenie ma tylko fakt rzeczywistego wykonywania lub niewykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę. Nie jest więc istotne, kiedy dokonano formalnego zgłoszenia bądź wyrejestrowania działalności gospodarczej, lecz kiedy rzeczywiście rozpoczęto lub zaprzestano jej wykonywanie, gdyż samo zgłoszenie przerwy w prowadzonej działalności bez jej faktycznego zaprzestania pozostaje bez wpływu na obowiązek podlegania ubezpieczeniom. Podkreślić przy tym należy, że decydujące znaczenie rzeczywistego prowadzenia działalności gospodarczej dla istnienia obowiązku uiszczania składek na ubezpieczenia społeczne jest już poglądem ugruntowanym w orzecznictwie sądowym. Warto tu wskazać także na wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 26 października 2006 r. (III AUa 873/06, Pr. Pracy 2007/6/36), gdzie stwierdzono, że zawiadomienie o wyrejestrowaniu z ubezpieczeń społecznych ma formę oświadczenia, wobec czego organ ubezpieczenia społecznego nie może odmówić jego przyjęcia, ale może dokonać weryfikacji zasadności i zgodności z prawem czynności podejmowanych przez ubezpieczonego. Zatem ZUS nie może nie przyjąć oświadczenia przedsiębiorcy np. o zawieszeniu działalności gospodarczej, nie jest ono jednak dla niego wiążące i może dokonać sprawdzenia, czy przedsiębiorca faktycznie zaprzestał prowadzenia swej działalności. W zależności zaś od dokonanych ustaleń może np. stwierdzić obowiązkowe podleganie ubezpieczeniom przyjmując, że zgłoszenie zaprzestania działalności było sprzeczne ze stanem faktycznym. Warto też zaznaczyć, że w razie sporu przed sądem, to na przedsiębiorcy odwołującym się od decyzji ZUS będzie spoczywał ciężar udowodnienia faktycznego zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej.
Podczas czynności przygotowawczych
W praktyce znaczne wątpliwości budzi również kwestia, czy podleganie ubezpieczeniom społecznym istnieje w czasie, gdy przedsiębiorca nie wykonuje swych czynności usługowych, handlowych lub produkcyjnych będących przedmiotem jego działalności, lecz oczekuje na uzyskanie zamówień, czy podejmuje różnego rodzaju przygotowania do realizowania swej zasadniczej działalności. Otóż podkreślić należy, że prowadzenie działalności gospodarczej występuje zarówno w okresach faktycznego wykonywania usług, jak też w okresach wykonywania innych czynności związanych z tą działalnością - takich jak np. poszukiwanie nowych klientów, zamieszczanie ogłoszeń w prasie, załatwianie spraw urzędowych czy kupowanie materiałów. Wszystkie te czynności pozostają w ścisłym związku z działalnością gospodarczą. Niewątpliwie bowiem zmierzają do stworzenia właściwych warunków do jej wykonywania. Tak też wskazywały sądy rozpoznające spory przedsiębiorców z ZUS-em. Warto tu zwłaszcza zwrócić uwagę, że Sąd Najwyższy w postanowieniu z 17 lipca 2003 r. (II UK 111/03, OSN 2003/17/1) wyraził pogląd, że faktyczne niewykonywanie działalności gospodarczej w czasie oczekiwania na kolejne zamówienie lub w czasie ich poszukiwania nie oznacza zaprzestania prowadzenia takiej działalności i nie powoduje uchylenia obowiązku ubezpieczenia społecznego. Podobnie wypowiadał się Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 17 grudnia 2003 r. (III AUa 1531/03, OSAB 2004/1/51) podnosząc, że prowadzenie działalności pozarolniczej (gospodarczej) w rozumieniu przepisu art. 13 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych obejmuje nie tylko faktyczne wykonywanie czynności należących do zakresu tej działalności, lecz także czynności zmierzające do zaistnienia takich czynności gospodarczych.
PRZYKŁAD
ZGŁOSZENIE NIEZGDODNE Z FAKTAMI
Adam Z. prowadził od 2005 r. działalność gospodarczą polegającą na sprzedaży obuwia. Ponieważ zapotrzebowanie na jego towary było zmienne, zdarzały się miesiące, podczas których nie mógł znaleźć kontrahentów. 2 maja 2006 r. zgłosił on do ZUS zawieszenie działalności. ZUS ustalił jednak, że w tym czasie zajmował się on poszukiwaniem kontrahentów, przyjmował reklamacje towarów oraz zlecił w radiu reklamę swojej firmy. Wówczas ZUS wydał decyzję stwierdzającą, że przez cały rok 2006 r. Adam Z. podlegał obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą. Adam Z. nie zgadzając się z tym, wniósł odwołanie od tej decyzji do sądu wskazując, że od maja 2006 r. nie prowadził działalności gospodarczej i zgłosił wyrejestrowanie do ZUS. Sąd jednak oddalił jego odwołanie uznając, że pomimo zgłoszenia zaprzestania działalności gospodarczej Adam Z. w rzeczywistości nadal ją prowadził i dlatego też dokonane zgłoszenie było sprzeczne ze stanem faktycznym.
RYSZARD SADLIK
gp@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 13 ust. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2007 r. nr 11, poz. 74 z późn. zm.).