Do wątpliwości dotyczących zatrudniania 15-latków i młodszych dzieci dochodzą kolejne. Tym razem chodzi o czas pracy, zakładowe wykazy prac wzbronionych i regulaminy pracy.
Od 1 września 2018 r. w odniesieniu do młodocianych funkcjonują równocześnie dwie dolne granice wiekowe: 15 i 16 lat – mimo że od tego dnia młodociany to ten, kto jest między 15. a 18. rokiem życia. To efekt znowelizowania art. 190 i art. 191 par. 5 pkt 3 i 4 kodeksu pracy (k.p.) przy jednoczesnym pozostawieniu innych regulacji w dotychczasowym brzmieniu. Pytaliśmy już resort pracy o zamiary porządkowania sytuacji, ale ten ich nie ma, co najwyżej przeanalizuje taką potrzebę. Pisaliśmy o tym w tygodniku Kadry i Płace z 9 sierpnia br. („Od września niższy wiek młodocianego, ale nie wszędzie”). Nasze zainteresowanie skupiło się wtedy na trzech obszarach:
1) wydania rozporządzenia określającego dopuszczalność zatrudniania dzieci w wieku do 15 lat,
2) zmiany art. 3045 par. 1 k.p. pozwalającego na zarobkowanie przez osoby do 16. roku życia wyłącznie u podmiotów prowadzących działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową, a także
3) zaktualizowania rozporządzenia Rady Ministrów z 29 sierpnia 2016 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U. z 2016 r. poz. 1509, dalej rozporządzenie o pracach wzbronionych).
Ale jak się okazuje, to jeszcze nie wszystko.
DLA KOGO NIŻSZA NORMA DOBOWA
Według art. 202 par. 1 i art. 2002 par. 3 zd. 2 k.p. czas pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie może przekroczyć sześciu godzin na dobę. Czy zatem przepisy te obejmują młodocianych do 15. roku życia? – Tak, bo dotyczą wszystkich młodych poniżej 16. roku życia, którzy zostali zatrudnieni w celu przygotowania zawodowego lub przy pracach lekkich w czasie ferii szkolnych – mówi Bartosz Tomanek, adwokat w kancelarii Dentons. Zgadza się z nim dr Karol Kulig, właściciel Kancelarii Radcy Prawnego K. Kulig & Współpracownicy. W jego opinii krótsza norma czasu pracy jest regulacją szczególną, bardziej korzystną dla młodocianego niż przepisy ogólne, dlatego zakaz pracy ponad sześć godzin dziennie dotyczy wszystkich młodocianych w wieku do 16 lat. – Zmiana definicji młodocianego nie wpływa na wymienione regulacje i nie powoduje sprzeczności – przekonuje mecenas.
Wtóruje im Diana Siek-Smoczyńska, adwokat w kancelarii Chmaj i Wspólnicy, która zauważa, że oba wskazane przepisy dotyczą młodych w wieku od 15 do 16 lat. – Mimo jednoznacznej definicji młodocianego, w której mieszczą się osoby między 15. a 18. rokiem życia, ustawodawca wprowadził dodatkowy podział w tej grupie. Wyróżnił dwie podgrupy: osób do 16. roku życia i osób powyżej tego wieku. To uzasadnia moją interpretację – tłumaczy mecenas.
CZY 8-GODZINNY DZIEŃ TYLKO DLA OSÓB POWYŻEJ 16 LAT
Maksymalna norma dobowa dla młodocianych powyżej 16. roku życia wynosi osiem godzin. Tak stanowi art. 202 par. 2 k.p. Jak ten przepis ma się do nowych widełek wiekowych młodocianych? Jak wynika z wypowiedzi ekspertów: nijak. Obowiązuje nadal wobec osób powyżej 16 lat. – Nie można nim objąć młodocianych od 15. do 16. roku życia. I nie ma w tym sprzeczności czy przeoczenia prawodawczego. Ustawodawca, zmieniając definicję młodocianego, nie zmienił przepisów o konieczności pracy w krótszej normie dobowej osób poniżej 16 lat i dopuszczalności pracy w normie podstawowej powyżej tego wieku. Mógł tak zrobić, ale nie zrobił, a definicja młodocianych i normy czasu pracy to dwie równoległe kwestie – wyjaśnia Karol Kulig. Diana Siek-Smoczyńska również wskazuje bez wahania: tylko osoby powyższej 16. roku życia i 17-latki mogą pracować maksymalnie osiem godzin na dobę. Dokładnie taki sam pogląd ma Bartosz Tomanek. Zauważa przy tym, że interpretacja prowadząca do wniosku, że skoro obniżono wiek młodocianego w art. 190 par. 1 k.p., to również granica wiekowa dla norm czasu pracy uległa obniżeniu, byłaby zbyt daleko idąca.
KTO SKORZYSTA Z 30-MINUTOWEJ PRZERWY
Skoro art. 202 par. 1–2 k.p. posługuje się granicą 16 lat, to powstaje pytanie, do kogo w takim razie odnosi się paragraf 31 tego przepisu. Przewiduje on obowiązkową 30-minutową przerwę w pracy, gdy dobowy wymiar czasu pracy młodocianego jest dłuższy niż 4,5 godziny. Nie wprowadza jednak żadnego limitu wiekowego. I tu eksperci zgodnie twierdzą, że takie uprawnienie przysługuje wszystkim młodocianym: od 15. do 18. roku życia.
– Ponieważ wymieniony przepis nie wskazuje wieku młodocianego, stąd nowa definicja takiej osoby wpływa na jego zasięg, obejmując nim osoby od 15 lat – podkreśla Karol Kulig. Bartosz Tomanek dodaje, że przeciwna interpretacja mogłaby doprowadzić do nierównego traktowania ze względu na wiek. Natomiast Diana Siek-Smoczyńska zwraca uwagę, że przy takiej konstrukcji przepisu warunkiem realizacji prawa do przerwy poza wiekiem młodocianego jest jednocześnie dobowy wymiar czasu pracy – musi być dłuższy niż 4,5 godziny.
KOGO OBEJMUJĄ ZAKAZY – NADGODZINY, NOCKI I ODPOCZYNEK
Nie wolno zatrudniać młodocianych w godzinach nadliczbowych i porze nocnej (od godz. 22 do godz. 6, a w przypadkach określonych w art. 191 par. 5 k.p. – od godz. 20 do godz. 6). To zakaz zapisany w art. 203 par. 1–11 k.p. Z kolei par. 2–3 tego przepisu nakazują zapewnienie:
- 14-godzinnej przerwy w pracy, która ma obejmować porę nocną;
- 48 godzin (obejmujących niedzielę) nieprzerwanego odpoczynku w każdym tygodniu.
W tych regulacjach znowu nie ma żadnej granicy wiekowej. Konsekwencje? – Takie, że zakazy i nakazy z art. 203 k.p. są skierowane do pracodawców zatrudniających młodocianych od 15. do 18. roku życia – odpowiada Diana Siek- Smoczyńska. Zwolennikami tego stanowiska są też Karol Kulig i Bartosz Tomanek. Obaj akcentują, że jest to bardzo podobna sytuacja do tej z półgodzinną przerwą. Nie ma rozróżnienia wiekowego, nie ma więc podstaw do innej wykładni niż przyjęcie, że przepis działa wobec młodocianych z nowej ich definicji. – Przeciwna interpretacja mogłaby doprowadzić do nierównego traktowania w zatrudnieniu – przestrzega mecenas Tomanek.
JAKI ZASIĘG MA ROZPORZĄDZENIE O PRACACH WZBRONIONYCH
W publikacji z 9 sierpnia br. zastanawialiśmy się, jaki skutek wywoła utrzymanie rozporządzenia o pracach wzbronionych w obecnym brzmieniu. Wniosek był taki, że osoby między 15. a 16. rokiem życia nie będą mogły wykonywać takich prac. Wracamy jednak do tego zagadnienia z dwóch powodów:
1) art. 204 w par. 1 k.p. formułuje zakaz zatrudniania młodocianych przy pracach wzbronionych określonych w rozporządzeniu Rady Ministrów – bez ustanawiania granicy wiekowej, co oznacza, że nie wiadomo, kto jest odbiorcą wykazu prac wzbronionych (zawartych w załączniku nr 1 do tego rozporządzenia): osoby od 15. czy od 16. roku życia,
2) art. 204 w par. 3 k.p. tworzy dla rządu delegację ustawową do zezwolenia na zatrudnianie młodocianych w wieku powyżej 16 lat przy niektórych rodzajach prac wzbronionych, jeżeli jest to potrzebne do odbycia przygotowania zawodowego, określając jednocześnie warunki zapewniające szczególną ochronę zdrowia młodocianych zatrudnionych przy tych pracach, (co zostało zrealizowane w załączniku nr 2 do rozporządzenia) i rodzi pytanie w obecnym stanie prawnym o jego aktualny zasięg podmiotowy.
Wiemy, że resort pracy nie widzi w tym problemu. A eksperci? Diana Siek-Smoczyńska, Karol Kulig i Bartosz Tomanek mają ten sam pogląd: załącznik nr 1 z wykazem prac wzbronionych wszystkim młodocianym obowiązuje wobec osób od 15. roku życia, natomiast załącznik nr 2 z wykazem prac wzbronionych młodocianym, które jednak mogą być wykonywane przez osoby w wieku powyżej 16 lat, jeśli jest to potrzebne do odbycia przygotowania zawodowego – stosuje się wyłącznie do osób powyżej 16. roku życia.
CZY AKTUALIZOWAĆ ZAKŁADOWE WYKAZY…
Z rozporządzeniem o pracach wzbronionych jest jeszcze jedna zagwozdka. Na podstawie jego par. 5 pracodawcy przygotowują bowiem zakładowe wykazy prac wzbronionych i prac, których wykonywanie jest dozwolone jedynie w celu odbycia przygotowania zawodowego. Czy mają je zaktualizować, uwzględniając nowy wiek młodocianych? Bartosz Tomanek doradza, aby to zrobić. Karol Kulig uważa, że nie ma takiej potrzeby. W jego opinii zakładowe wykazy nie są źródłem prawa, lecz informacją o występowaniu lub braku w zakładzie prac zagrażających zdrowiu lub życiu młodocianych. Co więcej, zwykle są powtórzeniem wykazów z rozporządzenia o pracach wzbronionych. W tym samym duchu co mecenas Kulig wypowiada się Diana Siek-Smoczyńska, zaznaczając, że zakładowe wykazy są zgodne z rozporządzeniem, a to odpowiada treści art. 204 k.p. Żeby więc rozszerzać grupę młodocianych, którzy mogą wykonywać prace wzbronione, o 15-latków, konieczna byłaby nowelizacja art. 204 k.p.
… I ZMIENIAĆ REGULAMINY PRACY
W obowiązujących u pracodawców regulaminach pracy powinny być zamieszczone wykazy dotyczące: prac wzbronionych młodocianym, rodzajów prac i stanowisk dozwolonych w celu przygotowania zawodowego takich osób oraz lekkich prac, które mogą być przez nie podejmowane w innym celu niż przygotowanie zawodowe (art. 1041 par. 1 pkt 6–7a k.p.). Czy należy je dostosować do obniżonego wieku młodocianych?
Karol Kulig: nie jest to potrzebne tak długo, jak długo obowiązuje rozporządzenie o pracach wzbronionych w obecnej wersji. Wykazy do regulaminów tworzy się bowiem zwykle na zasadzie kopiuj-wklej z tego aktu prawnego.
Diana Siek-Smoczyńska: pracodawcy wdrażający w swoich zakładach pracy przepisy kodeksu i rozporządzenia zobowiązani są uwzględnić w aktach wewnętrznych legalną definicję młodocianego z rozróżnieniem na dwie podgrupy wiekowe.
Bartosz Tomanek: wobec funkcjonujących równolegle dwóch dolnych granic wiekowych pracowników młodocianych należy bardzo uważnie przyjrzeć się obowiązującym wykazom prac wzbronionych i prac lekkich. W celu zapewnienia prawidłowej ochrony zdrowia należałoby odrębnie uregulować sytuację młodocianych w wieku do 16 lat i powyżej 16 lat.
CO Z ZATRUDNIANIEM DZIECI PONIŻEJ 15. ROKU ŻYCIA
Wracamy do tego pytania mimo że ministerstwo zapowiedziało, że nie skorzysta z nowej delegacji ustawowej. Nie wiadomo bowiem, jaki jest status rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z 5 grudnia 2002 r. w sprawie przypadków, w których wyjątkowo jest dopuszczalne zatrudnianie młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum, osób niemających 16 lat, które ukończyły gimnazjum, oraz osób niemających 16 lat, które nie ukończyły gimnazjum (Dz.U. nr 214 poz. 1808). Obowiązuje czy nie? A jeśli tak, to w jakim zakresie?
Karol Kulig twierdzi, że utraciło moc, ponieważ ustawodawca nie przewidział opcji utrzymania go w porządku prawnym do czasu wydania nowego. Rezultat? Nie jest dopuszczalne zatrudnianie młodocianych poniżej 15. roku życia w żadnym przypadku, bo nie ma do tego podstawy prawnej. Taki sam pogląd ma Bartosz Tomanek, który jednocześnie przypomina, że w tej sytuacji dozwolone jest przyjęcie ich na etat wyłącznie w ramach działalności kulturalnej, artystycznej, sportowej czy reklamowej. Inne stanowisko zajmuje Diana Siek-Smoczyńska. – Rozporządzenie wciąż obowiązuje, a na jego podstawie mogą być zatrudniani młodzi poniżej 16. roku życia, z wyłączeniem prawa do wykonywania prac wzbronionych.
Art. 202 kodeksu pracy
Par. 1. Czas pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie może przekraczać 6 godzin na dobę.
Par. 2. Czas pracy młodocianego w wieku powyżej 16 lat nie może przekraczać 8 godzin na dobę.
Par. 3. Do czasu pracy młodocianego wlicza się czas nauki w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu zajęć szkolnych, bez względu na to, czy odbywa się ona w godzinach pracy.
Par. 31. Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy młodocianego jest dłuższy niż 4,5 godziny, pracodawca jest obowiązany wprowadzić przerwę w pracy trwającą nieprzerwanie 30 minut, wliczaną do czasu pracy.
