Dopóki nie zawrą stosownego porozumienia ze spadkobiercami po śmierci właściciela przedsiębiorstwa, dopóty nie będą mieli prawa do wynagrodzenia. A jeśli w tym czasie okażą się niezdolni do pracy, to świadczenie chorobowe nie zostanie im wypłacone.
Większość przepisów ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej wchodzi w życie 25 listopada 2018 r. Reguluje ona zasady tymczasowego zarządzania przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy i kontynuowania działalności gospodarczej z wykorzystaniem tego przedsiębiorstwa. Chodzi tu o tych przedsiębiorców, którzy we własnym imieniu wykonywali działalność gospodarczą na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Ustawa będzie szczególnie ważna dla kontrahentów i pracowników zmarłego przedsiębiorcy. W przypadku tych ostatnich nie dojdzie do automatycznego wygaśnięcia umów o pracę, może do tego dojść dopiero później. A to będzie miało także swoje konsekwencje w sferze ubezpieczeń społecznych.

Konieczny wpis do CEIDG

Zgodnie z obowiązującą do wejścia w życie nowych przepisów zasadą, z chwilą śmierci pracodawcy stosunek pracy wygasa. Po zmianach zatrudnienie będzie nadal trwało, jeśli przedsiębiorca przed śmiercią dokonał odpowiedniego wpisu do CEIDG i ustanowił zarządcę sukcesyjnego. Taka osoba zarządza przedsiębiorstwem do chwili np. jego przejęcia przez spadkobierców, maksymalnie jednak przez dwa lata, chyba że sąd przedłuży ten okres. W tym czasie płatnikiem składek i świadczeń dla pracowników będzie przedsiębiorstwo w spadku. To nowe pojęcie wprowadzone ustawą o sukcesji, które oznacza składniki niematerialne i materialne, przeznaczone do wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę, stanowiące jego mienie w chwili śmierci. Obowiązki ubezpieczeniowe przedsiębiorstwa w spadku będzie wykonywał zarządca sukcesyjny. Pracownicy będą podlegać więc ubezpieczeniom na dotychczasowych zasadach. Z chwilą wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego wygasają także umowy o pracę, chyba że pracownicy zostali przejęci przez nowego pracodawcę, np. spadkobiercę przedsiębiorcy. [schemat]
Kiedy zarząd wygasa
• z upływem dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy, jeżeli w tym okresie żaden ze spadkobierców przedsiębiorcy nie przyjął spadku ani zapisobierca windykacyjny nie przyjął zapisu windykacyjnego, którego przedmiotem jest przedsiębiorstwo albo udział w przedsiębiorstwie, chyba że zarządca sukcesyjny działa na rzecz małżonka przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku;
• z dniem uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydania europejskiego poświadczenia spadkowego, jeżeli jeden spadkobierca albo zapisobierca windykacyjny nabył przedsiębiorstwo w spadku w całości;
• z dniem nabycia przedsiębiorstwa w spadku w całości przez jedną osobę;
• z upływem miesiąca od dnia wykreślenia zarządcy sukcesyjnego z CEIDG, chyba że w tym okresie powołano kolejnego zarządcę sukcesyjnego;
• z dniem ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy;
• z dniem dokonania działu spadku obejmującego przedsiębiorstwo w spadku;
• z upływem dwóch lat od dnia śmierci przedsiębiorcy.



30 dni na decyzję

Nie wszyscy przedsiębiorcy będą jednak ustanawiali zarządcę sukcesyjnego. W przypadku ich śmierci umowy o pracę wygasną z upływem 30 dni od śmierci pracodawcy. Nie będzie tak, jeśli przed upływem tego terminu osoby wskazane w art. 14 ustawy o zarządzie sukcesyjnym (małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, spadkobierca ustawowy, spadkobierca testamentowy, zapisobierca windykacyjny, któremu zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku) albo zarządca sukcesyjny uzgodnią z pracownikiem, na mocy pisemnego porozumienia stron, że stosunek pracy będzie kontynuowany na dotychczasowych zasadach:
1) do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego albo wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego – jeżeli porozumienie z pracownikiem zawiera osoba, o której mowa w art. 14 ustawy o zarządzie sukcesyjnym;
2) do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego – jeżeli porozumienie z pracownikiem zawiera zarządca sukcesyjny.
Strony porozumienia mogą także uzgodnić wcześniejszy termin rozwiązania umowy o pracę.
Trzeba jednak podkreślić, że okres od śmierci pracodawcy do wygaśnięcia umowy o pracę, zawarcia porozumienia albo rozwiązania umowy o pracę (w przypadku umowy na czas nieokreślony) jest okresem usprawiedliwionej nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia. Taka osoba podlega więc ubezpieczeniom społecznym, ale skoro nie zachowuje prawa do wynagrodzenia, to nie są za nią odprowadzane składki. Związana jest z tym zmiana w ustawie o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Od 25 listopada będzie w niej zaznaczone, że zasiłek chorobowy nie przysługuje za okresy niezdolności do pracy przypadające właśnie w czasie tej usprawiedliwionej nieobecności w pracy. Skoro bowiem nie uzyskuje przychodów, to nie trzeba ich rekompensować zasiłkiem. Nie dotyczy to przypadków, gdy niezdolność do pracy powstała jeszcze za życia przedsiębiorcy i trwa nieprzerwanie po tym dniu. Tego okresu, za który nie przysługuje zasiłek, nie wlicza się do okresu zasiłkowego. Świadczenia wypadkowe nie będą wchodziły w grę, bo skoro pracownik nie świadczy pracy, to nie może także ulec wypadkowi przy pracy.
Nie jest jednak wykluczone powierzenie pracownikowi wykonywania pracy zgodnej z jego umową o pracę, z określeniem okresu jej wykonywania i wymiaru czasu pracy. Od wypłacanego wynagrodzenia trzeba będzie odprowadzić składkę. Płatnikiem składek w przypadku braku zarządcy sukcesyjnego będą wspomniane wcześniej osoby wymienione w art. 14 ustawy o zarządzie sukcesyjnym. Świadczenia z ubezpieczenia społecznego będą w takim przypadku przysługiwały na zasadach ogólnych.

Zobowiązany solidarnie

Warto dodać, że jeśli składki nie będą uiszczane przez spadkobiercę, to będzie on ponosił za nie odpowiedzialność, nie będzie to miało jednak wpływu na świadczenia pracowników. Zasady te będą analogiczne do odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe, zgodnie bowiem z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych niektóre przepisy ordynacji podatkowej stosowane będą do odpowiedzialności za zaległości składkowe. Będzie to więc solidarna odpowiedzialność przedsiębiorstwa w spadku oraz:
  • zapisobiercy windykacyjnego kontynuującego prowadzenie tego przedsiębiorstwa;
  • spadkobiercy zmarłego przedsiębiorcy, jeżeli nie został uczyniony zapis windykacyjny obejmujący przedsiębiorstwo w spadku;
  • małżonka zmarłego przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku;
  • osób, które uczestniczyły w powołaniu zarządcy sukcesyjnego, a następnie odrzuciły spadek albo okazało się, że nie są spadkobiercami, z tym że osoby, które odrzuciły spadek, nie odpowiadają za zobowiązania podatkowe przedsiębiorstwa w spadku powstałe po dniu, w którym ten spadek odrzuciły, a osoby, które nie są spadkobiercami – za zobowiązania podatkowe przedsiębiorstwa w spadku powstałe po dniu, w którym uprawomocniło się postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowano akt poświadczenia dziedziczenia albo wydano europejskie poświadczenie spadkowe.
Zarządca odpowiada całym swoim majątkiem. Egzekucja z jego majątku może być prowadzona jedynie wtedy, gdy egzekucja z przedsiębiorstwa spadku oraz wymienionych wyżej osób będzie bezskuteczna. Nie odpowiada on jednak za wszystkie zaległości składkowe, ale tylko te, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez niego tej funkcji, oraz zaległości wymienione w art. 52 oraz art. 52a ordynacji podatkowej (nienależnie zwrócone nadpłaty), powstałe w czasie pełnienia funkcji przez tego zarządcę sukcesyjnego.
Za zaległości składkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał po dniu wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego, oraz zaległości wymienione w art. 52 oraz art. 52a ordynacji podatkowej powstałe po dniu wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego odpowiada osoba pełniąca funkcję zarządcy sukcesyjnego w dniu wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego. Egzekucja z jego majątku może być prowadzona w przypadku, gdy egzekucja z majątku przedsiębiorstwa w spadku oraz wymienionych osób okaże się bezskuteczna.
Za zaległości z tytułu zobowiązań, które powstały:
  • od otwarcia spadku do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego lub wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego;
  • od dnia, w którym zarządca sukcesyjny przestał pełnić swoją funkcję, do dnia powołania kolejnego zarządcy sukcesyjnego albo wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego;
oraz za zaległości wymienione w art. 52 i art. 52a ordynacji podatkowej powstałe w tych okresach – odpowiada całym swoim majątkiem zarządca faktyczny. Zarządcą faktycznym jest osoba, która faktycznie zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, przedsiębiorstwa w spadku. ©℗
Dla kogo płatnikiem jest przedsiębiorstwo w spadku
• pracownicy
• zleceniobiorcy
• osoby przebywające na urlopie wychowawczym udzielonym w ramach stosunku pracy;
• osoby pobierające zasiłek macierzyński, z wyłączeniem osób, którym zasiłek macierzyński wypłaca ZUS.
wAŻNE Między śmiercią pracodawcy a podpisaniem porozumienia pracownicy nie świadczą pracy i nie otrzymują wynagrodzenia, a więc nie są za nich odprowadzane składki.
Podstawa prawna
Ustawa z 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (Dz.U. poz. 1629).
Art. 63 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 917 ze zm.) – w brzmieniu obowiązującym od 25 listopada 2018 r.
Art. 12 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1368 ze zm.) – w brzmieniu obowiązującym od 25 listopada 2018 r.
Art. 97 par. 1–3 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 800 ze zm.) – w brzmieniu obowiązującym od 25 listopada 2018 r.
Art. 4 pkt 2 lit. zc i art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1778 ze zm.) – w brzmieniu obowiązującym od 25 listopada 2018 r.