Niezbędnym warunkiem skutecznego zaskarżenia decyzji ZUS odmawiającej przyznania świadczenia z ubezpieczenia społecznego uzależnionego od niezdolności do pracy (np. renty z tytułu niezdolności do pracy) lub niezdolności do samodzielnej egzystencji (np. dodatku pielęgnacyjnego) jest skorzystanie z możliwości zakwestionowania orzeczenia lekarza orzecznika ZUS.

Od 1 stycznia 2005 r. przywrócono dwuinstancyjne orzecznictwo lekarskie w postępowaniu przed organem rentowym. Oceny niezdolności do pracy, jej stopnia oraz ustalenia daty powstania niezdolności do pracy, trwałości lub przewidywanego okresu niezdolności do pracy (co do zasady orzeka się ją na okres nie dłuższy niż pięć lat, chyba że według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu), związku przyczynowego niezdolności do pracy lub śmierci z określonymi okolicznościami, trwałości lub przewidywanego okresu niezdolności do samodzielnej egzystencji, celowości przekwalifikowania zawodowego dokonuje w formie orzeczenia lekarz orzecznik ZUS. Od tego orzeczenia przysługuje sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego orzeczenia. Sprzeciw wnosi się za pośrednictwem jednostki organizacyjnej Zakładu właściwej ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej. Komisja lekarska dokonuje rozstrzygnięcia w formie orzeczenia (por. art. 14 ustawy o emeryturach i rentach z FUS).
Odrzucenie odwołania przez sąd
Wniesienie sprzeciwu jest niezbędnym warunkiem skutecznego odwołania od ewentualnej niekorzystnej decyzji ZUS. Jak wynika bowiem z przepisów procedury obowiązującej w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (art. 4779 par. 31 k.p.c.) sąd odrzuci odwołanie w sprawie o świadczenie z ubezpieczeń społecznych, do którego prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, a podstawę do wydania decyzji stanowi orzeczenie lekarza orzecznika ZUS, jeżeli osoba zainteresowana nie wniosła sprzeciwu od tego orzeczenia do komisji lekarskiej ZUS i odwołanie jest oparte wyłącznie na zarzutach dotyczących tego orzeczenia. Jeżeli odwołanie opiera się także na zarzucie nierozpatrzenia wniesionego po terminie sprzeciwu od tego orzeczenia, a wniesienie sprzeciwu po terminie nastąpiło z przyczyn niezależnych od osoby zainteresowanej, sąd uchyla decyzję, przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania organowi rentowemu i umarza postępowanie. W takim przypadku organ rentowy kieruje sprzeciw do rozpatrzenia do komisji lekarskiej ZUS. Zarówno odrzucenie odwołania z powodu niewniesienia sprzeciwu od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS, jak i uchylenie decyzji organu rentowego następuje w formie postanowienia (może być wydane na posiedzeniu niejawnym), na które przysługuje zażalenie. Wprawdzie takie postępowanie sądu (odrzucenie odwołania) ma miejsce w sprawach o świadczenie z ubezpieczeń społecznych, ale przyjmuje się, że procedura ta znajdzie także zastosowanie w sprawach o rentę socjalną, która nie jest świadczeniem objętym systemem ubezpieczeń społecznych (uchwała SN z 29 listopada 2005 r., II UZP 12/05,OSNP 2006/17-18/275).
Nie ma wątpliwości, że w typowej sytuacji, w której lekarz orzecznik ZUS w swoim orzeczeniu stwierdza, iż ubezpieczony jest zdolny do pracy (albo jest częściowo niezdolny do pracy, a domaga się renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy) konieczne jest wniesienie sprzeciwu od takiego orzeczenia. Jak wskazano jednak wyżej, lekarz orzecznik w swoim orzeczeniu określa też inne niezbędne kwestie, takie jak chociażby data powstania niezdolności do pracy. Może mieć ona decydujące znacznie, np. dla przyznania świadczenia rentowego, bowiem zgodnie z art. 57 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS zasadą jest, że niezdolność do pracy powinna powstać w okresach ubezpieczenia (okresach im równorzędnych) albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. Jeśli lekarz orzecznik ZUS ustali wprawdzie istnienie niezdolności do pracy, ale uzna, że powstała ona w okresie późniejszym, aniżeli wymagany powołanym wyżej przepisem, to powstaje pytanie, czy od takiego orzeczenia lekarza orzecznika zainteresowany powinien wnieść sprzeciw, aby - w przypadku wniesienia do sądu odwołania od negatywnej decyzji ZUS opartej na takim orzeczeniu - nie narazić się na odrzucenie odwołania. Jest to pytanie o tyle istotne, że w praktyce zdarza się, że ubezpieczony po uzyskaniu orzeczenia stwierdzającego niezdolność do pracy - w jego mniemaniu korzystnego - odstępuje od wniesienia sprzeciwu, a gdy po otrzymaniu decyzji przekonuje się o niespełnieniu warunku, o którym mowa w art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zostaje pozbawiony możliwości zaskarżenia decyzji z powodu niewyczerpania trybu odwoławczego przed organem rentowym.
Co na to orzecznictwo
Niekorzystne dla ubezpieczonych stanowisko w tym zakresie zaprezentował Sąd Najwyższy, wskazując, że postępowanie przed lekarzem orzecznikiem ma na celu ustalenie okoliczności związanych z niezdolnością do pracy (niezdolnością do samodzielnej egzystencji). Pojęcie niezdolność do pracy jest niewątpliwie pojęciem prawnym, wyznaczającym przesłankę nabycia prawa do świadczenia, lecz z punktu widzenia ochrony uprawnień jest to przede wszystkim okoliczność faktyczna, którą trzeba ustalić. Celem postępowania przed lekarzem orzecznikiem jest nie tylko ustalenie stopnia niezdolności do pracy czy czasu trwania niezdolności, ale również daty jej powstania. Jeżeli zatem lekarz orzecznik dokonuje tych ustaleń - co znajduje swoje odzwierciedlenie w treści wydawanego przez niego orzeczenia - to również w interesie wnioskodawcy leży, aby były one zgodne z faktami. W tej sytuacji istotą omawianego postępowania jest ustalenie faktów związanych z potocznie rozumianą niezdolnością do pracy, jeśli więc wnioskodawca, wobec którego wydano orzeczenie lekarskie, nie wnosi sprzeciwu, mimo że data powstania niezdolności nie odpowiada rzeczywistej dacie jej powstania, to nie sposób przyjąć, że dopuszczalne jest jej kwestionowanie dopiero w późniejszym postępowaniu odwoławczym przed sądem. Niewniesienie sprzeciwu od orzeczenia lekarza orzecznika oznacza bowiem, że wnioskodawca zgadza się, iż wszystkie stwierdzenia w nim zawarte są prawdziwe. Tym samym proces ustalania okoliczności faktycznych, mających znaczenie dla nabycia prawa do renty, zostaje zakończony. Ostatecznie zatem Sąd Najwyższy uznaje (uchwała z 15 marca 2006 r., II UZP 17/05,OSNP 2006/15-16/245), że na podstawie art. 4779 par. 31 k.p.c. sąd odrzuca odwołanie, w którym ubezpieczony podnosi wyłącznie zarzuty przeciwko orzeczeniu lekarza orzecznika ZUS w kwestiach określonych w art. 14 ust. 1 pkt 1-5 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (zatem co do oceny niezdolności do pracy, jej stopnia oraz ustalenia daty powstania niezdolności do pracy, trwałości lub przewidywanego okresu niezdolności do pracy, związku przyczynowego niezdolności do pracy lub śmierci z określonymi okolicznościami, trwałości lub przewidywanego okresu niezdolności do samodzielnej egzystencji, celowości przekwalifikowania zawodowego).
PRZYKŁAD
ODRZUCENIE ODWOŁANIA
Ubezpieczony złożył do ZUS wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Wnioskodawcę skierowano na badanie do lekarza orzecznika ZUS. 13 sierpnia 2007 r. lekarz orzecznik - po przebadaniu wnioskodawcy i po zapoznaniu się z jego dokumentacją lekarską - wydał orzeczenie uznające ubezpieczonego za zdolnego do pracy. Orzeczenie to - zawierające stosowne pouczenie o możliwości złożenia sprzeciwu do komisji lekarskiej ZUS - zostało doręczone wnioskodawcy tego samego dnia. Jeśli nie zgadzał się on z tym orzeczeniem, powinien do 27 sierpnia 2007 r. złożyć za pośrednictwem ZUS sprzeciw do komisji lekarskiej. Wnioskodawca tego nie zrobił i po otrzymaniu decyzji odmawiającej prawa do renty wniósł odwołanie do sądu okręgowego - sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Powołał się na to, że badanie przez lekarza orzecznika ZUS i w wydane przez niego orzeczenie jest niewłaściwe. Ponieważ wnioskodawca od tego orzeczenia nie wniósł sprzeciwu do komisji lekarskiej, a w odwołaniu wniesionym do sądu kwestionował jedynie prawidłowość (rzetelność) wydanego przez lekarza orzecznika orzeczenia, dlatego sąd postanowieniem na posiedzeniu niejawnym odwołanie to odrzucił.
ANDRZEJ MAREK
PODSTAWA PRAWNA
■ Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).