Celem ochrony działaczy związkowych przed zwolnieniem z pracy jest umożliwienie im niezależnego działania w interesie pracowników. Niekiedy jednak ochrona ta jest nadużywana.

Pracodawca nie może bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z imiennie wskazanym uchwałą zarządu jego członkiem lub z innym pracownikiem będącym członkiem danej zakładowej organizacji związkowej, upoważnionym do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu praw pracy. Ochronę tę zapewnia art. 32 ustawy o związkach zawodowych.
Zarząd mówi nie
Uzyskanie przez pracodawcę zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej na rozwiązanie stosunku pracy z jej członkiem nie jest łatwe. Do rzadkości nie należą sytuacje, w których zarząd odmawia wyrażenia zgody nawet wtedy, gdy naganne zachowanie pracownika daje podstawy do zwolnienia go w trybie dyscyplinarnym. Takie stanowisko związków uniemożliwia prawidłowe rozwiązanie stosunku pracy. W związku z tym, że rozwiązanie umowy o pracę bez zgody zarządu jest bezprawne, zwolniony działacz związkowy może wystąpić do sądu z żądaniem przywrócenia do pracy bądź odszkodowania.
Roszczenia pracownika
Praktyka niewyrażania przez związki zawodowe zgody na rozwiązywanie umów o pracę z ich członkami w sytuacjach szczególnie nagannego zachowania tych ostatnich, a następnie domaganie się przez związkowców przywrócenia do pracy spotkała się ze zdecydowaną krytyką Sądu Najwyższego.
Domaganie się przywrócenia do pracy z powołaniem się na naruszenie przez pracodawcę art. 32 ustawy o związkach zawodowych może być w pewnych sytuacjach uznane za sprzeczne z art. 8 k.p., który zawiera zakaz czynienia ze swojego prawa użytku sprzecznego z jego społeczno-gospodarczym przeznaczeniem i zasadami współżycia społecznego.
Sytuacje, w których roszczenie o przywrócenie do pracy może zostać uznane przez sąd za sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa, to m.in. naganne zachowanie pracownika, utworzenie związku zawodowego w okresie wypowiedzenia oraz wybór pracownika do władz tego związku w okresie wypowiedzenia.
Utworzenie związku
Szczególna ochrona działaczy związkowych obejmuje zarówno ochronę przed wypowiedzeniem, jak i przed rozwiązaniem umowy o pracę. Oznacza to, że objęcie pracownika taką ochroną w okresie wypowiedzenia i brak zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej praktycznie uniemożliwia prawidłowe rozwiązanie stosunku pracy.
Sąd Najwyższy przyjął jednak, że utworzenie związku zawodowego w celu uzyskania szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy przez pracowników, którzy wskutek restrukturyzacji pracodawcy otrzymali wypowiedzenia umów o pracę, jest nadużyciem wolności związkowej (wyrok SN z 27 lutego 1997 r., I PKN 17/97, OSNP 1997/21/416). Wyłączenie ochrony może być uzasadnione tylko wówczas, gdy zostanie w sposób przekonujący udowodnione, że konkretny związek zawodowy powstał wyłącznie w tym celu, by zapewnić jego członkom szczególną ochronę trwałości ich stosunków pracy (wyrok SN z 16 czerwca 1999 r., I PKN 127/99, OSNP 2000/17/652).
Wybór do władz związku
Duże kontrowersje budzi kwestia nadużycia ochrony działaczy związkowych poprzez wybór pracownika do władz związku w trakcie biegnącego już okresu wypowiedzenia. W jednym z orzeczeń Sąd Najwyższy przyjął, że nadużyciem prawa jest domaganie się przywrócenia do pracy przez pracownicę, która skorzystała z biernego prawa wyborczego do komisji rewizyjnej zakładowej organizacji związkowej w ostatnim dniu długotrwałej nieobecności w pracy z powodu choroby, a więc w przeddzień zgłoszenia się do pracy i odebrania oświadczenia pracodawcy o wypowiedzeniu stosunku pracy wskutek likwidacji jej stanowiska pracy, o której to decyzji pracodawcy została uprzedzona przed rozpoczęciem korzystania ze zwolnienia lekarskiego (wyrok z 16 kwietnia 2003 r., I PK 111/02,).
Sąd Najwyższy podkreślił jednak, iż wybór pracownika do władz związkowych, nawet po podjęciu przez pracodawcę działań zmierzających do rozwiązania stosunku pracy, sam przez się nie prowadzi jeszcze do nadużycia prawa wynikającego z przepisów o szczególnej ochronie trwałości stosunku pracy (wyrok SN z 2 października 2002 r., I PKN 549/01, OSNP 2004/9/157). Przyjęcie przeciwnej koncepcji stanowiłoby zdaniem sądu niedopuszczalną ingerencję w autonomiczną sferę wolności związkowych, a w szczególności godziłoby w prawa wyborcze członków związku zawodowego, którym przysługuje prawo czynnego i biernego uczestniczenia w wyborach do władz każdej struktury związkowej.
Ważne!
Wymóg uzyskania przez pracodawcę uprzedniej zgody zarządu dotyczy zarówno wypowiedzenia działaczowi związkowemu umowy o pracę, jak i rozwiązania z nim tej umowy w trybie natychmiastowym
PRZYKŁAD: NAGANNE ZACHOWANIE PRACOWNIKA
Pracodawca rozwiązał z Adamem P. - członkiem zakładowej organizacji związkowej - umowę o pracę, mimo że nie uzyskał na to zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej. Przyczyną rozwiązania umowy było spożycie alkoholu w czasie i w miejscu pracy. Adam P., powołując się na bezprawne rozwiązanie umowy, wystąpił do sądu z pozwem o przywrócenie do pracy. Żądanie przywrócenia do pracy pracownika pełniącego funkcję w związku zawodowym może być uznane za sprzeczne z art. 8 k.p., jeżeli przyczyną rozwiązania umowy o pracę było spożycie alkoholu w czasie i w miejscu pracy (por. wyrok SN z 27 lutego 1997 r., I PKN 23/97, OSNP 1997/21/419). Zastosowanie art. 8 k.p. i zasądzenie odszkodowania zamiast przywrócenia do pracy wymaga, by pracodawca przed sądem w sposób przekonujący udowodnił, na czym polegała sprzeczność jego działania ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa, bądź jakie konkretnie zasady współżycia społecznego pracownik swym zachowaniem naruszył.
Z ORZECZNICTWA SĄDU NAJWYŻSZEGO
  • Na podstawie art. 4771 par. 2 k.p.c. sąd może uwzględnić roszczenie o odszkodowanie zamiast roszczenia o przywrócenie do pracy (art. 56 k.p.) zgłoszonego przez pracownika objętego ochroną przed rozwiązaniem stosunku pracy z art. 32 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, wówczas, gdy roszczenie to okaże się nieuzasadnione ze względu na jego sprzeczność ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa - uchwała z 30 marca 1994 r., I PZP 40/93, OSNC 1994/12/230.
  • Celem ochrony działacza związkowego jest wyłącznie zagwarantowanie mu niezależności w wypełnianiu jego funkcji, sama zaś działalność związkowa nie może być pretekstem do nieuzasadnionego uprzywilejowania pracownika w sferach niedotyczące sprawowania przez niego funkcji - wyrok z 26 listopada 2003 r., I PK 616/02, Pr. Pracy 2004/6/34.
DOMINIKA CICHOCKA
gp@infor.pl
Podstawa prawna
■ Art. 8, 45 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
■ Art. 32 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (t.j. Dz.U. z 2001 r. nr 79, poz. 854 z późn. zm.).