Każdy pracodawca ma bezwzględny obowiązek stosowania się do zaleceń wynikających z przepisów o zapewnieniu bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w swojej firmie. W stosunku do małych pracodawców przepisy te przewidują nieco mniejsze rygory.

Pracodawca musi nie tylko organizować pracę tak, aby była bezpieczna, ale również wymagać, aby w jego firmie przestrzegano przepisów i zasad BHP. Obowiązki z tego zakresu powstają już w momencie rozpoczęcia działalności, a przed zatrudnieniem pracowników. Określa je kodeks pracy, a konkretyzuje rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisy szczególne dotyczące różnych zakresów działań związanych z zapewnieniem odpowiednich warunków BHP.
Rozpoczęcie działalności
Pracodawca musi w ciągu 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności zawiadomić na piśmie właściwego inspektora pracy i właściwego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności. Trzeba też poinformować inspektorów o zmianie technologii lub profilu produkcji, ponieważ zmiany te mogą powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia pracowników.
Mały pracodawca nie musi tworzyć służby ani komisji BHP (obowiązek ten dotyczy pracodawców zatrudniających odpowiednio: powyżej 100 osób i powyżej 250 osób). Wykonywanie zadań służby bhp może powierzyć pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy, jeżeli zatrudnia do 10 albo do 20 osób i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka (art. 23711 par. 1 k.p.).
Jeszcze przed przyjęciem do pracy danej osoby pracodawca ma obowiązek zorganizowania na własny koszt kursu BHP (art. 2373 par. 2 k.p.). Szkolenie może prowadzić wykwalifikowany w tej dziedzinie pracownik albo specjalista spoza zakładu pracy. Osoby, które przeszły szkolenie podstawowe, mają obowiązek odbycia szkoleń okresowych.
Pracodawca też musi przejść szkolenie z zakresu BHP w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków.
Szkolenie okresowe dla osób zatrudnionych na stanowiskach robotniczych powinno być przeprowadzane w formie instruktażu nie rzadziej niż raz na trzy lata, na stanowiskach robotniczych o dużym zagrożeniu - nie rzadziej niż raz w roku, a dla pozostałych - co najmniej raz na sześć lat.
Badania lekarskie
Pracownicy podlegają profilaktycznej ochronie zdrowia, którą musi zapewnić im pracodawca. Osoby przyjmowane do pracy przechodzą wstępne badania lekarskie. Takim badaniom muszą też poddać się pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska i pracownicy przenoszeni na stanowiska, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe. W trakcie zatrudnienie pracownicy przechodzą badania okresowe. Do pracy można dopuścić tylko pracownika, który posiada aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. W przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą, pracownik musi odbyć ponadto kontrolne badanie w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku (art. 229 par. 2 k.p.).
Wypadki przy pracy
W razie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej pracodawca musi niezwłocznie powiadomić prokuratora i inspektora pracy oraz podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić pierwszą pomoc poszkodowanym, a potem ustalić (na własny koszt) okoliczności i przyczyny wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym zdarzeniom (art. 235 k.p.). Musi też prowadzić rejestr wypadków przy pracy, dokumentację dotycząca każdego wypadku przechowywać przez dziesięć lat. Każdy przypadek rozpoznanej choroby zawodowej albo podejrzenia o taką chorobę musi być zgłoszony niezwłocznie przez pracodawcę Państwowej Inspekcji Sanitarnej i właściwemu inspektorowi pracy.
Pracodawca musi przenieść pracownika do innej pracy, jeżeli wystąpią u niego objawy wskazujące na powstawanie choroby zawodowej (na czas określony w orzeczeniu lekarskim) i wtedy, gdy stał się on niezdolny do wykonywania dotychczasowej pracy na skutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej i nie został uznany za niezdolnego do pracy w rozumieniu przepisów emerytalno-rentowych.
Groźne substancje
Maszyny i inne urządzenia techniczne muszą spełniać wymagania dotyczące oceny zgodności. Ruchome maszyny z własnym napędem mogą być obsługiwane wyłącznie przez pracowników odpowiednio przeszkolonych. Stan maszyn musi być okresowo kontrolowany w okresie ich użytkowania. Pracownicy muszą mieć dostęp do informacji o maszynach, w tym pisemnych instrukcji ich użytkowania. Użytkowane w zakładzie pracy urządzenia muszą przede wszystkim zabezpieczać pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych, porażeniem prądem elektrycznym, hałasem, wstrząsami, działaniem promieniowania (art. 215 k.p.). Urządzenie spełnia te wymagania, jeżeli posiada znak CE.
Substancje i preparaty chemiczne muszą być odpowiednio oznakowane, a substancje o działaniu rakotwórczym i rakogennym (również czynniki biologiczne) pracodawca musi zastąpić innymi mniej szkodliwymi, a jeżeli nie jest to możliwe, powinien ograniczyć stopień narażenia (art. 221 par. 1, art. 222 par. 1, art. 2221 par. 1 i k.p.).
Ochrona indywidualna
Warunki panujące w pomieszczeniach pracy muszą być zgodne z określonymi normami. W miejscach, w których nie można zlikwidować zagrożenia innymi środkami, należy umieszczać odpowiednie znaki bezpieczeństwa. Pracą na wysokościach nie jest praca, która wiąże się z pracami budowlanymi, lecz np. czyszczenie kominów, malowanie konstrukcji stalowych, ścian i elewacji, mycie elewacji szklanych i okien w trudno dostępnych miejscach czy pielęgnacja drzew. Takie prace są dopuszczalne tylko wtedy, gdy warunki pogodowe nie zagrażają bezpieczeństwu i zdrowiu pracowników.
W przypadkach wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego niektóre prace powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby (np. prace prowadzone wewnątrz zbiorników, w sterowniach i przy kanałach reaktorów jądrowych, przy budowie i wymianie przewodów na słupach, w wykopach). Pracodawca ma obowiązek dostarczyć pracownikom nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej, które muszą spełniać wymagania dotyczące oceny zgodności, oraz odzież ochronną i obuwie robocze (art. 2376 k.p.).
Ryzyko zawodowe
Bardzo ważnym obowiązkiem pracodawcy jest przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego występującego w jego zakładzie na różnych stanowiskach, udokumentowanie ich i stosowanie niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko. O istnieniu ryzyka musi on powiadomić pracowników, informując ich zarazem o zasadach ochrony przed zagrożeniami (art. 224 i 226 k.p.). Ocenę ryzyka należy przeprowadzać co pewien czas, a przede wszystkim wtedy, gdy powstają nowe stanowiska, wprowadzane są zmiany technologiczne i organizacyjne.
Pracodawca, który nie przestrzega przepisów dotyczących konieczności zapewnienia zatrudnianym pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy podlega karze grzywny od 1 tys. zł do 30 tys. zł (art. 283 par. 1 k.p.).
MARZENA JURCZEWSKA
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 208, 215, art. 221 par. 1, art. 222 par. 1, art. 2222 par. 1, 224, 226, art. 229 par. 2, art. 235 par. 1, art. 2373 par. 2, art. 23711 par. 1, art. 238 par. 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tj. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
■ Rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 z późn. zm.).