Zajmujący się niepełnosprawnym członkiem rodziny powinien mieć zagwarantowane wsparcie, które pozwoli uniknąć ubóstwa. Warunki ubiegania się o świadczenia powinny zaś być skonstruowane w taki sposób, aby nie naruszały zasady równego traktowania.
Taki wniosek przedstawiła Helsińska Fundacja Praw Człowieka (HFPC) w opinii przyjaciela sądu w sprawie Tomasz Łuczkiewicz i inni przeciwko Polsce, która czeka na rozstrzygnięcie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC). Skargi złożone przez 22 opiekunów w 2013 r. zostały połączone w jedną sprawę i dotyczą pozbawienia ich prawa do świadczenia pielęgnacyjnego.
To właśnie wtedy weszła w życie nowelizacja ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1952 ze zm.), która uzależniła uzyskanie świadczenia pielęgnacyjnego od tego, czy niepełnosprawność członka rodziny powstała, zanim skończył 18 lat lub 24 lata (jeśli miało to miejsce w trakcie nauki). Jednocześnie ta forma wsparcia została odebrana opiekunom, którzy mieli ją przyznaną przed zmianą przepisów, czyli do końca 2012 r., jeśli uszczerbek na zdrowiu ich podopiecznego powstał już w dorosłym życiu. Zdaniem skarżących stanowi to naruszenie nabytego prawa własności wywodzonego z art. 6 ust. 1 Europejskiej konwencji praw Człowieka.
HFPC w przekazanej trybunałowi opinii wskazuje, że rozstrzygnięcie w tej sprawie będzie miało istotne znaczenie nie tylko dla osób, które złożyły skargi, ale dla całej grupy opiekunów dorosłych niepełnosprawnych. ETPC ma bowiem możliwość rozwinięcia standardów dotyczących ochrony praw socjalnych niepełnosprawnych i ich rodzin w zakresie dostępu do świadczeń. Przypomina przy tym, że w 2014 r. Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok, w którym uznał, że różnicowanie uprawnienia do świadczenia pielęgnacyjnego w oparciu o kryterium wieku powstania niepełnosprawności jest sprzeczne z prawem. Tyle że do tej pory nie został on wykonany – rząd stoi na stanowisku, że najpierw konieczne jest przeprowadzenie reformy systemu orzekania o niepełnosprawności.
HFPC przedstawia też analizę, jak wyrok TK wpłynął na decyzje organów przyznających świadczenia, na przykładzie wybranych gmin, samorządowych kolegiów odwoławczych oraz sądów administracyjnych.
– Co do zasady organy administracji odmawiają przyznania świadczenia pielęgnacyjnego opiekunom osób dorosłych – podkreśla adwokat Jarosław Jaruga z HFPC, autor opinii.
W sądach początkowo zróżnicowana praktyka orzekania doprowadziła do ukształtowania jednolitej linii orzekania, korzystnej dla opiekunów. Wynika z niej, że świadczenie powinno być przyznawane bez względu na to, kiedy osoba stała się niepełnosprawna.